Tác Động Của Đa Dạng Hóa Thu Nhập Đến Tỷ Suất Sinh Lợi Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Trần Thị Cẩm Thanh
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thế Bính
• Trường học: Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
• Đề tài: Tác Động Của Đa Dạng Hóa Thu Nhập Đến Tỷ Suất Sinh Lợi Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận văn Thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• ABSTRACT
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ SƠ ĐỒ
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu tổng quát
• 1.3. Mục tiêu cụ thể
• 1.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.6. Dữ liệu nghiên cứu
• 1.7. Phương pháp nghiên cứu
• 1.8. Đóng góp của đề tài
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. Khái niệm đa dạng hóa thu nhập tại ngân hàng thương mại
• 2.2. Cách thức đo lường đa dạng hóa thu nhập
• 2.3. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập của ngân hàng
• 2.4. Chỉ số Herfindahl - Hirshman (HHI)
• 2.5. Khái niệm tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại
• 2.6. Các chỉ tiêu đo lường tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại
• 2.7. Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại
• 2.7.1. Tác động theo lý thuyết trung gian tài chính
• 2.7.2. Tác động theo lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại
• 2.7.3. Tác động theo lý thuyết tính kinh tế theo quy mô
• 2.8. Các nghiên cứu trong nước
• 2.9. Khoảng trống nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.2. Đề xuất mô hình nghiên cứu
• 3.3. Mô tả các biến trong mô hình
• 3.3.1. Tỷ suất sinh lời (ROE)
• 3.3.2. Đa dạng hóa thu nhập (DIV)
• 3.3.3. Quy mô ngân hàng (SIZE)
• 3.3.4. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu (EQTT)
• 3.3.5. Tăng trưởng tín dụng (GROW)
• 3.3.6. Tỷ lệ tiền gửi trên tài sản (DTA)
• 3.3.7. Tăng trưởng kinh tế (GDP)
• 3.3.8. Tỷ lệ lạm phát (INF)
• 3.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3.5. Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập số liệu
• 3.6. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thực trạng tỷ suất sinh lời và đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2013 - 2023
• 4.2. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu
• 4.3. Sự tương quan giữa các biến số độc lập trong mô hình nghiên cứu
• 4.4. Kết quả kiểm định cho các mô hình hồi quy
• 4.4.1. Kiểm định lựa chọn mô hình
• 4.4.2. Kiểm định khuyết tật của mô hình FEM
• 4.4.3. Khắc phục khuyết tật của mô hình FEM
• 4.4.4. Kiểm định giả thuyết thống kê
• 4.4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ
• 5.1. Đối với đa dạng hóa thu nhập
• 5.2. Đối với các biến kiểm soát
• 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.3.1. Hạn chế nghiên cứu
• 5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: DỮ LIỆU THU THẬP
• PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

I. Tổng Quan Đa Dạng Hóa Thu Nhập và Lợi Nhuận Ngân Hàng 55 Ký Tự

Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, luân chuyển vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu. Các NHTM hướng tới nâng cao hiệu quả hoạt động và tỷ suất sinh lời (ROE). Mục tiêu nâng cao hiệu quả được coi là mục tiêu của các doanh nghiệp trong đó có NHTM, thể hiện qua các mặt hoạt động hiệu quả sẽ nâng cao được năng lực trung gian tài chính của mình. Nếu hoạt động kinh doanh tại các NHTM có hiệu quả thì có nghĩa là hoạt động cấp tín dụng đảm bảo tính chất lượng, hạn chế được rủi ro. Đồng thời, với hoạt động kinh doanh hiệu quả, các NHTM có thêm điều kiện để tăng cường tích lũy, hiện đại hóa công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh. Ngành ngân hàng nhận được sự quan tâm đặc biệt và được giám sát chặt chẽ nhất trong nền kinh tế. Chính sách ngân hàng tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại, cụ thể là Quyết định số 689/QD-TTg ngày 8/6/2022. Một trong những giải pháp được các ngân hàng quan tâm là đa dạng hóa thu nhập. Đa dạng hóa thu nhập (ĐDHTN) liên quan đến các hoạt động của ngân hàng để đạt được thu nhập không chỉ từ các nguồn lãi thông thường, mà còn từ các nguồn phi lãi suất.

1.1. Vai trò của NHTM và tầm quan trọng của ROE

Hệ thống NHTM đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng ngân hàng và phát triển kinh tế. Hiệu quả hoạt động, đặc biệt là ROE (Return on Equity), là thước đo quan trọng đánh giá khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại Việt Nam. ROE phản ánh khả năng sử dụng vốn chủ sở hữu để tạo ra lợi nhuận ngân hàng, thu hút đầu tư và duy trì sự ổn định tài chính. Mục tiêu cuối cùng là làm sao để cải thiện hiệu quả kinh doanh của NHTM.

1.2. Đa dạng hóa thu nhập Xu hướng tất yếu của NHTM

Trong bối cảnh cạnh tranh gia tăng và biến động kinh tế, đa dạng hóa thu nhập trở thành xu hướng tất yếu giúp ngân hàng thương mại Việt Nam giảm sự phụ thuộc vào thu nhập lãi truyền thống. Bằng cách mở rộng sang các nguồn thu khác như dịch vụ ngân hàng, kinh doanh ngoại hối, và hoa hồng từ các sản phẩm bảo hiểm, ngân hàng có thể tăng cường khả năng sinh lời và giảm thiểu rủi ro ngân hàng. Tuy nhiên việc đa dạng hóa thu nhập cần phải được thực hiện một cách cẩn trọng, đảm bảo sự hiệu quả và tuân thủ các quy định của pháp luật.

1.3. Tổng quan về Tác Động Của Đa Dạng Hóa Thu Nhập

Các nghiên cứu liên quan đến sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng đã được quan tâm, tuy nhiên vẫn có những sự khác biệt liên quan đến kết quả cũng như quan điểm nhận định. Molyneux và Yip (2013) nhận định rằng các ngân hàng càng đa dạng hóa các nguồn thì sẽ làm gia tăng lợi nhuận ngân hàng và hiệu quả kinh doanh, cũng như giảm thiểu các rủi ro ngân hàng. Tuy nhiên, một vài nghiên cứu lại cho rằng việc đa dạng hóa các nguồn thu nhập làm cho các NHTM không tập trung nhiều vào một mảng thế mạnh mà lại chia nhỏ ra nhiều phần, nên hiệu quả kinh doanh có phần giảm sút. Từ đó, có thể thấy tác động của đa dạng hóa thu nhập tại các NHTM ở mỗi quốc gia khác nhau.

II. Tại Sao Đa Dạng Hóa Thu Nhập Quan Trọng Với ROE 59 Ký Tự

Đề giải quyết vấn đề nan giải trên nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh cũng như giảm bớt sự ảnh hưởng của hoạt động tín dụng lên HĐKD của ngân hàng, một trong những giải pháp được các ngân hàng quan tâm là đa dạng hóa thu nhập. Đa dạng hóa thu nhập (ĐDHTN) của ngân hàng liên quan đến các hoạt động của ngân hàng để đạt được thu nhập không chỉ từ các nguồn lãi thông thường, mà còn từ các nguồn phi lãi suất, chăng hạn như như các dịch vụ ngân hàng đo ngân hàng cung cấp cho khách hàng của mình, ví dụ: phí chuyển khoản và giao dịch, tín dụng, ngân hàng điện tử . Trong các tài liệu về ngân hàng, người ta biết rằng đa dạng hóa thu nhập, nói chung, làm giảm rủi ro ngân hàng. Mối quan hệ tác động của ĐDHTN đến lợi nhuận ngân hàng là thực sự cần thiết đối với các nhà quản lý hay những nhà đầu tư, vì hoạt động này thực sự góp phân rất lớn tạo ra giá trị thực cho ngân hàng từ nguồn lợi đến danh tiếng

2.1. Giảm thiểu rủi ro ngân hàng thông qua Đa dạng hóa thu nhập

Việc tập trung quá nhiều vào một nguồn thu duy nhất, như thu nhập lãi, khiến ngân hàng thương mại Việt Nam dễ bị tổn thương trước các biến động của thị trường. Đa dạng hóa thu nhập giúp phân tán rủi ro, giảm thiểu tác động tiêu cực khi một mảng kinh doanh gặp khó khăn. Quản lý rủi ro thông qua đa dạng hóa thu nhập là một trong những chủ đề quan trọng trong ngành.

2.2. Tối ưu hóa hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời

Mở rộng sang các dịch vụ ngân hàng mới và các sản phẩm phi tín dụng giúp ngân hàng thương mại Việt Nam khai thác tối đa tiềm năng, tạo ra các dòng thu nhập ngoài lãi ổn định. Điều này góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động, tăng cường khả năng sinh lời và nâng cao ROE (Return on Equity). Việc khai thác tối đa tiềm năng của đa dạng hóa thu nhập mang lại giá trị lớn cho NHTM.

2.3. Cải thiện năng lực cạnh tranh ngân hàng trong dài hạn

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, đa dạng hóa thu nhập giúp ngân hàng thương mại Việt Nam thích ứng tốt hơn với các thay đổi của thị trường và gia tăng năng lực cạnh tranh ngân hàng. Các ngân hàng có nhiều nguồn thu sẽ có khả năng đầu tư vào công nghệ, phát triển sản phẩm mới và thu hút khách hàng, từ đó củng cố vị thế trên thị trường. Năng lực cạnh tranh ngân hàng được thể hiện rõ qua ROE.

III. Nghiên Cứu ROE Đa Dạng Hóa Thu Nhập Ảnh Hưởng Thế Nào 60 Ký Tự

Hiện nay trên thế giới các công trình nghiên cứu thực nghiệm liên quan đến sự tác động của ĐDHTN đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng đã được quan tâm, tuy nhiên vẫn có những sự khác biệt liên quan đến kết quả cũng như quan điểm nhận định. Molyneux và Yip (2013); Meslier và cộng sự (2014); Sharma va Anand (2018) Moudud và cộng sự (2020); Buyuran & Eksi (2021) thì nhận định rằng các ngân hàng càng đa dạng hóa các nguồn thì sẽ làm gia tăng lợi nhuận ngân hàng và hiệu quả kinh doanh, cũng như giảm thiểu các rủi ro ngân hàng. Nhung DeYoung va Rice (2004); Stiroh và Rumble (2006) lại cho rằng ĐDHTN lại khiến cho các NHTM phải chỉ nhiều hơn các chỉ phí để vận hành hoặc rủi ro ngân hàng có thể tăng lên.

3.1. Tổng hợp kết quả các nghiên cứu trên thế giới

Các nghiên cứu thực nghiệm trên thế giới cho thấy mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và ROE (Return on Equity) của ngân hàng là phức tạp và không đồng nhất. Một số nghiên cứu cho thấy đa dạng hóa thu nhập có tác động tích cực đến ROE, trong khi những nghiên cứu khác lại chỉ ra tác động tiêu cực hoặc không đáng kể. Sự khác biệt này có thể do sự khác biệt về điều kiện kinh tế, quy mô ngân hàng và phương pháp phân tích định lượng.

3.2. Kết quả tương đồng và khác biệt tại Việt Nam

Kết quả các nghiên cứu tại Việt Nam, chẳng hạn như của Nguyễn Quang Khải (2016), Lê Long Hậu và Phạm Xuân Quỳnh (2016) về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến ROE cũng có sự khác biệt, một số nghiên cứu cho thấy đa dạng hóa thu nhập có tác động tiêu cực. Tuy nhiên, kết quả này không đồng nhất với một vài nghiên cứu khác. Một vài nghiên cứu lại chỉ ra, việc da dạng hóa các nguồn thu nhập làm cho các NHTM không tập trung nhiều vào một mảng thế mạnh mà lại chia nhỏ ra nhiều phần, nên hiệu quả kinh doanh có phần giảm sút.

3.3. Bối cảnh kinh tế Việt Nam và ngành ngân hàng Việt Nam

Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến ROE có thể khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh kinh tế và đặc điểm của ngành ngân hàng Việt Nam. Các yếu tố như tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát, chính sách ngân hàng và mức độ cạnh tranh có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ này. Cần phải có những nghiên cứu thực nghiệm chuyên sâu hơn để hiểu rõ hơn về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận ngân hàng trong bối cảnh Việt Nam.

IV. Phương Pháp Nghiên Cứu Mô Hình Hồi Quy và Dữ Liệu 57 Ký Tự

Để đo lường tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM Việt Nam, cần sử dụng các phương pháp nghiên cứu thực nghiệm phù hợp. Nghiên cứu này sử dụng kết hợp hai phương pháp chính đó là định tính và định lượng. Trong đó nghiên cứu định tính nhằm giải quyết được mục tiêu nghiên cứu thứ nhất đó là xác định tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM, thông qua việc tổng hợp khung lý thuyết nền tảng, lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm nhằm xác định các khoảng trống nghiên cứu và đề xuất mô hình hồi quy áp dụng cho bối cảnh NHTM Việt Nam. Với phương pháp nghiên cứu định lượng thì cần thiết nhất là thu thập dữ liệu thứ cấp của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013 — 2023 và thiết kế dạng bảng.

4.1. Lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp để phân tích định lượng

Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy đa biến để phân tích định lượng tác động của đa dạng hóa thu nhập đến ROE (Return on Equity). Mô hình này cho phép kiểm soát các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến ROE, như quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tăng trưởng tín dụng và các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng kinh tế và tỷ lệ lạm phát. Các kiểm định thống kê cần được thực hiện để đảm bảo tính phù hợp và độ tin cậy của mô hình hồi quy.

4.2. Thu thập và xử lý dữ liệu thứ cấp

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán, báo cáo thường niên của 30 NHTM Việt Nam và dữ liệu vĩ mô từ Ngân hàng Thế giới. Việc thu thập dữ liệu cần đảm bảo tính chính xác và đầy đủ. Dữ liệu sau đó được xử lý và làm sạch để loại bỏ các giá trị ngoại lệ và đảm bảo tính nhất quán. Từ đữ liệu đó tiễn hành xử lý thông qua phần mềm thống kê STATA 14.0 đé cho ra các kết quả. Sau đó, luận văn sẽ thống kê mô tả đặc điểm của các biến số.

4.3. Đánh giá tính tin cậy của kết quả nghiên cứu thực nghiệm

Để đảm bảo tính tin cậy của kết quả nghiên cứu thực nghiệm, cần thực hiện các kiểm định độ vững chắc và kiểm tra tính nhạy cảm của mô hình. Các kiểm định này giúp đánh giá mức độ ảnh hưởng của các giả định và các yếu tố ngoại sinh đến kết quả nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu cần được so sánh với các nghiên cứu trước đây để đánh giá tính nhất quán và đóng góp mới của nghiên cứu.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Đa Dạng Hóa Thu Nhập 59 Ký Tự

Với phương pháp nghiên cứu định lượng thì cần thiết nhất là thu thập dữ liệu thứ cấp của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013 — 2023 và thiết kế dạng bảng. Từ đữ liệu đó tiễn hành xử lý thông qua phần mềm thống kê STATA 14.0 đé cho ra các kết quả. Sau đó, luận văn sẽ thống kê mô tả đặc điểm của các biến số, wn thực hiện hồi quy với các mô hình như Pooled OLS, FEM, REM. Dựa trên các mô hình hồi quy sẽ thực hiện hàng loạt các kiểm định như Hausman, F — test để lựa chọn mô hình phù hợp, từ đó kiểm định sự xuất hiện các khuyết tật và khắc phục chúng với phương pháp FGLS đề có được kết quả hồi quy cuối cùng. Cuối cùng, luận văn sẽ tiến hành ước lượng hồi quy mô hình GMM sai phân, ước lượng này nhằm giải quyết các vấn đề sự nội sinh của mô hình.

5.1. Tóm tắt các kết quả chính của nghiên cứu thực nghiệm

Phân tích mô hình hồi quy cho thấy đa dạng hóa thu nhập có tác động đáng kể đến ROE (Return on Equity) của ngân hàng thương mại Việt Nam. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà quản lý ngân hàng và các nhà hoạch định chính sách. Kết quả này là kết quả của nghiên cứu thực nghiệm.

5.2. Giải thích ý nghĩa kinh tế và thống kê của các kết quả

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy đa dạng hóa thu nhập giúp ngân hàng thương mại Việt Nam tăng cường khả năng sinh lời và giảm thiểu rủi ro. Điều này có nghĩa là các ngân hàng nên tập trung vào việc mở rộng sang các nguồn thu nhập mới để cải thiện hiệu quả hoạt động và tăng trưởng bền vững. Ý nghĩa thống kê cho biết các kết quả có đáng tin hay không.

5.3. So sánh kết quả với các nghiên cứu trước đây

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm này có sự tương đồng và khác biệt so với các nghiên cứu trước đây về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến ROE (Return on Equity). Sự khác biệt này có thể do sự khác biệt về phương pháp nghiên cứu, dữ liệu và bối cảnh kinh tế. Cần phải có các nghiên cứu tiếp theo để làm rõ hơn về mối quan hệ này. Cần phải có các nghiên cứu tiếp theo để làm rõ hơn về mối quan hệ này.

VI. Hàm Ý Quản Trị Đa Dạng Hóa Thu Nhập Để Tăng ROE 58 Ký Tự

Với kết quả đó tạo cơ sở để kết luận các giả thuyết nghiên cứu và đề xuất các hàm ý chính sách cho các NHTM Việt Nam. Luận văn này cung cấp bằng chứng thực tiễn về sự tác động của ĐDHTN cũng như các biến kiểm soát đến TSSL tại các NHTM Việt Nam. Từ đó, tạo cơ sở đé đề xuất với nhà quản trị ngân hàng có những chiến lược hay chính sách ngân hàng đé nang cao hoạt động đa dạng...

6.1. Đề xuất các chiến lược đa dạng hóa thu nhập hiệu quả

Dựa trên kết quả nghiên cứu thực nghiệm, các nhà quản lý ngân hàng nên xây dựng các chiến lược đa dạng hóa thu nhập phù hợp với đặc điểm và tiềm năng của từng ngân hàng. Các chiến lược này có thể bao gồm mở rộng sang các dịch vụ ngân hàng mới, phát triển các sản phẩm tài chính sáng tạo và tăng cường kinh doanh ngoại hối.

6.2. Tăng cường quản lý rủi ro trong quá trình đa dạng hóa thu nhập

Việc đa dạng hóa thu nhập có thể làm tăng rủi ro hoạt động và rủi ro tín dụng. Do đó, các ngân hàng cần tăng cường quản lý rủi ro và xây dựng các hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả để đảm bảo an toàn và ổn định trong quá trình đa dạng hóa thu nhập.

6.3. Tăng cường đầu tư để thúc đẩy tăng trưởng ngân hàng bền vững

Để khai thác tối đa lợi ích của đa dạng hóa thu nhập, các ngân hàng cần tăng cường đầu tư vào công nghệ, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực cạnh tranh ngân hàng. Việc đầu tư này sẽ giúp các ngân hàng tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới, thu hút khách hàng và tăng trưởng bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, góp phần huy động và phân bổ vốn hiệu quả cho nền kinh tế. Giai đoạn 2013-2023 chứng kiến nhiều biến động lớn, bao gồm khủng hoảng tài chính năm 2018 và đại dịch Covid-19, ảnh hưởng sâu sắc đến hoạt động kinh doanh của các NHTM. Trong bối cảnh đó, đa dạng hóa thu nhập (ĐDHTN) được xem là giải pháp chiến lược nhằm nâng cao tỷ suất sinh lời (TSSL) và giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào nguồn thu truyền thống từ tín dụng.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xác định tác động của ĐDHTN đến TSSL của 30 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013-2023, đồng thời xem xét ảnh hưởng của các biến kiểm soát như quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tăng trưởng tín dụng, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, nợ xấu, tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát và đại dịch Covid-19. Nghiên cứu sử dụng ROE làm chỉ tiêu đại diện cho TSSL, nhằm phản ánh hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu trong việc tạo ra lợi nhuận.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 30 NHTM chiếm trên 90% tổng tài sản hệ thống, đảm bảo tính đại diện cao. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp các nhà quản trị ngân hàng xây dựng chiến lược đa dạng hóa thu nhập hiệu quả mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và ổn định tài chính trong bối cảnh kinh tế đầy biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để phân tích tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời:

1. Lý thuyết trung gian tài chính (Diamond, 1984): Đa dạng hóa danh mục cho vay giúp giảm bất cân xứng thông tin và chi phí giám sát, từ đó hạn chế rủi ro tín dụng và nâng cao lợi nhuận.

2. Lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại (Markowitz, 1952): Đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ tài chính giúp tối ưu hóa lợi nhuận với mức rủi ro chấp nhận được, giảm tương quan rủi ro giữa các nguồn thu nhập.

3. Lý thuyết tính kinh tế theo quy mô (Panzar và Willig, 1977): Mở rộng các loại sản phẩm dịch vụ dựa trên nguồn lực sẵn có giúp giảm chi phí trung bình, tăng hiệu quả hoạt động và lợi nhuận.

Các khái niệm chính bao gồm: Đa dạng hóa thu nhập (DIV) được đo bằng hệ số DIV dựa trên chỉ số Herfindahl-Hirshman (HHI), tỷ suất sinh lời (ROE), quy mô ngân hàng (SIZE), tỷ lệ vốn chủ sở hữu (EQT), tăng trưởng tín dụng (GROW), tỷ lệ tiền gửi trên tài sản (DTA), nợ xấu (NPL), tăng trưởng kinh tế (GDP), tỷ lệ lạm phát (INF) và biến giả đại dịch Covid-19 (COVID).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán và báo cáo thường niên của 30 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013-2023, cùng với dữ liệu vĩ mô từ Ngân hàng Thế giới.

Phân tích định tính tổng hợp khung lý thuyết và lược khảo các nghiên cứu liên quan để xác định khoảng trống nghiên cứu và đề xuất mô hình. Phân tích định lượng sử dụng mô hình hồi quy đa biến với các phương pháp Pooled OLS, FEM, REM và đặc biệt là GMM nhằm xử lý vấn đề nội sinh và kiểm định tính phù hợp của mô hình.

Cỡ mẫu gồm 30 ngân hàng với 11 năm quan sát, đảm bảo đủ số lượng theo công thức 50 + 8*m (m là số biến độc lập). Phần mềm STATA 14.0 được sử dụng để xử lý dữ liệu, kiểm định mô hình và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đa dạng hóa thu nhập tác động tích cực đến ROE: Kết quả hồi quy GMM cho thấy hệ số tác động của DIV đến ROE là dương và có ý nghĩa thống kê, khẳng định đa dạng hóa thu nhập giúp tăng lợi nhuận cho các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013-2023.

2. Quy mô ngân hàng, tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát và đại dịch Covid-19 có ảnh hưởng tích cực đến ROE: Quy mô ngân hàng (SIZE) và tốc độ tăng trưởng GDP đều có hệ số dương, cho thấy ngân hàng lớn và nền kinh tế phát triển ổn định tạo điều kiện thuận lợi cho sinh lời. Tỷ lệ lạm phát cũng có tác động tích cực, có thể do lạm phát tạo ra biên lợi nhuận cao hơn trong một số điều kiện. Đại dịch Covid-19, mặc dù gây khó khăn, nhưng hoạt động đa dạng hóa thu nhập trong giai đoạn này lại giúp các ngân hàng duy trì và tăng ROE.

3. Tăng trưởng tín dụng, nợ xấu và tỷ lệ vốn chủ sở hữu tác động tiêu cực đến ROE: Tăng trưởng tín dụng (GROW) có hệ số âm, phản ánh việc mở rộng tín dụng quá mức có thể làm giảm hiệu quả sinh lời. Nợ xấu (NPL) tăng làm giảm lợi nhuận do rủi ro tín dụng cao hơn. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu (EQT) cũng có tác động tiêu cực, có thể do chi phí vốn cao hơn khi tăng vốn chủ sở hữu.

4. Tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản không có ý nghĩa thống kê với ROE: Biến DTA không ảnh hưởng đáng kể đến tỷ suất sinh lời, cho thấy việc huy động tiền gửi không trực tiếp tác động đến lợi nhuận trong mẫu nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết trung gian tài chính và danh mục đầu tư hiện đại, khi đa dạng hóa thu nhập giúp giảm rủi ro và tăng lợi nhuận. Việc quy mô ngân hàng và tăng trưởng kinh tế tác động tích cực cũng đồng thuận với các nghiên cứu trong và ngoài nước. Tuy nhiên, tác động tiêu cực của tăng trưởng tín dụng và vốn chủ sở hữu phản ánh thách thức trong quản lý rủi ro và chi phí vốn tại các NHTM Việt Nam.

Đại dịch Covid-19 tạo ra áp lực lớn nhưng cũng thúc đẩy các ngân hàng đẩy mạnh đa dạng hóa thu nhập, đặc biệt qua các dịch vụ ngân hàng điện tử và thanh toán không dùng tiền mặt, giúp duy trì lợi nhuận. Kết quả này có thể được minh họa qua biểu đồ xu hướng ROE và DIV qua các năm, thể hiện sự tăng trưởng đồng thời trong giai đoạn đại dịch.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đa dạng hóa thu nhập: Các NHTM cần phát triển các sản phẩm dịch vụ phi tín dụng như dịch vụ thanh toán, ngân hàng điện tử, bảo hiểm và đầu tư để giảm phụ thuộc vào tín dụng, nâng cao tỷ lệ thu nhập ngoài lãi. Mục tiêu tăng hệ số DIV lên gần 0,5 trong vòng 3-5 năm tới, do ban lãnh đạo ngân hàng chủ trì.

2. Mở rộng quy mô ngân hàng một cách bền vững: Tăng tổng tài sản thông qua hợp tác, sáp nhập hoặc phát triển mạng lưới chi nhánh nhằm tận dụng lợi thế quy mô, nâng cao uy tín và khả năng sinh lời. Mục tiêu tăng trưởng tài sản trung bình 10%/năm, do Hội đồng quản trị và Ban điều hành thực hiện.

3. Quản lý chặt chẽ nợ xấu và tăng trưởng tín dụng: Áp dụng các biện pháp kiểm soát rủi ro tín dụng, nâng cao chất lượng thẩm định và giám sát khoản vay để giảm tỷ lệ nợ xấu dưới 2% trong 2 năm tới. Đồng thời, kiểm soát tốc độ tăng trưởng tín dụng phù hợp với năng lực tài chính và thị trường.

4. Tối ưu hóa cấu trúc vốn chủ sở hữu: Cân đối giữa vốn chủ sở hữu và nợ vay để giảm chi phí vốn, đồng thời đảm bảo an toàn vốn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước. Mục tiêu duy trì tỷ lệ vốn chủ sở hữu hợp lý, tránh ảnh hưởng tiêu cực đến ROE.

5. Đẩy mạnh chuyển đổi số và phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử: Tận dụng xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt, đặc biệt trong bối cảnh hậu Covid-19, nhằm tăng thu nhập ngoài lãi và nâng cao trải nghiệm khách hàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo và quản lý các ngân hàng thương mại: Giúp xây dựng chiến lược đa dạng hóa thu nhập, quản lý rủi ro tín dụng và tối ưu hóa cấu trúc vốn nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh.

2. Nhà đầu tư và cổ đông ngân hàng: Cung cấp thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận và rủi ro, hỗ trợ quyết định đầu tư và đánh giá hiệu quả quản trị ngân hàng.

3. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách tài chính: Làm cơ sở để xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển hệ thống ngân hàng bền vững, đặc biệt trong giai đoạn tái cơ cấu và phục hồi kinh tế sau đại dịch.

4. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và mô hình nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả hoạt động ngân hàng trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Đa dạng hóa thu nhập là gì và tại sao quan trọng với ngân hàng?
   Đa dạng hóa thu nhập là việc ngân hàng mở rộng các nguồn thu ngoài tín dụng truyền thống, như dịch vụ thanh toán, ngân hàng điện tử, đầu tư. Điều này giúp giảm rủi ro tập trung và tăng lợi nhuận bền vững, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế.

2. Tỷ suất sinh lời ROE phản ánh điều gì trong hoạt động ngân hàng?
   ROE đo lường hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu để tạo ra lợi nhuận. ROE cao cho thấy ngân hàng quản lý tốt nguồn vốn, tạo ra giá trị cho cổ đông và có khả năng sinh lời hiệu quả.

3. Tại sao tăng trưởng tín dụng lại có thể tác động tiêu cực đến lợi nhuận?
   Tăng trưởng tín dụng quá nhanh có thể dẫn đến rủi ro tín dụng cao, nợ xấu tăng, làm giảm lợi nhuận do chi phí dự phòng rủi ro và mất vốn. Quản lý tăng trưởng tín dụng bền vững là cần thiết để duy trì hiệu quả.

4. Đại dịch Covid-19 ảnh hưởng thế nào đến hoạt động đa dạng hóa thu nhập?
   Covid-19 thúc đẩy các ngân hàng đẩy mạnh dịch vụ ngân hàng điện tử, thanh toán không dùng tiền mặt, giúp duy trì và tăng thu nhập ngoài lãi trong bối cảnh hạn chế giao dịch trực tiếp.

5. Làm thế nào để ngân hàng cân đối giữa vốn chủ sở hữu và nợ vay?
   Ngân hàng cần duy trì tỷ lệ vốn chủ sở hữu phù hợp để đảm bảo an toàn vốn, đồng thời sử dụng nợ vay hiệu quả để tối ưu chi phí vốn, tránh áp lực thanh toán cao ảnh hưởng đến lợi nhuận.

Kết luận

• Đa dạng hóa thu nhập có tác động tích cực và rõ rệt đến tỷ suất sinh lời (ROE) của các ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2013-2023.
• Quy mô ngân hàng, tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát và đại dịch Covid-19 cũng góp phần nâng cao hiệu quả sinh lời.
• Tăng trưởng tín dụng, nợ xấu và tỷ lệ vốn chủ sở hữu có ảnh hưởng tiêu cực đến ROE, đòi hỏi quản lý chặt chẽ.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để các ngân hàng xây dựng chiến lược đa dạng hóa thu nhập và quản trị rủi ro hiệu quả.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi biến động thị trường và cập nhật mô hình nghiên cứu phù hợp với bối cảnh kinh tế mới.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng thông qua đa dạng hóa thu nhập và quản lý rủi ro hiệu quả!