Tác Động Của Việc Đa Dạng Hóa Thu Nhập Tới Hiệu Quả Kinh Doanh Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

Nhiều nghiên cứu quốc tế đánh giá tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Một số nghiên cứu chỉ ra tác động tích cực, như tăng lợi nhuận và giảm rủi ro. Ví dụ, Belguith và Bellouma (2017) đã cho thấy rằng chuyển đổi từ thu nhập lãi thuần sang thu nhập phi lãi sẽ tăng lợi nhuận và sự ổn định của các NHTM Tunisia. Tuy nhiên, cũng có nghiên cứu cho thấy tác động tiêu cực hoặc không rõ ràng, ví dụ nghiên cứu của Gamra et al (2011) cho rằng chi phí cao trong việc đa dạng hóa dịch vụ làm gia tăng rủi ro, đồng thời, làm giảm lợi nhuận khi các NHTM bắt đầu thực hiện lấn sân sang những hoạt động mới không chuyên của mình.

Các nghiên cứu trong nước tập trung vào phân tích tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và rủi ro của NHTM Việt Nam. Nghiên cứu của Lâm Chí Dũng (2015) khẳng định rằng thu nhập phi tín dụng tác động tích cực đến lợi nhuận điều chỉnh rủi ro. Nghiên cứu của Thân Thị Thu Thủy và Ngô Bảo Nam (2017) đã sử dụng phương pháp ước lượng GMM để xem xét sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến rủi ro tại 26 NHTM Việt Nam giai đoạn 2005 – 2015. Tuy nhiên, cũng có những nghiên cứu chỉ ra rằng đa dạng hóa không đem lại nhiều lợi ích hoặc đi kèm với rủi ro gia tăng, ví dụ như nghiên cứu của Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai (2015).

Ngân hàng thương mại (NHTM) là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định nhằm mục tiêu lợi nhuận. Thu nhập ngân hàng bao gồm thu nhập lãi (từ hoạt động tín dụng) và thu nhập phi lãi (từ dịch vụ, đầu tư,...). Thu nhập lãi là khoản thu chủ yếu từ hoạt động cho vay. Thu nhập phi lãi bao gồm phí dịch vụ, hoa hồng, kinh doanh ngoại hối và chứng khoán. Đa dạng hóa thu nhập là việc tăng tỷ trọng thu nhập phi lãi trong tổng thu nhập của ngân hàng.

Có nhiều phương pháp đo lường đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Một số phương pháp phổ biến bao gồm chỉ số Herfindahl-Hirschman (HHI) và Entropy Index. HHI đo lường sự tập trung của thu nhập vào một vài nguồn. Entropy Index đo lường sự phân tán của thu nhập giữa các nguồn khác nhau. Việc lựa chọn phương pháp đo lường phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu và dữ liệu có sẵn.

Lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại cho rằng đa dạng hóa giúp giảm rủi ro. Lý thuyết kinh tế theo quy mô cho rằng đa dạng hóa có thể tạo ra lợi thế về chi phí. Lý thuyết quyền lực thị trường cho rằng đa dạng hóa có thể giúp ngân hàng tăng cường vị thế cạnh tranh. Lý thuyết cấu trúc hiệu quả lý giải rằng đa dạng hóa tác động đến hiệu quả của ngân hàng thông qua thay đổi trong cấu trúc hoạt động và quản lý.

Lợi ích của đa dạng hóa thu nhập bao gồm giảm rủi ro, tăng lợi nhuận, ổn định dòng tiền và tăng khả năng cạnh tranh. Rủi ro của đa dạng hóa thu nhập bao gồm tăng chi phí quản lý, giảm tính chuyên môn hóa, tăng rủi ro hoạt động và rủi ro pháp lý. Nghiên cứu của Lee et al (2014) về sự tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và mức độ rủi ro tại các NHTM ở 22 nước Châu Á trong giai đoạn 2004 – 2009 đưa ra kết luận việc đa dạng hóa thu nhập làm giảm rủi ro trong kinh doanh nhưng không gia tăng lợi nhuận của các NHTM.

Giai đoạn 2010-2022 cho thấy sự thay đổi trong cơ cấu thu nhập của các NHTM Việt Nam. Tỷ trọng thu nhập phi lãi có xu hướng tăng lên. Hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng cũng có sự biến động, chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như môi trường kinh tế, chính sách tiền tệ và năng lực quản trị. Bảng 3. Một số chỉ tiêu về thu nhập của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2010 – 2022 sẽ cung cấp thông tin chi tiết về vấn đề này.

Mô hình định lượng hồi quy được sử dụng để đánh giá tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam. Kết quả hồi quy sẽ cho biết mức độ ảnh hưởng của đa dạng hóa đến các chỉ số hiệu quả như ROA, ROE. Phân tích kết quả hồi quy giúp đưa ra kết luận về tác động của đa dạng hóa và gợi ý các giải pháp quản lý. Cần thống kê mô tả các biến và ma trận hệ số tương quan giữa các biến trong mô hình để đảm bảo tính chính xác của kết quả.

Định hướng đến năm 2030, các NHTM Việt Nam cần tập trung vào đa dạng hóa thu nhập và nâng cao hiệu quả kinh doanh gắn liền với phát triển bền vững. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển hệ thống ngân hàng cần được quán triệt. Đa dạng hóa thu nhập cần đi đôi với quản trị rủi ro hiệu quả và ứng dụng công nghệ mới. Nâng cao hiệu quả kinh doanh của hệ thống ngân hàng cần phải đi đôi với việc đảm bảo an toàn và hiệu quả của hệ thống.

Các giải pháp cụ thể bao gồm tăng vốn chủ sở hữu, mở rộng hoạt động tín dụng, giảm quy mô quỹ dự phòng rủi ro tín dụng, tăng quy mô hoạt động ngân hàng và nâng cao năng lực quản trị, điều hành. Tăng vốn chủ sở hữu giúp tăng khả năng chịu đựng rủi ro. Mở rộng hoạt động tín dụng giúp tăng thu nhập lãi. Nâng cao năng lực quản trị giúp kiểm soát rủi ro và tăng hiệu quả hoạt động. Ngoài ra, cần xem xét một số kiến nghị và hạn chế của nghiên cứu để có cái nhìn toàn diện.