I. Tác động của biến đổi khí hậu đến ngành trồng lúa
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang gây ra những tác động nghiêm trọng đến ngành trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Khu vực này, được biết đến như vựa lúa của Việt Nam, đóng góp hơn 50% sản lượng lúa và 90% xuất khẩu gạo của cả nước. Tuy nhiên, sự gia tăng mực nước biển và các hiện tượng thời tiết cực đoan đang đe dọa đến năng suất và diện tích đất trồng lúa. Theo dự báo, đến năm 2100, khoảng 65% diện tích đất trồng lúa có thể bị mất do nước biển dâng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng lúa mà còn đe dọa đến an ninh lương thực quốc gia. Các nghiên cứu cho thấy, nếu không có biện pháp ứng phó kịp thời, sản lượng lúa có thể giảm từ 8% đến 10% trong những năm tới. Những tác động này không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thách thức lớn đối với kinh tế nông thôn và chính sách nông nghiệp.
1.1. Biểu hiện của biến đổi khí hậu
Biểu hiện của biến đổi khí hậu tại ĐBSCL chủ yếu là sự gia tăng nhiệt độ và mực nước biển. Nhiệt độ trung bình đã tăng từ 0,5 đến 0,7 độ C trong 50 năm qua, trong khi mực nước biển dâng lên 20 cm. Những thay đổi này dẫn đến hiện tượng xâm nhập mặn, làm giảm năng suất lúa. Theo báo cáo của UNDP, nếu mực nước biển dâng cao 1m, khoảng 45% đất của ĐBSCL sẽ bị nhiễm mặn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất lúa. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt cũng gia tăng, gây thiệt hại lớn cho mùa màng. Những biểu hiện này cho thấy mức độ tổn thương của ngành trồng lúa trước tác động của BĐKH là rất cao.
1.2. Năng lực thích ứng của ngành trồng lúa
Năng lực thích ứng của ngành trồng lúa ở ĐBSCL hiện nay còn rất hạn chế. Các nguồn lực như con người, xã hội, và tài chính đều không đủ mạnh để ứng phó với BĐKH. Nghiên cứu cho thấy, mặc dù có nguồn lực tự nhiên ở mức trung bình, nhưng các yếu tố khác như kỹ thuật canh tác, quản lý nước, và chính sách hỗ trợ vẫn chưa được cải thiện đáng kể. Để nâng cao năng lực thích ứng, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ canh tác, cải thiện hệ thống tưới tiêu, và xây dựng các chính sách hỗ trợ nông dân. Việc xây dựng đê biển để ngăn mặn cũng là một giải pháp cần thiết, mặc dù chi phí đầu tư rất lớn nhưng lợi ích mang lại sẽ cao hơn nhiều.
II. Giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu
Để ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng hệ thống đê biển để ngăn chặn xâm nhập mặn và bảo vệ diện tích đất trồng lúa. Chi phí cho việc xây dựng đê biển ước tính khoảng 723 triệu USD, nhưng lợi ích mang lại có thể lên đến 734 triệu USD. Bên cạnh đó, cần phát triển các giải pháp phi công trình như cải thiện kỹ thuật canh tác, nâng cao nhận thức của nông dân về BĐKH, và tăng cường hợp tác giữa các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương. Việc áp dụng công nghệ mới trong sản xuất lúa cũng rất cần thiết để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Chính phủ cũng cần có những chính sách hỗ trợ tài chính cho nông dân để họ có thể đầu tư vào các biện pháp thích ứng.
2.1. Giải pháp công trình
Giải pháp công trình như xây dựng đê biển là một trong những biện pháp quan trọng để bảo vệ ngành trồng lúa. Đê biển không chỉ giúp ngăn chặn xâm nhập mặn mà còn bảo vệ đất trồng lúa khỏi ngập úng do nước biển dâng. Việc xây dựng đê biển cần được thực hiện đồng bộ với các giải pháp khác như cải tạo hệ thống thủy lợi và nâng cao năng lực quản lý nước. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nông dân trong việc sản xuất lúa, đồng thời giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.
2.2. Giải pháp phi công trình
Giải pháp phi công trình bao gồm việc nâng cao nhận thức của nông dân về biến đổi khí hậu và các biện pháp thích ứng. Cần tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo để cung cấp thông tin và kỹ năng cho nông dân trong việc ứng phó với BĐKH. Bên cạnh đó, việc phát triển các mô hình sản xuất lúa bền vững, sử dụng giống lúa chịu mặn và chịu hạn cũng rất quan trọng. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ tài chính cho nông dân để họ có thể đầu tư vào công nghệ mới và cải thiện quy trình sản xuất. Sự hợp tác giữa các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương cũng cần được tăng cường để tạo ra một mạng lưới hỗ trợ vững mạnh cho nông dân.
