Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Quảng Ngãi, thuộc Duyên hải Nam Trung Bộ, có diện tích tự nhiên khoảng 5.153 km², chiếm 1,7% diện tích cả nước, với dân số khoảng 1 triệu người và gồm 1 thành phố cùng 14 huyện, chia thành 180 đơn vị hành chính. Từ năm 1945 đến 2000, Quảng Ngãi trải qua nhiều biến động về địa danh và địa giới hành chính do tác động của các yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội và chiến tranh. Quá trình thay đổi này diễn ra phức tạp, với nhiều lần điều chỉnh từ cấp xã đến cấp tỉnh, làm thay đổi tên gọi và ranh giới hành chính của các đơn vị. Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào tổng hợp và hệ thống đầy đủ về sự biến đổi này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khôi phục bức tranh lịch sử về sự thay đổi địa danh và địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn 1945-2000, giúp xác định vị trí các đơn vị hành chính qua các thời kỳ, từ đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc phân định địa giới hiện nay và cải cách hành chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi hiện nay, trong khoảng thời gian từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến năm 2000, giai đoạn có nhiều biến động phức tạp về địa giới hành chính.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ mang tính khoa học, giúp định vị vùng địa lý hành chính, kinh tế, văn hóa, xã hội, quân sự cũ so với hiện tại, mà còn có giá trị thực tiễn trong việc biên soạn địa chí, phục vụ công tác giảng dạy lịch sử địa phương và hỗ trợ hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với từng vùng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý hành chính địa phương, lịch sử hành chính và địa lý chính trị. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình biến đổi hành chính địa phương: phân tích sự thay đổi về cấu trúc, tên gọi và ranh giới hành chính trong bối cảnh chính trị - xã hội biến động.
  2. Lý thuyết địa danh học: nghiên cứu nguồn gốc, ý nghĩa và sự biến đổi của tên gọi địa danh qua các thời kỳ lịch sử.

Các khái niệm chính bao gồm: địa danh, địa giới hành chính, đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện, xã, phường, thị trấn; chiến khu, liên khu; hợp nhất xã; phân chia địa giới; và cải cách hành chính.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp lịch sử kết hợp phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh đối chiếu. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị hành chính tỉnh Quảng Ngãi từ năm 1945 đến 2000, với dữ liệu thu thập từ các văn bản pháp luật, công báo hành chính, tài liệu lưu trữ tại các trung tâm lưu trữ quốc gia và địa phương như Bình Định, Quảng Ngãi, Thừa Thiên - Huế, Trung tâm lưu trữ Quốc gia II và IV.

Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các đơn vị hành chính và các văn bản liên quan để đảm bảo tính toàn diện. Ngoài ra, phương pháp điền dã, thực địa và phỏng vấn nhân chứng được áp dụng để xác minh và bổ sung tư liệu.

Timeline nghiên cứu trải dài từ năm 2016 đến 2017, với các giai đoạn thu thập tư liệu, phân tích, đối chiếu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sự thay đổi cơ cấu hành chính sau Cách mạng tháng Tám 1945: Cấp phủ được đổi thành huyện, cấp tổng bị bãi bỏ, xã được hợp nhất thành các đơn vị lớn hơn nhằm tăng cường quản lý và huy động sức người cho kháng chiến. Ví dụ, cuối năm 1947-1948, các huyện tiến hành hợp xã lần thứ hai, hợp nhất nhiều xã nhỏ thành xã lớn hơn. Đến năm 1950-1951, một số huyện tiếp tục hợp xã lần thứ ba.

  2. Phân chia địa giới hành chính theo hai chính quyền đối lập (chính quyền cách mạng và chính quyền tay sai Pháp): Chính quyền cách mạng tổ chức lại bộ máy hành chính theo hướng tỉnh - huyện - xã - phường, trong khi chính quyền tay sai Pháp vẫn duy trì cấp phủ, tổng với mục đích chia nhỏ đơn vị hành chính để dễ cai trị. Ví dụ, vùng tạm chiếm do Pháp kiểm soát gồm các huyện đồng bằng như Đức Phổ, Mộ Đức, Sơn Tịnh, Bình Sơn.

  3. Sự biến động địa giới hành chính qua các giai đoạn chiến tranh và hòa bình: Từ 1945 đến 1954, tỉnh Quảng Ngãi có 10 huyện và 1 thị xã với 141 xã, nhiều lần điều chỉnh tên gọi và ranh giới xã, huyện để phù hợp với tình hình chiến tranh và quản lý hành chính. Ví dụ, năm 1951, xã Trà Xuân, Trà Phú, Trà Bình được chuyển từ huyện Trà Bồng sang huyện Bình Sơn.

  4. Ảnh hưởng của các văn bản pháp luật và sắc lệnh hành chính: Các sắc lệnh của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và chính quyền Bảo Đại đã quy định rõ cơ cấu hành chính, phân chia chiến khu, liên khu, và tổ chức lại các đơn vị hành chính nhằm phục vụ công tác kháng chiến và quản lý dân cư. Ví dụ, Sắc lệnh số 120/SL ngày 25-1-1948 tổ chức lại các chiến khu thành liên khu, trong đó Quảng Ngãi thuộc Liên khu 5.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự thay đổi địa danh và địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi là do tác động của các yếu tố chính trị - xã hội, đặc biệt là chiến tranh chống Pháp và Mỹ, cũng như sự chuyển đổi chính quyền từ phong kiến, thực dân sang chính quyền cách mạng. Việc bãi bỏ cấp tổng và hợp nhất xã nhằm đơn giản hóa bộ máy hành chính, tăng cường sự quản lý trực tiếp của cấp huyện đối với cơ sở, đồng thời huy động tối đa nguồn lực cho kháng chiến.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn cung cấp cái nhìn chi tiết và hệ thống hơn về từng giai đoạn thay đổi, đặc biệt là sự phân biệt rõ ràng giữa chính quyền cách mạng và chính quyền tay sai Pháp trong việc điều chỉnh địa giới hành chính. Các số liệu cụ thể về số lượng xã, huyện, tên gọi và ranh giới được minh họa qua bảng thống kê và biểu đồ thay đổi theo từng năm, giúp người đọc dễ dàng hình dung quá trình biến động.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu không chỉ giúp các nhà sử học, địa lý và hành chính hiểu rõ hơn về lịch sử địa phương mà còn hỗ trợ công tác biên soạn địa chí, giảng dạy lịch sử địa phương và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với từng vùng trong tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tiếp tục cập nhật và hệ thống hóa dữ liệu địa danh, địa giới hành chính: Cần xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử toàn diện về địa danh và địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi từ lịch sử đến hiện tại, nhằm phục vụ nghiên cứu và quản lý hành chính. Chủ thể thực hiện: Sở Nội vụ, Sở Thông tin và Truyền thông; Thời gian: 2 năm.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý hành chính địa phương: Nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ về lịch sử hành chính và quản lý địa giới nhằm đảm bảo việc điều chỉnh hành chính phù hợp và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các trường đào tạo cán bộ; Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Xây dựng chính sách phát triển kinh tế - xã hội dựa trên đặc điểm địa giới hành chính lịch sử: Khai thác thế mạnh từng vùng dựa trên lịch sử địa giới để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội phù hợp, góp phần phát huy tiềm năng địa phương. Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch; Thời gian: 5 năm.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục lịch sử địa phương: Đưa nội dung về sự thay đổi địa danh, địa giới hành chính vào chương trình giảng dạy lịch sử phổ thông và các hoạt động văn hóa nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị lịch sử địa phương. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường phổ thông; Thời gian: 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu lịch sử và địa lý hành chính: Luận văn cung cấp tư liệu chi tiết, hệ thống về sự biến đổi địa danh và địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về lịch sử địa phương và hành chính.

  2. Cán bộ quản lý hành chính địa phương: Giúp hiểu rõ quá trình phát triển hành chính, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý, điều chỉnh địa giới hành chính hiện nay.

  3. Giáo viên và học sinh ngành lịch sử, địa lý: Là tài liệu tham khảo quý giá để giảng dạy và học tập về lịch sử hành chính và địa lý tỉnh Quảng Ngãi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

  4. Nhà hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách phát triển phù hợp với đặc điểm địa giới hành chính và lịch sử vùng miền, từ đó thúc đẩy phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi thay đổi nhiều lần trong giai đoạn 1945-2000?
    Sự thay đổi xuất phát từ các yếu tố chính trị, chiến tranh và cải cách hành chính nhằm phù hợp với tình hình thực tế, tăng cường quản lý và huy động nguồn lực cho kháng chiến và phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Việc bãi bỏ cấp tổng có ý nghĩa gì trong quản lý hành chính?
    Bãi bỏ cấp tổng giúp đơn giản hóa bộ máy hành chính, tăng cường sự quản lý trực tiếp của cấp huyện đối với xã, giảm trung gian, nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  3. Các chính quyền đối lập đã ảnh hưởng thế nào đến địa giới hành chính Quảng Ngãi?
    Chính quyền cách mạng tổ chức lại hành chính theo hướng tỉnh - huyện - xã - phường, trong khi chính quyền tay sai Pháp duy trì cấp phủ, tổng để chia nhỏ đơn vị hành chính, phục vụ mục đích cai trị và đàn áp phong trào cách mạng.

  4. Luận văn có sử dụng nguồn tư liệu nào để đảm bảo tính chính xác?
    Luận văn sử dụng các công báo chính quyền, văn bản pháp luật, tài liệu lưu trữ quốc gia và địa phương, kết hợp với phương pháp điền dã, phỏng vấn nhân chứng để kiểm định và bổ sung tư liệu.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào công tác cải cách hành chính hiện nay?
    Kết quả nghiên cứu giúp xác định rõ ràng ranh giới và tên gọi các đơn vị hành chính qua các thời kỳ, từ đó làm cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh, sắp xếp lại đơn vị hành chính phù hợp với yêu cầu phát triển hiện đại.

Kết luận

  • Luận văn cung cấp hệ thống đầy đủ về quá trình thay đổi địa danh và địa giới hành chính tỉnh Quảng Ngãi từ 1945 đến 2000, với số liệu chi tiết về các đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện, xã.
  • Phân tích rõ sự khác biệt trong tổ chức hành chính giữa chính quyền cách mạng và chính quyền tay sai Pháp, làm sáng tỏ nguyên nhân và ý nghĩa của các thay đổi.
  • Đóng góp tài liệu quý giá cho nghiên cứu lịch sử địa phương, biên soạn địa chí và hỗ trợ công tác cải cách hành chính tỉnh Quảng Ngãi.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hành chính và phát triển kinh tế - xã hội dựa trên đặc điểm lịch sử địa giới.
  • Khuyến khích các nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý và giáo viên sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về địa danh và địa giới hành chính các tỉnh khác.

Hành động tiếp theo là triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu địa giới hành chính điện tử và tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý địa phương nhằm phát huy tối đa giá trị nghiên cứu này.