I. Giới thiệu về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Lâm Đồng
Tín ngưỡng thờ Mẫu (TNTM) là một phần quan trọng trong văn hóa dân gian Việt Nam, đặc biệt là ở Lâm Đồng. Từ đầu thế kỷ XX, TNTM đã bắt đầu du nhập và phát triển mạnh mẽ tại đây. Nghiên cứu cho thấy, TNTM không chỉ phản ánh sự tôn thờ các vị thần linh mà còn thể hiện những giá trị văn hóa, tâm linh của người dân địa phương. Sự phát triển của TNTM ở Lâm Đồng gắn liền với các yếu tố tự nhiên, xã hội và lịch sử. Đặc biệt, các cơ sở thờ tự đã trở thành nơi lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Theo thống kê, đến năm 2018, Lâm Đồng đã có 144 cơ sở thờ Mẫu, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của tín ngưỡng này.
1.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội ảnh hưởng đến TNTM
Lâm Đồng có điều kiện tự nhiên phong phú, với khí hậu mát mẻ và cảnh quan đa dạng. Những yếu tố này đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của TNTM. Bên cạnh đó, đặc điểm dân cư với sự đa dạng về văn hóa cũng góp phần làm phong phú thêm tín ngưỡng này. Các nghi lễ thờ Mẫu thường được tổ chức trong các dịp lễ hội, thu hút đông đảo người dân tham gia. Sự kết hợp giữa các yếu tố tự nhiên và xã hội đã tạo nên một bức tranh đa dạng về TNTM ở Lâm Đồng.
II. Quá trình du nhập và phát triển của TNTM từ đầu thế kỷ XX đến 1975
Giai đoạn đầu thế kỷ XX, TNTM bắt đầu xuất hiện tại Lâm Đồng, đặc biệt là trên cao nguyên Lang Biang. Nghiên cứu cho thấy, vào giữa những năm 20, hai dạng thức thờ Mẫu miền Bắc và miền Trung đã đồng thời xuất hiện. Tuy nhiên, số lượng cơ sở thờ Mẫu còn hạn chế, chỉ có 34 cơ sở được ghi nhận. Sự phát triển của TNTM trong giai đoạn này được đánh dấu bởi sự ra đời của Việt Nam Thánh Mẫu hội, một tổ chức quan trọng trong việc phát triển tín ngưỡng này. Sự kiện này không chỉ thúc đẩy số lượng cơ sở thờ Mẫu mà còn thu hút nhiều thanh đồng từ các tỉnh khác đến tham gia.
2.1. Sự hình thành và phát triển của các cơ sở thờ Mẫu
Trong giai đoạn này, các cơ sở thờ Mẫu chủ yếu tập trung tại Đà Lạt, Đơn Dương và Bảo Lộc. Sự xuất hiện của các cơ sở này không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân mà còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Các nghi lễ thờ Mẫu được tổ chức thường xuyên, tạo nên không khí sôi động và thu hút sự tham gia của đông đảo người dân. Sự phát triển này đã tạo nền tảng vững chắc cho sự bùng nổ của TNTM trong các giai đoạn tiếp theo.
III. Sự phát triển của TNTM từ 1976 đến 2018
Giai đoạn 1976-2018 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của TNTM ở Lâm Đồng. Sau giai đoạn khó khăn từ 1976 đến 1990, với 17 cơ sở mới được thành lập, TNTM đã bước vào thời kỳ đổi mới. Từ năm 1991 đến 2018, số lượng cơ sở thờ Mẫu đã tăng lên đáng kể, với 93 cơ sở mới được thành lập. Sự đổi mới trong chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của TNTM. Hiện tại, Lâm Đồng có 144 cơ sở thờ Mẫu, trong đó dạng thức thờ Mẫu miền Bắc chiếm ưu thế.
3.1. Đặc điểm và xu hướng phát triển của TNTM
TNTM ở Lâm Đồng hiện nay không chỉ tồn tại dưới dạng thức thờ Mẫu miền Bắc mà còn có sự giao thoa với các hình thức thờ Mẫu miền Trung. Sự đa dạng này không chỉ thể hiện sự phong phú của tín ngưỡng mà còn phản ánh sự thích nghi của TNTM với môi trường văn hóa địa phương. Các nghi lễ thờ Mẫu ngày càng được tổ chức thường xuyên hơn, thu hút sự tham gia của nhiều tầng lớp trong xã hội. Điều này cho thấy sự phát triển bền vững của TNTM trong bối cảnh hiện đại.
IV. Đánh giá và khuyến nghị về TNTM ở Lâm Đồng
Luận án đã chỉ ra những giá trị và hạn chế của TNTM ở Lâm Đồng trong bối cảnh toàn cảnh tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam. Sự phát triển của TNTM không chỉ góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo ra những cơ hội mới cho sự phát triển kinh tế địa phương thông qua du lịch văn hóa. Tuy nhiên, cần có những biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị của TNTM, tránh những tác động tiêu cực từ sự phát triển kinh tế. Các cơ quan chức năng cần có những chính sách hỗ trợ để bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa này.
4.1. Khuyến nghị cho các cơ quan chức năng
Để bảo tồn và phát huy giá trị của TNTM, các cơ quan chức năng cần xây dựng các chương trình giáo dục về văn hóa tín ngưỡng cho cộng đồng. Đồng thời, cần có các hoạt động nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa liên quan đến TNTM. Việc tổ chức các lễ hội thờ Mẫu cũng cần được chú trọng, nhằm tạo cơ hội cho người dân tham gia và tìm hiểu về tín ngưỡng này. Những biện pháp này sẽ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của TNTM trong tương lai.
