Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học tại Việt Nam, môn Tiếng Việt giữ vai trò trung tâm, đặc biệt là phân môn Tập làm văn, giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ và tư duy. Theo ước tính, khoảng 60-70% nội dung dạy học môn Tiếng Việt lớp 2 hiện nay sử dụng tranh ảnh minh họa, nhằm tăng tính trực quan và hấp dẫn cho học sinh. Tuy nhiên, học sinh lớp 2 thường gặp khó khăn trong việc kể chuyện và tạo lập đoạn văn do vốn từ hạn chế và kỹ năng diễn đạt còn non yếu. Luận văn “Sử dụng truyện tranh trong dạy học văn kể chuyện cho học sinh lớp 2” của tác giả Dương Thị Bình Minh tại Trường Đại học Hải Phòng năm 2019 nhằm mục tiêu nghiên cứu hiệu quả của việc sử dụng truyện tranh trong việc khơi dậy hứng thú, phát triển năng lực kể chuyện và kỹ năng làm văn cho học sinh lớp 2 tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, Hải Phòng.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc sử dụng truyện tranh trong dạy học phân môn Tập làm văn, dạng bài kể ngắn theo tranh, trong năm học 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt, góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên trong việc lựa chọn và sử dụng tài liệu dạy học phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết hoạt động lời nói và mô hình phát triển kỹ năng làm văn. Lý thuyết hoạt động lời nói nhấn mạnh vai trò của kích thích bên ngoài trong việc thúc đẩy hành vi ngôn ngữ, từ đó hình thành kỹ năng nói và viết. Mô hình kỹ năng làm văn bao gồm các giai đoạn: xác định mục tiêu, tìm ý, lập dàn ý, diễn đạt và hoàn thiện bài viết. Ba khái niệm trọng tâm được nghiên cứu gồm: truyện tranh (bao gồm truyện tranh có lời và truyện tranh không chữ), văn kể chuyện (đặc biệt là dạng kể ngắn theo tranh), và kỹ năng làm văn cho học sinh lớp 2.

Truyện tranh được định nghĩa là câu chuyện được thể hiện qua tranh vẽ liên hoàn, có hoặc không có lời thoại, giúp phát triển ngôn ngữ, tư duy và thói quen đọc cho trẻ. Văn kể chuyện lớp 2 là dạng bài kể ngắn, gồm 3-5 câu, kể lại một sự việc đơn giản hoặc tả sơ lược về người, vật theo tranh minh họa. Lý thuyết nhận thức về đặc điểm phát triển ngôn ngữ, trí nhớ, chú ý và tư duy của học sinh đầu tiểu học cũng được vận dụng để thiết kế phương pháp dạy học phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm khảo sát, phân tích tài liệu và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm phiếu khảo sát, quan sát tiết học, trao đổi trực tiếp với giáo viên và học sinh tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, Hải Phòng. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 học sinh lớp 2 và 5 giáo viên dạy Tiếng Việt.

Phương pháp phân tích, tổng hợp được áp dụng để hệ thống hóa lý luận và đánh giá thực trạng sử dụng truyện tranh trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2 hiện hành. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong một học kỳ nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng truyện tranh trong dạy học văn kể chuyện. Thủ pháp so sánh - đối chiếu được sử dụng để so sánh kết quả học tập và mức độ hứng thú của học sinh trước và sau khi áp dụng biện pháp mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động tích cực của truyện tranh đến hứng thú học tập: Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh thể hiện hứng thú với môn Tập làm văn tăng từ khoảng 45% lên 78%. Truyện tranh giúp học sinh dễ dàng tiếp cận nội dung bài học, kích thích trí tưởng tượng và sự sáng tạo trong kể chuyện.

  2. Cải thiện kỹ năng kể chuyện và viết đoạn văn: Kết quả đánh giá cho thấy 65% học sinh đạt mức khá trở lên về kỹ năng kể ngắn theo tranh, tăng 30% so với trước khi áp dụng truyện tranh. Học sinh biết cách quan sát tranh, sắp xếp ý tưởng và diễn đạt mạch lạc hơn.

  3. Ưu điểm và hạn chế của tranh minh họa trong sách giáo khoa: Khoảng 70% tranh minh họa trong SGK Tiếng Việt 2 có bố cục rõ ràng, màu sắc hài hòa, phù hợp với lứa tuổi. Tuy nhiên, 30% tranh còn tồn tại hạn chế như kích thước nhỏ, nội dung chưa tới đích, thiếu tính liên kết giữa các tranh, gây khó khăn cho học sinh trong việc hiểu và kể lại câu chuyện.

  4. Hiệu quả của phương pháp luyện theo mẫu: Việc sử dụng văn mẫu và khung câu mẫu giúp học sinh dễ dàng hình dung cấu trúc đoạn văn, từ đó phát triển kỹ năng viết câu và đoạn văn kể chuyện. Hơn 80% học sinh phản hồi tích cực về phương pháp này.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự cải thiện kỹ năng kể chuyện và hứng thú học tập là do truyện tranh cung cấp hình ảnh sinh động, trực quan, phù hợp với đặc điểm nhận thức cảm tính của học sinh đầu tiểu học. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này nhất quán với quan điểm cho rằng tranh ảnh là công cụ hỗ trợ đắc lực trong dạy học ngôn ngữ cho trẻ nhỏ.

Tuy nhiên, hạn chế về chất lượng tranh minh họa trong SGK hiện hành làm giảm hiệu quả tiếp nhận của học sinh, nhất là với những tranh nhỏ, thiếu liên kết. Điều này cho thấy cần có sự đầu tư kỹ lưỡng hơn trong thiết kế tranh minh họa, đồng thời bổ sung thêm truyện tranh phong phú, đa dạng để tăng tính hấp dẫn.

Phương pháp luyện theo mẫu được đánh giá là phù hợp với năng lực học sinh lớp 2, giúp các em từng bước làm quen với cấu trúc đoạn văn kể chuyện. Việc kết hợp giữa tranh minh họa và văn mẫu tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh hứng thú và đạt kỹ năng kể chuyện trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng đánh giá ưu nhược điểm tranh minh họa trong SGK.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phát triển và lựa chọn truyện tranh phù hợp: Giáo viên cần lựa chọn truyện tranh có nội dung phù hợp với lứa tuổi, có tính logic, hấp dẫn và mang tính giáo dục cao để kích thích hứng thú học sinh. Thời gian áp dụng: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên và nhà trường.

  2. Cải tiến tranh minh họa trong sách giáo khoa: Các nhà xuất bản cần đầu tư thiết kế tranh minh họa với kích thước phù hợp, màu sắc sinh động, bố cục rõ ràng và liên kết chặt chẽ giữa các tranh để hỗ trợ tối đa cho việc học tập. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: nhà xuất bản, bộ giáo dục.

  3. Áp dụng phương pháp luyện theo mẫu trong dạy học: Giáo viên nên sử dụng văn mẫu và khung câu mẫu để hướng dẫn học sinh luyện tập kể chuyện, giúp các em hình thành kỹ năng viết đoạn văn một cách có hệ thống. Thời gian áp dụng: xuyên suốt năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên.

  4. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giáo viên: Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về phương pháp sử dụng truyện tranh và kỹ thuật dạy học Tập làm văn hiệu quả cho giáo viên tiểu học. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: phòng giáo dục, trường học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và tài liệu tham khảo giúp giáo viên nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Tập làm văn, đặc biệt là kỹ năng kể chuyện cho học sinh lớp 2.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và lựa chọn tài liệu dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  3. Nhà xuất bản và biên soạn sách giáo khoa: Thông tin về ưu nhược điểm tranh minh họa và phương pháp sử dụng truyện tranh giúp cải tiến thiết kế sách giáo khoa, đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, lý thuyết và thực tiễn dạy học ngôn ngữ cho học sinh tiểu học, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển kỹ năng làm văn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao truyện tranh lại hiệu quả trong dạy học văn kể chuyện cho học sinh lớp 2?
    Truyện tranh cung cấp hình ảnh sinh động, trực quan giúp học sinh dễ hiểu nội dung, kích thích trí tưởng tượng và sự sáng tạo. Ví dụ, học sinh dễ dàng kể lại câu chuyện dựa trên tranh minh họa mà không bị áp lực về vốn từ.

  2. Làm thế nào để lựa chọn truyện tranh phù hợp cho học sinh lớp 2?
    Truyện tranh cần có nội dung phù hợp với lứa tuổi, tính logic, hấp dẫn và mang tính giáo dục. Màu sắc và bố cục tranh phải rõ ràng, kích thước phù hợp để học sinh dễ quan sát và ghi nhớ.

  3. Phương pháp luyện theo mẫu giúp học sinh như thế nào trong việc kể chuyện?
    Phương pháp này cung cấp khung câu và đoạn văn mẫu giúp học sinh hình dung cấu trúc bài viết, từ đó dễ dàng phát triển ý tưởng và diễn đạt mạch lạc hơn. Ví dụ, học sinh được luyện tập viết câu theo mẫu có biến đổi phù hợp với nội dung riêng.

  4. Những hạn chế của tranh minh họa trong sách giáo khoa hiện nay là gì?
    Một số tranh có kích thước nhỏ, nội dung chưa tới đích, thiếu liên kết giữa các tranh, gây khó khăn cho học sinh trong việc hiểu và kể lại câu chuyện. Điều này làm giảm hiệu quả dạy học.

  5. Làm thế nào để giáo viên nâng cao hiệu quả sử dụng truyện tranh trong dạy học?
    Giáo viên cần lựa chọn truyện tranh phù hợp, kết hợp phương pháp luyện theo mẫu, sử dụng câu hỏi gợi ý để hướng dẫn học sinh quan sát, ghi nhớ và kể lại câu chuyện. Đồng thời, giáo viên nên tham gia các khóa tập huấn để nâng cao kỹ năng sư phạm.

Kết luận

  • Việc sử dụng truyện tranh trong dạy học văn kể chuyện cho học sinh lớp 2 giúp tăng hứng thú học tập và cải thiện kỹ năng kể chuyện, viết đoạn văn.
  • Truyện tranh phù hợp với đặc điểm nhận thức và tâm lý của học sinh đầu tiểu học, hỗ trợ phát triển ngôn ngữ và tư duy sáng tạo.
  • Tranh minh họa trong sách giáo khoa hiện hành còn tồn tại hạn chế về kích thước, tính liên kết và tính hấp dẫn, cần được cải tiến.
  • Phương pháp luyện theo mẫu là công cụ hiệu quả giúp học sinh làm quen với cấu trúc đoạn văn kể chuyện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học, bao gồm phát triển truyện tranh, cải tiến tranh minh họa, áp dụng phương pháp luyện theo mẫu và tập huấn giáo viên.

Tiếp theo, các nhà trường và giáo viên nên triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời phối hợp với các nhà xuất bản để cải tiến tài liệu dạy học. Để nâng cao hiệu quả, mời quý thầy cô và cán bộ quản lý giáo dục tham khảo và áp dụng nghiên cứu này trong thực tiễn giảng dạy.