Luận án tiến sĩ: So sánh truyện cổ tích thần kỳ giữa Việt Nam và Ấn Độ

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: GS. Lê Chí Quế
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học dân gian
• Đề tài: So Sánh Truyện Cổ Tích Thần Kì Việt Nam Và Ấn Độ
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỤC LỤC
• 1.1. LỜI CAM ĐOAN
• 1.2. LỜI CẢM ƠN
• 1.3. MỤC LỤC
• 1.4. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
• 1.5. DANH MỤC CÁC BẢNG
• 1.6. Lý do chọn đề tài
• 1.7. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.8. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.9. Phương pháp nghiên cứu
• 1.10. Những đóng góp mới của luận án (Ý nghĩa khoa học thực tiễn của luận án)
• 1.11. Cấu trúc của luận án
• 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI
• 2.1. Một số khái niệm liên quan đến luận án
• 2.2. Khái niệm và bản chất truyện cổ tích
• 2.3. Phân loại truyện cổ tích
• 2.4. Khái niệm và bản chất của truyện cổ tích thần kì
• 2.5. Nhận diện những type truyện cổ tích thần kì tương đồng của Việt Nam và Ấn Độ
• 2.6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
• 2.7. Phương pháp loại hình học trong khoa nghiên cứu văn học dân gian
• 2.8. Phương pháp so sánh trong văn học so sánh
• 2.9. Nghiên cứu truyện kể dân gian theo type và motif truyện
• 2.10. Nghiên cứu so sánh truyện cổ tích thần kì từ phương diện kết cấu và motif
• 2.11. Tổng quan Tình hình nghiên cứu truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ
• 2.11.1. Tình hình nghiên cứu truyện cổ tích thần kì Việt Nam
• 2.11.2. Tình hình nghiên cứu truyện cổ tích thần kì Ấn Độ
• 2.11.3. Tình hình nghiên cứu type truyện Chàng trai khỏe và những người bạn đồng hành có khả năng khác thường và nhóm type Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt
• 2.12. Tiểu kết chương 1
• 3. SO SÁNH TYPE TRUYỆN CHÀNG TRAI KHỎE VÀ NHỮNG NGƯỜI BẠN ĐỒNG HÀNH CÓ KHẢ NĂNG KHÁC THƯỜNG TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KÌ VIỆT NAM VÀ ẤN ĐỘ
• 3.1. Nhận diện type truyện
• 3.2. So sánh kết cấu type truyện Chàng trai khỏe và những người bạn đồng hành có khả năng khác thường của Việt Nam và Ấn Độ
• 3.2.1. Kết cấu theo tuyến tính
• 3.2.2. Kết cấu nhiều tầng bậc
• 3.3. So sánh những motif chính xây dựng nên cốt truyện và nhân vật Chàng trai khỏe
• 3.3.1. Những motif tương đồng
• 3.3.2. Motif sự xuất thân kì lạ (T550), Motif tài năng vượt trội - sức khỏe phi thường và motif những người bạn đồng hành khác thường (F610)
• 3.3.3. Motif chiến công và sự ban thưởng
• 3.3.4. Một số motif khác góp phần xây dựng nhân vật Chàng trai khỏe trong truyện của Ấn Độ
• 3.3.5. Motif tình yêu qua sợi tóc của nàng công chúa chưa biết mặt (T11), Motif linh hồn được cất giấu (E710) và motif dấu hiệu sinh tử (E761)
• 3.4. Tiểu kết chương 2
• 4. SO SÁNH NHÓM TYPE TRUYỆN NGƯỜI TỐT BỤNG ĐƯỢC BAN THƯỞNG VÀ KẺ XẤU BỤNG BỊ TRỪNG PHẠT TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KÌ VIỆT NAM VÀ ẤN ĐỘ
• 4.1. Nhận diện và hệ thống nhóm type truyện Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt trong truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ
• 4.2. Nhận diện các type truyện
• 4.3. Hệ thống nhóm type truyện Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt trong truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ
• 4.4. Những type truyện tương đồng
• 4.5. Một số type truyện về Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt khác của Việt Nam
• 4.6. Một số type truyện về Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt khác của Ấn Độ
• 4.7. So sánh kết cấu của các type truyện thuộc nhóm type Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt
• 4.7.1. Kết cấu đồng quy
• 4.7.2. Kết cấu theo tuyến tính
• 4.8. So sánh những motif chính xây dựng nên cốt truyện và nhân vật trong nhóm type Người tốt bụng được ban thưởng và kẻ xấu bụng bị trừng phạt
• 4.8.1. Motif sự trợ giúp thần kì (Sự trợ giúp của lực lượng thần kì)
• 4.8.2. Motif cái thiện được ban thưởng
• 4.8.3. Motif cái ác bị trừng phạt
• 4.8.4. Motif sự bắt chước thất bại
• 4.9. Tiểu kết chương 3
• 5. LÝ GIẢI SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KÌ VIỆT NAM VÀ ẤN ĐỘ
• 5.1. Khái quát đặc trưng truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ. Lý giải về sự tương đồng trong truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ
• 5.1.1. Tương đồng về quan niệm thẩm mĩ và phương thức sáng tạo nghệ thuật do đặc trưng loại hình, do thời đại ra đời của thể loại truyện cổ tích hai nước
• 5.1.2. Tương đồng do quá trình giao lưu, tiếp xúc văn hóa và tiếp thu những nguồn ảnh hưởng
• 5.2. Lý giải về sự khác biệt trong truyện cổ tích thần kì Việt Nam và Ấn Độ
• 5.2.1. Khác biệt do khác nhau về điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái, lịch sử, văn hóa tộc người
• 5.2.2. Khác biệt do phong tục tập quán hai nước khác nhau
• 5.2.3. Vài nét về văn hóa ẩm thực và phong tục trong một số bản kể
• 5.2.4. Sự khác nhau về quan niệm hôn nhân
• 5.2.5. Khác biệt do ảnh hưởng của tôn giáo tín ngưỡng
• 5.2.6. Sự khác biệt về nguồn gốc thần kì của nhân vật
• 5.2.7. Sự khác biệt về lực lượng trợ giúp thần kì
• 5.2.8. Khác biệt do cách tư duy
• 5.2.9. Thiết chế làng xã và tính thực tiễn của tư duy Việt Nam
• 5.2.10. Tính siêu hình và giàu tưởng tượng của tư duy Ấn Độ
• 5.3. Tiểu kết chương 4
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu chung về truyện cổ tích thần kỳ

Truyện cổ tích thần kỳ là một thể loại văn học dân gian đặc sắc, phản ánh những giá trị văn hóa và tâm hồn của mỗi dân tộc. Truyền thuyết Việt Nam và truyền thuyết Ấn Độ đều chứa đựng những yếu tố kỳ diệu, mang tính giáo dục và giải trí cao. Ý nghĩa truyện cổ tích không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở hình thức nghệ thuật, cách xây dựng nhân vật và cốt truyện. Các nhân vật cổ tích thường mang tính biểu tượng, thể hiện những phẩm chất tốt đẹp như lòng dũng cảm, sự thông minh và lòng nhân ái. Qua việc so sánh, có thể nhận thấy rằng cả hai nền văn hóa đều sử dụng hình ảnh trong truyện cổ tích để truyền tải những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và con người.

1.1. Đặc điểm của truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam

Truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam thường mang đậm tính dân gian, phản ánh đời sống và phong tục tập quán của người Việt. Các câu chuyện thần thoại thường xoay quanh những nhân vật như nàng Tiên, Bụt, hay những con vật biết nói, thể hiện sự giao thoa giữa hiện thực và huyền ảo. Đặc điểm truyện cổ tích Việt Nam còn thể hiện qua những motif quen thuộc như sự giúp đỡ của thần linh, những phép màu kỳ diệu, và các bài học về đạo đức. Những câu chuyện này không chỉ giải trí mà còn giáo dục, giúp người nghe nhận thức rõ hơn về giá trị của lòng tốt và sự công bằng trong xã hội.

1.2. Đặc điểm của truyện cổ tích thần kỳ Ấn Độ

Truyện cổ tích thần kỳ Ấn Độ lại mang một màu sắc văn hóa phong phú và đa dạng hơn, phản ánh sự giao thoa của nhiều tôn giáo và tín ngưỡng. Nhân vật cổ tích trong các câu chuyện này thường là những vị thần, anh hùng hoặc những sinh vật huyền bí, thể hiện sự tôn kính đối với các giá trị tâm linh. Tính chất thần kỳ trong truyện cổ tích Ấn Độ thường gắn liền với các yếu tố triết lý, mang đến những bài học sâu sắc về cuộc sống, tình yêu và sự hy sinh. Các motif như sự tái sinh, sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác là những điểm nổi bật trong các câu chuyện này.

II. So sánh nội dung và hình thức của truyện cổ tích thần kỳ

Việc so sánh giữa truyền thuyết Việt Nam và truyền thuyết Ấn Độ cho thấy sự tương đồng và khác biệt rõ rệt trong nội dung và hình thức. Cả hai nền văn hóa đều sử dụng câu chuyện thần thoại để truyền tải những giá trị nhân văn, nhưng cách thể hiện lại khác nhau. Trong khi truyền thuyết Việt Nam thường nhấn mạnh vào sự giản dị, gần gũi với đời sống hàng ngày, thì truyền thuyết Ấn Độ lại mang tính huyền bí và triết lý sâu sắc hơn. Đặc điểm truyện cổ tích của mỗi nền văn hóa không chỉ phản ánh tâm tư, tình cảm của con người mà còn thể hiện những quan niệm về cuộc sống và cái chết, về sự tồn tại của con người trong vũ trụ.

2.1. Tương đồng trong motif và nhân vật

Cả hai nền văn hóa đều có những motif tương đồng như sự giúp đỡ của thần linh, sự xuất hiện của những nhân vật kỳ diệu, và những cuộc phiêu lưu đầy thử thách. Nhân vật cổ tích trong cả hai nền văn hóa thường là những người hiền lành, tốt bụng, và luôn tìm cách vượt qua khó khăn để đạt được hạnh phúc. Sự tương đồng này cho thấy rằng, mặc dù có những khác biệt về văn hóa, nhưng con người ở mọi nơi đều có những ước mơ và khát vọng giống nhau.

2.2. Khác biệt trong cách thể hiện và giá trị văn hóa

Khác biệt lớn nhất giữa truyền thuyết Việt Nam và truyền thuyết Ấn Độ nằm ở cách thể hiện và giá trị văn hóa mà mỗi nền văn hóa muốn truyền tải. Truyền thuyết Việt Nam thường mang tính thực tiễn, gần gũi với đời sống hàng ngày, trong khi truyền thuyết Ấn Độ lại thường mang tính triết lý, sâu sắc và huyền bí hơn. Điều này phản ánh sự khác biệt trong tư duy và cách nhìn nhận về cuộc sống của mỗi dân tộc.

III. Giá trị văn hóa và thực tiễn của truyện cổ tích thần kỳ

Truyện cổ tích thần kỳ không chỉ là một phần của văn hóa dân gian mà còn có giá trị thực tiễn trong việc giáo dục và truyền bá những giá trị đạo đức. Giá trị văn hóa của truyền thuyết Việt Nam và truyền thuyết Ấn Độ thể hiện qua việc chúng giúp con người hiểu rõ hơn về bản thân, về xã hội và về thế giới xung quanh. Những câu chuyện này không chỉ mang tính giải trí mà còn là những bài học quý giá về lòng nhân ái, sự kiên trì và lòng dũng cảm.

3.1. Giá trị giáo dục

Truyện cổ tích thần kỳ có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Chúng giúp trẻ em hình thành những giá trị đạo đức, nhận thức về cái thiện và cái ác, và khuyến khích sự sáng tạo trong tư duy. Những bài học từ các câu chuyện thần thoại thường được truyền tải một cách nhẹ nhàng, dễ hiểu, giúp trẻ em dễ dàng tiếp thu và áp dụng vào cuộc sống hàng ngày.

3.2. Giá trị giao lưu văn hóa

Việc so sánh giữa truyền thuyết Việt Nam và truyền thuyết Ấn Độ không chỉ giúp hiểu rõ hơn về mỗi nền văn hóa mà còn tạo cơ hội cho sự giao lưu văn hóa giữa các dân tộc. Những câu chuyện cổ tích thần kỳ có thể trở thành cầu nối giữa các nền văn hóa khác nhau, giúp con người hiểu và tôn trọng lẫn nhau hơn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, khi mà sự giao lưu văn hóa ngày càng trở nên phổ biến.