Bộ Giáo dục và Đào tạo: Nghiên cứu tội phạm hối lộ theo luật hình sự Việt Nam và so sánh với Thụy Điển và Ôt-xtrây-lia

Hối lộ, hiểu một cách khái quát, là hành vi đưa hoặc nhận lợi ích vật chất hoặc phi vật chất một cách bất hợp pháp, nhằm mục đích đạt được lợi thế không chính đáng. Hành vi này gây ra nhiều tác động tiêu cực, làm suy yếu bộ máy nhà nước, xói mòn niềm tin của người dân và tạo điều kiện cho các hành vi phạm pháp khác phát triển. Theo Tổ chức Minh bạch Quốc tế (TI), tình trạng tham nhũng tiếp tục là vấn đề báo động toàn cầu, đe dọa sự ổn định của các quốc gia.

Việc so sánh pháp luật hình sự về tội hối lộ giữa Việt Nam, Thụy Điển và Úc mang lại nhiều lợi ích. Thụy Điển và Úc được đánh giá là các quốc gia thành công trong công tác phòng chống tham nhũng. Nghiên cứu so sánh giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm lập pháp và áp dụng pháp luật của các nước tiên tiến. Mặt khác, sự khác biệt về hệ thống pháp luật (Civil Law ở Việt Nam, án lệ ở Úc) tạo cơ sở cho việc phân tích, đối chiếu đa chiều.

Yếu tố chủ quan của tội hối lộ liên quan đến ý chí và mục đích của người phạm tội. Cần chứng minh người đưa hoặc nhận hối lộ có ý thức được hành vi của mình là vi phạm pháp luật và mong muốn đạt được mục đích thông qua hành vi đó. Sự khác biệt giữa các nước có thể nằm ở cách xác định và chứng minh yếu tố này. Một số hệ thống pháp luật có thể nhấn mạnh vào yếu tố vụ lợi của hành vi hối lộ.

Yếu tố khách quan của tội hối lộ bao gồm hành vi đưa hoặc nhận hối lộ và hậu quả của hành vi đó. Hành vi đưa, nhận có thể diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, từ tiền bạc, tài sản đến lợi ích phi vật chất. Hậu quả của hành vi hối lộ có thể là gây thiệt hại cho nhà nước, xã hội hoặc cá nhân. Sự khác biệt trong quy định của các nước có thể nằm ở việc xác định hành vi nào được coi là hối lộ và hậu quả nào được xem xét trong việc định tội.

Chủ thể của tội đưa hối lộ là người có hành vi đưa của hối lộ cho người có chức vụ, quyền hạn để người đó làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ. Chủ thể của tội nhận hối lộ là người có chức vụ, quyền hạn, đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó trực tiếp hoặc qua trung gian nhận của hối lộ để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ.Việc xác định chủ thể của tội hối lộ theo quy định của pháp luật từng quốc gia lại có những điểm khác biệt riêng, chính vì vậy cần làm rõ và so sánh.

Luật Hình sự Việt Nam quy định khung hình phạt khá nghiêm khắc đối với tội hối lộ, tùy thuộc vào mức hối lộ và hậu quả gây ra. Ngoài hình phạt tù giam, người phạm tội còn có thể bị áp dụng các biện pháp bổ sung như phạt tiền, tịch thu tài sản và cấm đảm nhiệm chức vụ. Tuy nhiên, hiệu quả răn đe của hình phạt còn phụ thuộc vào việc áp dụng nghiêm minh và công bằng trong thực tế.

Luật hình sự Thụy Điển và Úc có cách tiếp cận khác nhau trong việc quy định hình phạt đối với tội hối lộ. Mức độ nghiêm khắc của hình phạt cũng khác nhau, tùy thuộc vào các yếu tố như giá trị hối lộ, chức vụ của người phạm tội và hậu quả gây ra. Tuy nhiên, cả hai nước đều chú trọng đến việc áp dụng các biện pháp răn đe và phòng ngừa để hạn chế tình trạng hối lộ.

Thụy Điển được đánh giá cao về tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống pháp luật trong phòng chống tham nhũng. Các quy định về công khai thông tin, kiểm soát tài sản và xử lý vi phạm được thực thi nghiêm minh. Bên cạnh đó, văn hóa liêm chính và trách nhiệm giải trình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế tình trạng hối lộ. Kinh nghiệm của Thụy Điển cho thấy, việc xây dựng một hệ thống pháp luật mạnh mẽ và minh bạch là yếu tố then chốt để phòng chống hối lộ.

Úc có cách tiếp cận toàn diện trong phòng chống tham nhũng, kết hợp giữa các biện pháp pháp luật và hành chính. Các cơ quan chức năng có thẩm quyền điều tra, truy tố và xét xử các vụ án tham nhũng một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, các biện pháp phòng ngừa như kiểm soát xung đột lợi ích, đào tạo đạo đức công vụ và khuyến khích tố giác tham nhũng cũng được chú trọng. Kinh nghiệm của Úc cho thấy, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan và sự tham gia của toàn xã hội là rất quan trọng để phòng chống tham nhũng.

Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm của Thụy Điển, Úc và các nước khác trên thế giới để hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng, chống tham nhũng, đặc biệt là các quy định về tội hối lộ. Đồng thời, cần tăng cường các biện pháp kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Cần xây dựng văn hóa liêm chính trong đội ngũ cán bộ, công chức và khuyến khích sự tham gia của người dân vào công tác phòng, chống tham nhũng.

Cần làm rõ các yếu tố cấu thành tội hối lộ, đặc biệt là yếu tố chủ quan (ý chí, mục đích) và yếu tố khách quan (hành vi, hậu quả). Cần quy định cụ thể hơn về các hành vi được coi là hối lộ, bao gồm cả các lợi ích phi vật chất. Đồng thời, cần xác định rõ các hậu quả gây thiệt hại cho nhà nước, xã hội hoặc cá nhân để làm căn cứ định tội và định khung hình phạt.

Cần xem xét nâng cao mức độ răn đe của hình phạt đối với tội hối lộ, đặc biệt là đối với các trường hợp nghiêm trọng, gây hậu quả lớn. Cần bổ sung các hình phạt bổ sung như tịch thu tài sản có nguồn gốc từ hối lộ, cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc tham gia hoạt động kinh doanh. Đồng thời, cần đảm bảo việc áp dụng hình phạt một cách công bằng và nghiêm minh để tạo niềm tin trong nhân dân.

Việt Nam cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác trong phòng chống tham nhũng, đặc biệt là trong việc trao đổi thông tin, điều tra và thu hồi tài sản có nguồn gốc từ tham nhũng. Cần tham gia tích cực vào các công ước quốc tế về phòng chống tham nhũng và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế.

Việt Nam cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước, đặc biệt là trong các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng như quản lý đất đai, xây dựng cơ bản và đấu thầu. Cần xây dựng các hệ thống thông tin minh bạch, công khai và dễ tiếp cận, tạo điều kiện cho người dân giám sát và phát hiện các hành vi tham nhũng.