Nghiên Cứu Quy Hoạch Và Tổ Chức Giao Thông Đô Thị Khu Vực Xung Quanh Các Nhà Ga Metro Trên Tuyến Metro Bến Thành Suối Tiên

• Tác giả: Nguyễn Quang Khiêm
• Người hướng dẫn: NGND. Nguyễn Huy Thập
• Trường học: Trường Đại học Giao thông Vận tải
• Chuyên ngành: Kỹ thuật hạ tầng đô thị
• Đề tài: Nghiên cứu quy hoạch và tổ chức giao thông đô thị khu vực xung quanh các nhà ga Metro trên tuyến Metro Bến Thành – Suối Tiên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sỹ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hồ Chí Minh

I. Quy hoạch giao thông đô thị

Quy hoạch giao thông đô thị là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển bền vững của các thành phố lớn, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn tập trung vào việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp quy hoạch giao thông xung quanh các nhà ga metro trên tuyến Bến Thành – Suối Tiên. Đây là một trong những tuyến metro đầu tiên của thành phố, có vai trò quan trọng trong việc kết nối các khu vực đô thị và giảm thiểu tình trạng ùn tắc giao thông.

1.1. Thực trạng giao thông đô thị

Thực trạng giao thông tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự gia tăng nhanh chóng của các phương tiện cá nhân và hệ thống giao thông công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu. Luận văn phân tích hiện trạng mạng lưới đường, phân cấp đường, và phương tiện đi lại, từ đó đưa ra các giải pháp quy hoạch giao thông phù hợp.

1.2. Quy hoạch hệ thống metro

Hệ thống metro được xem là giải pháp then chốt để giải quyết vấn đề giao thông đô thị. Luận văn nghiên cứu quá trình hình thành và vai trò của tuyến Bến Thành – Suối Tiên, đồng thời đề xuất các giải pháp kết nối giao thông và phát triển đô thị xung quanh các nhà ga metro.

II. Nhà ga metro và kết nối đô thị

Các nhà ga metro không chỉ là điểm dừng của hệ thống metro mà còn là trung tâm kết nối đô thị, thúc đẩy sự phát triển kinh tế và xã hội. Luận văn tập trung vào việc nghiên cứu quy hoạch đô thị xung quanh các nhà ga metro trên tuyến Bến Thành – Suối Tiên, đặc biệt là các khu vực như Thảo Điền, An Phú, và Rạch Chiếc.

2.1. Quy hoạch sử dụng đất

Luận văn đề xuất các giải pháp quy hoạch sử dụng đất xung quanh các nhà ga metro, bao gồm việc phát triển các khu dân cư, thương mại, và dịch vụ. Điều này không chỉ tận dụng tối đa lợi thế của hệ thống metro mà còn tạo ra các không gian đô thị hiện đại và bền vững.

2.2. Tổ chức giao thông công cộng

Việc tổ chức giao thông công cộng xung quanh các nhà ga metro là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự kết nối liên tục và thuận tiện cho người dân. Luận văn đề xuất các giải pháp như điều chỉnh tuyến buýt, bố trí bãi đỗ xe, và thiết kế các nhà chờ để hỗ trợ tối đa việc sử dụng metro.

III. Phát triển đô thị bền vững

Luận văn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển đô thị bền vững thông qua việc tích hợp hệ thống metro vào quy hoạch đô thị. Các giải pháp được đề xuất không chỉ tập trung vào việc cải thiện hạ tầng giao thông mà còn hướng đến việc tạo ra các không gian đô thị thân thiện với môi trường và người dân.

3.1. Kết nối đô thị và cảnh quan

Luận văn nghiên cứu mối quan hệ giữa các tuyến metro và cấu trúc đô thị, bao gồm việc bố trí cây xanh, công trình kiến trúc, và không gian mở. Điều này không chỉ cải thiện cảnh quan đô thị mà còn tạo ra các không gian sống chất lượng cao cho người dân.

3.2. Kinh nghiệm quốc tế

Luận văn tham khảo các kinh nghiệm quy hoạch đô thị và giao thông công cộng từ các thành phố lớn trên thế giới như Seoul và Portland. Các bài học kinh nghiệm này được áp dụng để đề xuất các giải pháp phù hợp với bối cảnh của Thành phố Hồ Chí Minh.

Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) là trung tâm kinh tế, thương mại, văn hóa và khoa học lớn nhất khu vực phía Nam Việt Nam, với dân số ước tính khoảng 7,5 triệu người. Sự phát triển nhanh chóng của kinh tế kéo theo sự gia tăng mạnh mẽ các phương tiện giao thông cá nhân, đặc biệt là xe máy và ô tô, dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông nghiêm trọng. Hiện nay, hệ thống giao thông công cộng (GTCC) chỉ đáp ứng khoảng 4-6% nhu cầu đi lại, gây áp lực lớn lên hạ tầng giao thông và môi trường đô thị. Để giải quyết vấn đề này, TP.HCM đã triển khai xây dựng hệ thống Metro với kế hoạch 6 tuyến dài 107 km và 3 tuyến xe điện mặt đất dài 37 km, tổng vốn đầu tư khoảng 4 tỷ USD. Tuyến Metro số 1 Bến Thành – Suối Tiên dài 19,7 km, với 14 nhà ga, được khởi công từ năm 2008 và dự kiến hoàn thành vào năm 2017, đóng vai trò trục xương sống trong vận tải hành khách công cộng của thành phố.

Luận văn tập trung nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất và tổ chức giao thông đường phố xung quanh các nhà ga Metro trên tuyến Metro số 1, đặc biệt tại khu vực Quận 2 (nhà ga Thảo Điền, An Phú, Rạch Chiếc). Mục tiêu nhằm tối ưu hóa hiệu quả khai thác tuyến Metro, hỗ trợ chuyển tiếp giữa Metro và các phương tiện khác, đồng thời phát triển không gian đô thị thân thiện với người đi bộ trong bán kính 400-800m quanh nhà ga. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển bền vững hệ thống giao thông công cộng, giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm môi trường, đồng thời thúc đẩy phát triển đô thị hiện đại tại TP.HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quy hoạch giao thông đô thị, bao gồm:

• Lý thuyết về quy hoạch giao thông đô thị: Nhấn mạnh vai trò của hệ thống giao thông trong tổ chức không gian đô thị, chức năng kết nối các khu vực chức năng, và đặc điểm phức tạp của giao thông đô thị với lưu lượng lớn, đa dạng phương tiện và nhiều nút giao thông.

• Mô hình mạng lưới giao thông đô thị: Phân loại mạng lưới thành dạng ô cờ, mạng lưới hướng tâm và mạng lưới hỗn hợp, phù hợp với cấu trúc đô thị đa trung tâm của TP.HCM.

• Lý thuyết về hệ thống nhà ga Metro và TOD (Transit-Oriented Development): Phân loại nhà ga Metro theo cấu trúc và chức năng, đồng thời áp dụng mô hình TOD nhằm phát triển không gian đô thị xung quanh nhà ga theo hướng tăng cường sử dụng giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân và nâng cao chất lượng sống đô thị.

• Phân tích hình thái không gian đô thị: Đánh giá cấu trúc đô thị, không gian mở, cảnh quan và sự liên kết giữa các công trình kiến trúc với tuyến Metro.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa:

• Nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp các tài liệu, quy chuẩn, tiêu chuẩn thiết kế tuyến Metro, nhà ga và quy hoạch giao thông đô thị.

• Nghiên cứu thực trạng: Thu thập số liệu về mạng lưới giao thông, phương tiện, lưu lượng hành khách, hiện trạng sử dụng đất và tổ chức giao thông tại khu vực dọc tuyến Metro số 1, đặc biệt tại Quận 2.

• Phân tích định lượng và định tính: Sử dụng số liệu thống kê về lưu lượng hành khách (ước tính 526.000 khách/ngày năm 2040), mật độ dân cư, diện tích đất sử dụng, mật độ đường giao thông, cùng các chỉ tiêu kỹ thuật về tổ chức giao thông và quy hoạch sử dụng đất.

• Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn khu vực nghiên cứu tập trung quanh các nhà ga Thảo Điền, An Phú, Rạch Chiếc thuộc Quận 2, với bán kính nghiên cứu từ 400m đến 800m quanh nhà ga.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện dựa trên dữ liệu và quy hoạch đến năm 2025, phù hợp với kế hoạch phát triển đô thị và hệ thống Metro của TP.HCM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiện trạng mạng lưới giao thông và phương tiện tại TP.HCM: Tổng chiều dài đường bộ khoảng 5.100 km, trong đó chỉ 3% đường có lòng rộng trên 18m phù hợp cho xe buýt. Xe máy chiếm 74% nhu cầu đi lại, xe buýt chỉ đáp ứng khoảng 5-7% nhu cầu, gây ra ùn tắc và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

2. Tuyến Metro số 1 Bến Thành – Suối Tiên: Dài 19,7 km, gồm 2,6 km đi ngầm và 17,1 km đi trên cao, với 14 nhà ga. Dự kiến vận chuyển khoảng 526.000 khách/ngày vào năm 2040, đóng vai trò trục xương sống vận tải công cộng. Tuyến đi qua các quận trung tâm và khu vực phát triển nhanh như Quận 2, Quận 9, Thủ Đức.

3. Quy hoạch sử dụng đất và tổ chức giao thông quanh nhà ga: Hiện trạng sử dụng đất chưa hợp lý, mật độ đường thấp (0,84 km/1000 dân tại các quận mới), chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa quy hoạch giao thông và sử dụng đất. Các tuyến buýt thu gom chưa được điều chỉnh phù hợp với tuyến Metro, gây trùng lặp và giảm hiệu quả vận tải.

4. Tổ chức giao thông công cộng và hạ tầng hỗ trợ: Trên tuyến Xa lộ Hà Nội có 7 tuyến buýt hoạt động, nhưng chưa có làn đường riêng cho xe buýt, nhà chờ còn thiếu tiện nghi, gây khó khăn cho hành khách. Bãi đỗ xe và lối đi bộ quanh nhà ga chưa được bố trí hợp lý, ảnh hưởng đến khả năng chuyển tiếp giữa các phương tiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng ùn tắc và hiệu quả thấp của GTCC là do sự phát triển nhanh chóng của phương tiện cá nhân, đặc biệt là xe máy, trong khi hạ tầng giao thông công cộng chưa được đầu tư đồng bộ. Việc xây dựng tuyến Metro số 1 là bước tiến quan trọng nhằm giảm áp lực giao thông, tuy nhiên để phát huy hiệu quả cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa quy hoạch sử dụng đất và tổ chức giao thông xung quanh các nhà ga.

So với các nghiên cứu quốc tế, mô hình TOD được áp dụng thành công tại các thành phố như Seoul, Portland cho thấy việc phát triển không gian đô thị gắn liền với hệ thống Metro giúp tăng tỷ lệ sử dụng giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân và nâng cao chất lượng sống. TP.HCM cần học hỏi kinh nghiệm này để điều chỉnh quy hoạch phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các phương tiện giao thông, bản đồ phân bố mật độ dân cư và mạng lưới giao thông, bảng thống kê lưu lượng hành khách và diện tích sử dụng đất quanh nhà ga để minh họa rõ ràng hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Điều chỉnh mạng lưới tuyến buýt thu gom: Tái cấu trúc các tuyến buýt hiện tại để giảm trùng lặp, tăng cường kết nối với các nhà ga Metro, nâng cao tỷ lệ chuyển tiếp hành khách. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Giao thông Vận tải TP.HCM phối hợp Trung tâm Quản lý và Điều hành VTHKCC.

2. Phát triển hạ tầng hỗ trợ tại các nhà ga: Xây dựng bãi đỗ xe 2 bánh và ô tô, thiết kế nhà chờ xe buýt tiện nghi, bố trí lối đi bộ an toàn, thân thiện với người đi bộ và người khuyết tật. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: UBND các quận, Sở Quy hoạch – Kiến trúc.

3. Tăng cường quy hoạch sử dụng đất theo mô hình TOD: Tập trung phát triển các khu chức năng thương mại, dịch vụ, nhà ở cao tầng trong bán kính 400-800m quanh nhà ga để tận dụng lợi thế Metro, giảm nhu cầu đi lại bằng phương tiện cá nhân. Thời gian: 5 năm. Chủ thể: Ban Quản lý Đô thị, Sở Xây dựng.

4. Ưu tiên làn đường riêng cho xe buýt và phương tiện công cộng: Thiết kế và xây dựng làn đường riêng trên các tuyến chính, đặc biệt là Xa lộ Hà Nội, nhằm nâng cao tốc độ và độ tin cậy của dịch vụ xe buýt. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: Sở Giao thông Vận tải, Ban Quản lý dự án giao thông.

5. Tuyên truyền và nâng cao nhận thức người dân: Khuyến khích sử dụng giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân thông qua các chương trình truyền thông, chính sách ưu đãi. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND TP, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách giao thông đô thị: Sở Giao thông Vận tải, UBND TP.HCM có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh quy hoạch, chính sách phát triển hệ thống Metro và GTCC.

2. Các nhà quy hoạch đô thị và kiến trúc sư: Áp dụng các lý thuyết và đề xuất về quy hoạch sử dụng đất, tổ chức không gian đô thị xung quanh nhà ga Metro nhằm phát triển đô thị bền vững.

3. Các nhà đầu tư và doanh nghiệp vận tải công cộng: Hiểu rõ về mạng lưới giao thông, nhu cầu vận tải và các giải pháp tổ chức giao thông để đầu tư hiệu quả, nâng cao chất lượng dịch vụ.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành giao thông vận tải, quy hoạch đô thị: Tham khảo các phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và phân tích chuyên sâu về tổ chức giao thông và quy hoạch sử dụng đất tại TP.HCM.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao TP.HCM cần phát triển hệ thống Metro?
   Do sự gia tăng nhanh chóng phương tiện cá nhân và ùn tắc giao thông nghiêm trọng, Metro giúp vận chuyển khối lượng lớn hành khách nhanh, an toàn, giảm áp lực lên đường bộ và ô nhiễm môi trường.

2. Quy hoạch sử dụng đất quanh nhà ga Metro có vai trò gì?
   Quy hoạch hợp lý giúp tận dụng lợi thế Metro, phát triển các khu chức năng đa dạng, tăng tỷ lệ sử dụng giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân và nâng cao chất lượng đô thị.

3. Hiện trạng giao thông công cộng tại TP.HCM như thế nào?
   GTCC hiện chỉ đáp ứng khoảng 5-7% nhu cầu đi lại, chủ yếu là xe buýt với nhiều hạn chế về mạng lưới, chất lượng dịch vụ và hạ tầng hỗ trợ.

4. Làm thế nào để tăng hiệu quả chuyển tiếp giữa Metro và các phương tiện khác?
   Cần tổ chức mạng lưới buýt thu gom hợp lý, bố trí bãi đỗ xe, nhà chờ tiện nghi và lối đi bộ an toàn quanh nhà ga để tạo thuận lợi cho hành khách.

5. Mô hình TOD có thể áp dụng ra sao tại TP.HCM?
   Phát triển khu vực xung quanh nhà ga Metro với mật độ cao, đa chức năng, ưu tiên người đi bộ và giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân, tạo môi trường sống chất lượng.

Kết luận

• TP.HCM đang đối mặt với thách thức lớn về ùn tắc giao thông do phát triển nhanh phương tiện cá nhân và hệ thống GTCC chưa đáp ứng đủ nhu cầu.
• Tuyến Metro số 1 Bến Thành – Suối Tiên là dự án trọng điểm, dự kiến vận chuyển hơn 500.000 khách/ngày vào năm 2040, góp phần giảm tải giao thông đô thị.
• Quy hoạch sử dụng đất và tổ chức giao thông xung quanh các nhà ga Metro hiện chưa đồng bộ, cần điều chỉnh theo mô hình TOD để phát huy hiệu quả.
• Đề xuất các giải pháp tổ chức lại mạng lưới buýt, phát triển hạ tầng hỗ trợ và ưu tiên làn đường riêng cho phương tiện công cộng nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ.
• Tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu và triển khai các chính sách đồng bộ trong 5-10 năm tới để phát triển hệ thống giao thông công cộng bền vững, giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm môi trường.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng một TP.HCM hiện đại, xanh, sạch và thuận tiện cho mọi người dân!