Quản Trị Rủi Ro Hoạt Động Trong Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

Theo Basel II, rủi ro hoạt động là nguy cơ xảy ra tổn thất trực tiếp hoặc gián tiếp do các quy trình, con người, hệ thống nội bộ không đạt yêu cầu hoặc thất bại hay do các sự kiện bên ngoài. Các yếu tố tạo ra rủi ro hoạt động bao gồm: quy trình, con người, hệ thống và các sự kiện bên ngoài. Rủi ro hoạt động tăng theo mức độ phức tạp của giao dịch, sự tham gia của con người, sự phụ thuộc vào công nghệ và các yếu tố nằm ngoài sự kiểm soát của ngân hàng. Rủi ro hoạt động có thể mang lại những tổn thất rất lớn cho NHTM như: các trách nhiệm pháp lý gây ra cho NHTM, tài sản hoặc uy tín của NHTM bị tổn thất hay mất mát, giảm vốn kinh doanh hay mất vốn, giảm lợi nhuận.

Dựa trên các yếu tố tác động đến rủi ro hoạt động, có thể chia thành các dạng: rủi ro từ bên trong nội bộ ngân hàng (do cán bộ nhân viên, quy trình nghiệp vụ, hệ thống hỗ trợ) và rủi ro do tác động bên ngoài (hành vi lừa đảo, sự kiện tự nhiên, thay đổi pháp lý). Rủi ro hoạt động không chỉ gây thiệt hại về mặt tài chính mà còn ảnh hưởng lớn đến uy tín, thương hiệu của ngân hàng. Ví dụ, khi đưa sản phẩm mới mà không đảm bảo cơ sở hạ tầng phù hợp sẽ gây rủi ro. Đối với hoạt động thanh toán thì có thể là không thanh toán được theo yêu cầu của khách hàng hoặc thanh toán nhầm đối tượng thụ hưởng. Hậu quả khác có thể là tình trạng mất kiểm soát hệ thống hoặc hệ thống cơ sở dữ liệu ngừng hoạt động.

Thiếu một khung pháp lý hoàn chỉnh và đồng bộ về quản trị rủi ro hoạt động gây khó khăn cho các ngân hàng trong việc triển khai và thực hiện. Các văn bản pháp luật hiện hành còn chung chung, chưa cụ thể hóa các yêu cầu, tiêu chuẩn về quản lý rủi ro hoạt động. Điều này dẫn đến sự thiếu thống nhất trong cách hiểu và áp dụng các quy định, quy trình quản lý rủi ro tại các ngân hàng khác nhau. Ngoài ra, sự chậm trễ trong việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết cũng làm chậm quá trình hoàn thiện hệ thống quản trị rủi ro hoạt động.

Tại nhiều ngân hàng, công tác quản trị rủi ro hoạt động vẫn còn mang tính hình thức, chưa thực sự đi vào chiều sâu. Các quy trình, quy định quản lý rủi ro còn mang tính thủ công, thiếu sự tự động hóa và tích hợp. Việc đánh giá rủi ro còn dựa nhiều vào kinh nghiệm chủ quan của cán bộ, chưa có sự hỗ trợ của các công cụ, phương pháp định lượng. Hệ thống báo cáo rủi ro còn chậm trễ, thiếu chính xác, gây khó khăn cho việc ra quyết định. Kinh nghiệm từ Ngân hàng TMCP Đầu Tư và Phát Triển Việt Nam cho thấy việc này còn nhiều bất cập.

Khung quản trị rủi ro hoạt động cần được xây dựng dựa trên các nguyên tắc: phù hợp với quy mô, mức độ phức tạp của ngân hàng; đảm bảo tính độc lập, khách quan; có sự tham gia của tất cả các bộ phận trong ngân hàng; được phê duyệt bởi Hội đồng quản trị. Khung quản trị rủi ro cần xác định rõ: mục tiêu quản lý rủi ro, phạm vi quản lý rủi ro, các loại rủi ro cần quản lý, quy trình quản lý rủi ro, trách nhiệm của các bộ phận, cá nhân trong quản lý rủi ro. Điều này giúp các ngân hàng hoạt động trơn tru hơn và giảm thiểu các rủi ro tín dụng ngân hàng.

Quy trình quản trị rủi ro hoạt động cần bao gồm các bước: xác định rủi ro, đánh giá rủi ro, đo lường rủi ro, kiểm soát rủi ro, giám sát rủi ro. Việc xác định rủi ro cần dựa trên các nguồn thông tin: kinh nghiệm quá khứ, phân tích quy trình, kết quả kiểm toán, ý kiến của chuyên gia. Đánh giá rủi ro cần xác định: khả năng xảy ra rủi ro, mức độ ảnh hưởng của rủi ro. Đo lường rủi ro cần sử dụng các công cụ, phương pháp định lượng. Kiểm soát rủi ro cần triển khai các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro. Giám sát rủi ro cần thực hiện thường xuyên, liên tục để đảm bảo hiệu quả của các biện pháp kiểm soát.

Việc ứng dụng các mô hình quản trị rủi ro tiên tiến, như mô hình Three Lines of Defense, giúp ngân hàng phân định rõ trách nhiệm của các tuyến phòng thủ trong quản lý rủi ro. Tuyến thứ nhất (business units) chịu trách nhiệm quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh hàng ngày. Tuyến thứ hai (risk management function) chịu trách nhiệm xây dựng, triển khai các chính sách, quy trình quản lý rủi ro. Tuyến thứ ba (internal audit) chịu trách nhiệm đánh giá tính hiệu quả của hệ thống quản trị rủi ro hoạt động. Các chuyên gia quản trị rủi ro hoạt động ngân hàng là vô cùng cần thiết.

Nghiên cứu kinh nghiệm từ các ngân hàng quốc tế đã triển khai thành công hệ thống quản trị rủi ro hoạt động. Tìm hiểu các phương pháp, công cụ quản lý rủi ro được sử dụng phổ biến trên thế giới. Phân tích các yếu tố thành công, thất bại trong quá trình triển khai hệ thống quản trị rủi ro hoạt động. Tham khảo các chuẩn mực, thông lệ quốc tế về quản trị rủi ro (Basel II, COSO). Ví dụ, việc tuân thủ các nguyên tắc của Basel III về vốn và thanh khoản giúp tăng cường khả năng chống chịu của ngân hàng trước các cú sốc.

Phân tích thực trạng quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng TMCP Đầu Tư và Phát Triển Việt Nam (BIDV). Đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu trong hệ thống quản trị rủi ro của BIDV. Đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro hoạt động tại BIDV. Cần chú trọng đến việc đào tạo quản trị rủi ro hoạt động ngân hàng cho cán bộ nhân viên. Việc kiểm toán rủi ro hoạt động ngân hàng thường xuyên cũng là vô cùng cần thiết.

Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định, quy trình quản lý rủi ro hiện hành. Xây dựng các chính sách về: quản lý rủi ro tín dụng, quản lý rủi ro thanh khoản, quản lý rủi ro thị trường, quản lý rủi ro công nghệ. Phân định rõ trách nhiệm của các bộ phận, cá nhân trong quản lý rủi ro. Xây dựng hệ thống báo cáo rủi ro đầy đủ, chính xác, kịp thời.

Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về quản trị rủi ro cho cán bộ nhân viên. Thu hút, tuyển dụng các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản trị rủi ro. Xây dựng lộ trình phát triển nghề nghiệp cho cán bộ quản lý rủi ro. Tạo điều kiện cho cán bộ quản lý rủi ro tham gia các hội thảo, diễn đàn về quản trị rủi ro.

Việc ứng dụng các công nghệ mới như: trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine Learning), phân tích dữ liệu lớn (Big Data) sẽ giúp ngân hàng nâng cao khả năng dự báo, phát hiện và phòng ngừa rủi ro. Các công nghệ này có thể được sử dụng để: tự động hóa quy trình đánh giá rủi ro, phát hiện các giao dịch bất thường, cảnh báo sớm các nguy cơ rủi ro. Việc đảm bảo rủi ro pháp lý ngân hàng cũng rất quan trọng.

Hệ thống báo cáo rủi ro hoạt động ngân hàng phải đảm bảo cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời về các loại rủi ro, mức độ ảnh hưởng, biện pháp kiểm soát. Báo cáo rủi ro cần được trình bày một cách rõ ràng, dễ hiểu, giúp cho các nhà quản lý đưa ra quyết định chính xác. Việc xây dựng một hệ thống quản lý rủi ro hoạt động hiệu quả sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của ngành ngân hàng.