Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình GDPT năm 2018, việc xây dựng thư viện trường tiểu học theo hướng phát triển môi trường giáo dục thân thiện trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, với khoảng 238 cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh tham gia khảo sát, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lý xây dựng thư viện trường tiểu học trong giai đoạn 2020-2022. Thư viện trường học không chỉ là nơi lưu trữ tài liệu mà còn là trung tâm học tập, giao lưu văn hóa, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực trạng tại các trường tiểu học ở Duy Tiên cho thấy thư viện chưa phát huy hết vai trò do hoạt động chưa sâu sắc, chưa thu hút được học sinh và chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý xây dựng thư viện theo hướng phát triển môi trường giáo dục thân thiện, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện và chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển văn hóa đọc, nâng cao kỹ năng tìm kiếm, sử dụng thông tin của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên và nhà trường trong công tác giảng dạy và quản lý giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển môi trường giáo dục thân thiện. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá trong xây dựng thư viện trường tiểu học. Lý thuyết phát triển môi trường giáo dục thân thiện nhấn mạnh việc tạo dựng môi trường học tập tích cực, an toàn, bình đẳng và khuyến khích sự phát triển toàn diện của học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: thư viện trường học, thư viện thân thiện, tiêu chuẩn thư viện theo Thông tư số 16/2022/BGDĐT, vai trò của hiệu trưởng trong quản lý thư viện, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng thư viện. Mô hình nghiên cứu tập trung vào ba khâu quản lý: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và chỉ đạo kiểm tra đánh giá xây dựng thư viện theo tiêu chuẩn phát triển môi trường giáo dục thân thiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thống kê từ 3 năm (2020-2022), khảo sát 238 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh tại các trường tiểu học thị xã Duy Tiên. Phương pháp chọn mẫu là mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng qua bảng hỏi, thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm; phân tích định tính qua phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế và phân tích nội dung. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ thu thập dữ liệu, phân tích đến đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi. Việc sử dụng đa dạng phương pháp giúp đảm bảo độ tin cậy và tính khách quan của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng thư viện: Khoảng 65% trường tiểu học tại Duy Tiên đã có thư viện đạt tiêu chuẩn mức độ 1 về tài nguyên thông tin và cơ sở vật chất, tuy nhiên chỉ khoảng 40% đạt mức độ 2 theo Thông tư 16/2022. Diện tích thư viện trung bình đạt 0,62 m²/học sinh, đáp ứng mức tối thiểu 0,60 m²/học sinh.

  2. Nhận thức về vai trò thư viện: 78% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về vai trò của thư viện trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, nhưng chỉ 55% học sinh và 48% phụ huynh thực sự quan tâm và tham gia các hoạt động thư viện.

  3. Hoạt động thư viện: Các hoạt động khuyến đọc, tổ chức tiết đọc tại thư viện được thực hiện ở 70% trường, nhưng chỉ 35% trường tổ chức các hoạt động giao lưu, trải nghiệm sáng tạo thường xuyên. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ thư viện mới đạt khoảng 30%.

  4. Quản lý xây dựng thư viện: Việc lập kế hoạch xây dựng thư viện được thực hiện đầy đủ ở 85% trường, nhưng công tác kiểm tra, đánh giá và chỉ đạo còn hạn chế, chỉ khoảng 50% trường có kế hoạch kiểm tra định kỳ và báo cáo kết quả. Nguyên nhân chính là do thiếu nguồn lực, năng lực quản lý và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các chủ thể.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy thư viện trường tiểu học tại Duy Tiên đã có những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng cơ sở vật chất và tài nguyên thông tin, phù hợp với tiêu chuẩn quy định. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong hoạt động và quản lý làm giảm hiệu quả sử dụng thư viện. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc thiếu sự phối hợp giữa giáo viên và người làm thư viện là một điểm hạn chế phổ biến, ảnh hưởng đến việc phát triển văn hóa đọc và kỹ năng nghiên cứu của học sinh. Việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế cũng là nguyên nhân khiến thư viện chưa phát huy hết tiềm năng trong môi trường giáo dục hiện đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ trường đạt tiêu chuẩn thư viện, biểu đồ nhận thức của các nhóm đối tượng và bảng đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động thư viện, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của hiệu trưởng trong quản lý xây dựng thư viện và sự cần thiết của các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, tăng cường phối hợp và đổi mới hoạt động thư viện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lý thư viện cho cán bộ quản lý và người làm thư viện: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin trong thư viện. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ thư viện đạt chuẩn nghiệp vụ lên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Xây dựng kế hoạch phát triển thư viện theo hướng thân thiện, đa dạng hóa hoạt động: Lập kế hoạch chi tiết về phát triển tài nguyên, tổ chức các hoạt động khuyến đọc, giao lưu văn hóa đọc, trải nghiệm sáng tạo phù hợp với đặc điểm từng trường. Mục tiêu tăng 50% số trường tổ chức hoạt động thư viện sáng tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và cán bộ thư viện.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ thư viện: Trang bị phần mềm quản lý thư viện, máy tính kết nối internet, thiết bị số hóa tài nguyên thông tin. Mục tiêu 70% thư viện trường tiểu học có hệ thống quản lý điện tử trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các đơn vị công nghệ và Phòng Giáo dục.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các chủ thể trong xây dựng thư viện: Khuyến khích sự tham gia của giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng trong các hoạt động thư viện, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bên. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của các đối tượng tham gia lên trên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, tổ chức hội phụ huynh và các đoàn thể xã hội.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả hoạt động thư viện, từ đó điều chỉnh kế hoạch và biện pháp phù hợp. Mục tiêu 100% trường có báo cáo kiểm tra, đánh giá hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Ban Giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý xây dựng thư viện, lập kế hoạch và tổ chức hoạt động thư viện theo tiêu chuẩn phát triển môi trường giáo dục thân thiện, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên và người làm thư viện: Cung cấp kiến thức về vai trò, chức năng và các hoạt động thư viện thân thiện, hỗ trợ phát triển kỹ năng đọc, nghiên cứu và sáng tạo cho học sinh, đồng thời nâng cao hiệu quả phối hợp trong công tác giáo dục.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá hoạt động thư viện trường tiểu học trên địa bàn.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Giúp hiểu rõ vai trò của thư viện trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ, đầu tư và tham gia các hoạt động thư viện, góp phần xây dựng văn hóa đọc bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao xây dựng thư viện theo hướng phát triển môi trường giáo dục thân thiện lại quan trọng?
    Thư viện thân thiện tạo môi trường học tập tích cực, an toàn, khuyến khích học sinh phát triển kỹ năng đọc, tư duy sáng tạo và phẩm chất đạo đức, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Tiêu chuẩn thư viện trường tiểu học theo Thông tư 16/2022 gồm những gì?
    Bao gồm tiêu chuẩn về tài nguyên thông tin, cơ sở vật chất, thiết bị chuyên dùng, hoạt động thư viện và quản lý thư viện, với các mức độ từ cơ bản đến nâng cao nhằm đảm bảo thư viện đáp ứng nhu cầu học tập và phát triển của học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý xây dựng thư viện hiện nay là gì?
    Thiếu nguồn lực tài chính, năng lực quản lý hạn chế, phối hợp chưa chặt chẽ giữa các chủ thể, hoạt động thư viện chưa đa dạng và ứng dụng công nghệ thông tin còn thấp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện trường tiểu học?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, đa dạng hóa hoạt động thư viện, ứng dụng công nghệ thông tin, phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, người làm thư viện, học sinh và phụ huynh, đồng thời tổ chức kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

  5. Phụ huynh có thể tham gia hỗ trợ xây dựng thư viện như thế nào?
    Phụ huynh có thể hỗ trợ phát triển vốn tài liệu, tham gia các hoạt động khuyến đọc, đóng góp cơ sở vật chất, phối hợp với nhà trường trong việc tổ chức các sự kiện văn hóa đọc, góp phần lan tỏa văn hóa đọc trong cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý xây dựng thư viện tại các trường tiểu học thị xã Duy Tiên đã đạt được những kết quả tích cực về cơ sở vật chất và tài nguyên thông tin, tuy nhiên còn nhiều hạn chế trong hoạt động và quản lý.
  • Thư viện trường tiểu học theo hướng phát triển môi trường giáo dục thân thiện đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bao gồm năng lực quản lý, nhận thức của cán bộ, giáo viên, học sinh và sự phối hợp giữa các chủ thể.
  • Đề xuất các biện pháp trọng tâm gồm đào tạo nâng cao năng lực, đa dạng hóa hoạt động, ứng dụng công nghệ, tăng cường phối hợp và kiểm tra đánh giá.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức khảo nghiệm thực tiễn và điều chỉnh phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng thư viện thân thiện, phát triển môi trường giáo dục tích cực cho thế hệ tương lai!