Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong giáo dục trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội. Tại Việt Nam, đặc biệt ở các trường trung học cơ sở (THCS), việc ứng dụng CNTT trong dạy học các môn khoa học tự nhiên (KHTN) như Vật lí, Hóa học, Sinh học đang được quan tâm nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong công tác quản lí. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN tại 14 trường THCS huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An trong năm học 2018-2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về ứng dụng CNTT và quản lí ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN, đánh giá thực trạng quản lí tại địa phương, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và quản lí giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cán bộ quản lí và giáo viên nâng cao năng lực ứng dụng CNTT, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hiệu quả giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi số.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại huyện Cần Giuộc với 14 trường THCS, khảo sát trong năm học 2018-2019. Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lí ứng dụng CNTT trong thiết kế kế hoạch dạy học, tổ chức dạy học, học tập của học sinh, kiểm tra đánh giá và hợp tác chia sẻ giữa giáo viên. Các chỉ số đánh giá được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn và quan sát thực tiễn, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lí hiện đại và mô hình ứng dụng CNTT trong giáo dục. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lí hệ thống: Nhấn mạnh tính liên kết và tương tác giữa các yếu tố trong hệ thống quản lí giáo dục, bao gồm cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất và công nghệ. Quản lí hoạt động ứng dụng CNTT được xem như một hệ thống phức hợp cần được điều phối đồng bộ để đạt hiệu quả cao.

  2. Mô hình đổi mới công nghệ trong giáo dục: Mô hình này tập trung vào quá trình tích hợp CNTT vào hoạt động dạy học, bao gồm các giai đoạn: nhận thức, áp dụng, đánh giá và cải tiến. Mô hình giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng CNTT và đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm:

  • Công nghệ thông tin (CNTT): Tập hợp các phương pháp khoa học, công nghệ và công cụ kỹ thuật hiện đại để sản xuất, truyền đưa, thu thập, xử lý, lưu trữ và trao đổi thông tin số.
  • Ứng dụng CNTT trong dạy học: Việc sử dụng CNTT trong quá trình giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập.
  • Quản lí hoạt động ứng dụng CNTT: Các tác động có tổ chức, có định hướng của cán bộ quản lí nhằm điều phối, kiểm soát và phát triển hoạt động ứng dụng CNTT trong dạy học.
  • Môn khoa học tự nhiên (KHTN): Bao gồm các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học, có đặc thù kết hợp giữa lý thuyết và thực nghiệm.
  • Phần mềm quản lí lớp học: Các công cụ hỗ trợ quản lí hoạt động học tập, giao bài, chấm điểm và tương tác giữa giáo viên và học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các nghiên cứu trước đây và báo cáo tổng kết năm học của các trường THCS huyện Cần Giuộc.
    • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua bảng hỏi khảo sát 150 cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tại 14 trường THCS; phỏng vấn sâu với 20 cán bộ quản lí, tổ trưởng chuyên môn; quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học ứng dụng CNTT.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính để hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp.
    • Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả (trung bình, độ lệch chuẩn) và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lí ứng dụng CNTT.
    • Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Giai đoạn 1 (Tháng 1-3/2019): Thu thập và phân tích tài liệu lý luận, xây dựng công cụ khảo sát.
    • Giai đoạn 2 (Tháng 4-6/2019): Tiến hành khảo sát, phỏng vấn và quan sát thực tế tại các trường.
    • Giai đoạn 3 (Tháng 7-9/2019): Xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất biện pháp.
    • Giai đoạn 4 (Tháng 10-12/2019): Viết báo cáo luận văn và hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lí ứng dụng CNTT trong thiết kế kế hoạch dạy học:

    • 72% giáo viên được khảo sát cho biết có sử dụng CNTT trong thiết kế kế hoạch dạy học, tuy nhiên chỉ 45% trong số đó áp dụng phần mềm chuyên dụng như Active Inspire hay PowerPoint một cách hiệu quả.
    • 60% cán bộ quản lí đánh giá việc kiểm tra, đánh giá kế hoạch dạy học có ứng dụng CNTT còn chưa thường xuyên và chưa có tiêu chí rõ ràng.

  2. Quản lí ứng dụng CNTT trong tổ chức dạy học và học tập của học sinh:

    • 68% giáo viên sử dụng phần mềm quản lí lớp học như Google Classroom hoặc Microsoft Teams để giao bài và theo dõi học sinh.
    • Tuy nhiên, chỉ 40% học sinh tham gia học trực tuyến thường xuyên, do hạn chế về thiết bị và kết nối Internet tại một số địa phương.
    • 55% giáo viên cho biết việc quản lí học tập trực tuyến còn gặp khó khăn do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình.

  3. Quản lí hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập có ứng dụng CNTT:

    • 50% giáo viên sử dụng ngân hàng câu hỏi trực tuyến để xây dựng đề kiểm tra, nhưng chỉ 35% được đánh giá là sử dụng hiệu quả và đa dạng các hình thức kiểm tra.
    • Việc kiểm tra, đánh giá qua phần mềm còn hạn chế do thiếu kỹ năng và thời gian của giáo viên.

  4. Quản lí hợp tác chia sẻ, hỗ trợ đồng nghiệp trong ứng dụng CNTT:

    • 70% tổ trưởng chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên môn trực tuyến và chia sẻ kho học liệu mở.
    • Tuy nhiên, chỉ 48% giáo viên tham gia tích cực vào các hoạt động này, do hạn chế về kỹ năng CNTT và thời gian.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc quản lí hoạt động ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN tại các trường THCS huyện Cần Giuộc đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt trong việc thiết kế kế hoạch dạy học và tổ chức dạy học trực tuyến. Tuy nhiên, các hoạt động quản lí còn thiếu đồng bộ và chưa phát huy hết tiềm năng của CNTT do nhiều nguyên nhân.

Nguyên nhân chủ yếu bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị CNTT chưa đồng bộ và thiếu sự đầu tư bảo trì thường xuyên; năng lực CNTT của cán bộ quản lí và giáo viên chưa đồng đều; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa chặt chẽ; và thiếu các chính sách hỗ trợ cụ thể cho việc quản lí ứng dụng CNTT.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng tại nhiều địa phương khác, cho thấy việc quản lí ứng dụng CNTT trong giáo dục vẫn là thách thức lớn cần được quan tâm. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng CNTT trong các hoạt động quản lí và biểu đồ tròn phân bố mức độ hài lòng của giáo viên sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lí giáo dục xây dựng các chính sách và biện pháp quản lí phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng CNTT cho cán bộ quản lí và giáo viên

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về sử dụng phần mềm dạy học, quản lí lớp học và thiết kế bài giảng điện tử.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo CNTT.

  2. Đầu tư, bảo quản và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại

    • Lập kế hoạch mua sắm, sửa chữa và bảo trì thiết bị CNTT định kỳ hàng năm.
    • Xây dựng quy trình sử dụng và bảo quản thiết bị rõ ràng, phân công trách nhiệm cụ thể.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  3. Phát triển kho học liệu điện tử và đẩy mạnh các hoạt động dạy học trực tuyến E-learning

    • Xây dựng và cập nhật thường xuyên kho học liệu mở phục vụ giảng dạy các môn KHTN.
    • Khuyến khích giáo viên tham gia xây dựng bài giảng E-learning và chia sẻ tài nguyên.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và tổ ứng dụng CNTT của trường.

  4. Tăng cường quản lí và kiểm tra việc ứng dụng CNTT trong dạy học và học tập của học sinh

    • Xây dựng tiêu chí đánh giá việc ứng dụng CNTT trong dạy học và học tập, tổ chức kiểm tra định kỳ.
    • Phối hợp với phụ huynh và các tổ chức xã hội để giám sát và hỗ trợ học sinh học tập trực tuyến.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm và tổ chức Đoàn, Đội.

  5. Thúc đẩy hợp tác chia sẻ, hỗ trợ đồng nghiệp trong ứng dụng CNTT

    • Tổ chức sinh hoạt chuyên môn trực tuyến định kỳ, tạo nhóm trao đổi kinh nghiệm qua các nền tảng mạng xã hội và email.
    • Khuyến khích giáo viên tham gia các khóa học trực tuyến và các diễn đàn chuyên môn.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ trưởng chuyên môn và Ban giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lí ứng dụng CNTT hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực quản lí và tổ chức hoạt động dạy học.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, đầu tư thiết bị và kiểm tra đánh giá ứng dụng CNTT.

  2. Giáo viên các môn khoa học tự nhiên tại THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và cách thức ứng dụng CNTT trong thiết kế bài giảng, tổ chức dạy học và đánh giá học sinh.
    • Use case: Áp dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy, xây dựng bài giảng điện tử và tham gia sinh hoạt chuyên môn trực tuyến.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, quận

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong việc quản lí ứng dụng CNTT.
    • Use case: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, kiểm tra giám sát và đầu tư cơ sở vật chất.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục, công nghệ giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực tiễn về quản lí ứng dụng CNTT trong giáo dục phổ thông.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ hoặc tiến sĩ liên quan đến đổi mới giáo dục và công nghệ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc quản lí ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN lại quan trọng?
    Quản lí tốt giúp đảm bảo việc sử dụng CNTT hiệu quả, đồng bộ, nâng cao chất lượng dạy học và học tập, đồng thời phát huy tối đa tiềm năng của công nghệ trong giáo dục.

  2. Những khó khăn chính trong quản lí ứng dụng CNTT tại các trường THCS là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực CNTT của cán bộ quản lí và giáo viên chưa đồng đều, thiếu sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như thiếu các chính sách hỗ trợ cụ thể.

  3. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để cải thiện tình hình?
    Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng CNTT, đầu tư và bảo trì thiết bị, phát triển kho học liệu điện tử, kiểm tra đánh giá thường xuyên và thúc đẩy hợp tác chia sẻ giữa giáo viên.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao kỹ năng ứng dụng CNTT trong dạy học?
    Tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu, tự học qua các tài liệu trực tuyến, tham gia sinh hoạt chuyên môn và thực hành thường xuyên trong giảng dạy.

  5. Vai trò của phụ huynh và xã hội trong việc quản lí ứng dụng CNTT là gì?
    Phụ huynh và xã hội hỗ trợ tạo môi trường học tập tích cực, giám sát việc học trực tuyến của học sinh, phối hợp với nhà trường để nâng cao hiệu quả ứng dụng CNTT trong giáo dục.

Kết luận

  • Ứng dụng CNTT trong dạy học các môn khoa học tự nhiên tại các trường THCS huyện Cần Giuộc đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong công tác quản lí.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí bao gồm cơ sở vật chất, năng lực cán bộ quản lí và giáo viên, sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình.
  • Nghiên cứu đề xuất 5 nhóm biện pháp quản lí thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng CNTT trong dạy học và quản lí giáo dục.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các nhà quản lí và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học và quản lí giáo dục.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, đầu tư thiết bị và xây dựng chính sách hỗ trợ đồng bộ để phát huy tối đa tiềm năng của CNTT trong giáo dục THCS.

Hãy áp dụng các biện pháp quản lí được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học và quản lí ứng dụng CNTT, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời đại số.