Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu là một lĩnh vực quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động và sự phát triển bền vững của các đơn vị này. Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội, được thành lập theo Quyết định số 3855/QĐ-UBND ngày 01/9/2006 và Quyết định số 5668/QĐ-UBND ngày 06/12/2011, là một đơn vị sự nghiệp có thu, tự bảo đảm một phần chi phí hoạt động thường xuyên theo quy định tại Nghị định số 43/2006/NĐ-CP. Giai đoạn nghiên cứu từ 2015 đến 2017 cho thấy Trung tâm vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách nhà nước (NSNN), trong khi nguồn thu từ hoạt động dịch vụ và phí lệ phí còn hạn chế, chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng nguồn thu. Việc quản lý tài chính chưa thực sự hiệu quả, với các hạn chế như quy chế chi tiêu nội bộ chưa phù hợp, công tác lập dự toán chưa chính xác và việc kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận về quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu, phân tích thực trạng quản lý tài chính tại Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý tài chính của Trung tâm trong giai đoạn 2015-2017, bao gồm quản lý nguồn NSNN cấp, nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp và sử dụng các nguồn kinh phí. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đồng thời tăng cường tính tự chủ tài chính cho Trung tâm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp có thu, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Đơn vị sự nghiệp có thu: Là đơn vị công lập có nguồn thu sự nghiệp, tự bảo đảm một phần hoặc toàn bộ chi phí hoạt động thường xuyên, có con dấu và tài khoản riêng, tổ chức bộ máy kế toán theo quy định.
  • Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp có thu: Bao gồm quản lý thu, quản lý chi, lập kế hoạch tài chính, kiểm tra, giám sát và quyết toán tài chính nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ nhiệm vụ được giao.
  • Cơ chế tự chủ tài chính: Là cơ chế cho phép đơn vị sự nghiệp có thu chủ động trong việc huy động, sử dụng nguồn tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, tăng hiệu quả hoạt động.
  • Nguyên tắc quản lý tài chính: Bảo đảm kinh phí theo chế độ, định mức; trách nhiệm quản lý thuộc về thủ trưởng đơn vị; tôn trọng dự toán năm được duyệt; sử dụng tiết kiệm, hiệu quả.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính: Bao gồm chính sách pháp luật, chiến lược phát triển đơn vị, năng lực bộ máy quản lý tài chính và ứng dụng khoa học công nghệ.

Khung lý thuyết này được bổ sung bằng các kinh nghiệm quản lý tài chính từ các đơn vị sự nghiệp có thu khác như Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Quốc Tử Giám và Viện Công nghệ môi trường, giúp làm rõ các yếu tố thành công và hạn chế trong quản lý tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp sau:

  • Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, dự toán thu chi của Trung tâm giai đoạn 2015-2017; tài liệu nghiên cứu khoa học liên quan đến quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp có thu.
  • Phương pháp phân tích tổng hợp: Được sử dụng để hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích các công trình nghiên cứu trước, đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Trung tâm và rút ra bài học kinh nghiệm.
  • Phương pháp thống kê mô tả: Thu thập, xử lý và trình bày số liệu về thu, chi, quyết toán tài chính của Trung tâm nhằm phản ánh tổng quan tình hình tài chính.
  • Phương pháp so sánh: So sánh số liệu dự toán và thực hiện thu chi qua các năm 2015-2017 để đánh giá hiệu quả quản lý tài chính và sự biến động nguồn lực tài chính.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ dữ liệu tài chính của Trung tâm trong giai đoạn nghiên cứu, không áp dụng chọn mẫu do tính đặc thù của đối tượng nghiên cứu.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 7 năm trước đến hết năm 2017, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách nhà nước: Giai đoạn 2015-2017, nguồn NSNN cấp chiếm tỷ lệ lớn trong tổng nguồn thu của Trung tâm, với kinh phí thường xuyên khoảng 7.623 triệu đồng năm 2015, đạt 85,8% dự toán. Nguồn thu sự nghiệp chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, tuy có tăng trưởng nhưng vẫn còn hạn chế (dự toán thu sự nghiệp năm 2015 là 2.800 triệu đồng).

  2. Dự toán chi ngân sách hợp lý nhưng chưa tối ưu: Tổng dự toán chi ngân sách năm 2015 là 67.953 triệu đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm phần lớn (7.884 triệu đồng). Các khoản chi như chi thanh toán cá nhân, chi quản lý hành chính, chi nghiệp vụ chuyên môn được thực hiện theo định mức, tuy nhiên có dấu hiệu chi không đúng tiêu chuẩn định mức trong một số nhiệm vụ.

  3. Thực hiện kế hoạch thu chi có sự chênh lệch: Nguồn thu thực tế năm 2015 đạt 69.806 triệu đồng, vượt dự toán, trong đó thu từ nguồn NSNN đạt 100% kế hoạch, thu sự nghiệp vượt dự toán (178,6%). Tuy nhiên, việc hạch toán thu chi còn thiếu chính xác, có hiện tượng để ngoài sổ sách kế toán và miễn giảm phí không đúng quy định.

  4. Tổ chức bộ máy quản lý tài chính còn hạn chế: Cơ cấu tổ chức gồm Giám đốc, Kế toán trưởng, các kế toán viên và thủ quỹ, thực hiện luân chuyển chứng từ theo quy trình chuẩn mực kế toán. Tuy nhiên, trình độ cán bộ quản lý tài chính còn hạn chế, công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, dẫn đến một số sai sót trong quản lý tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc Trung tâm vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách nhà nước, chưa phát huy hết tiềm năng nguồn thu sự nghiệp và dịch vụ. Việc lập dự toán chưa căn cứ sát thực tế, bỏ sót nguồn thu sự nghiệp và chi không thường xuyên chưa chi tiết đã ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính. So với các đơn vị sự nghiệp có thu khác như Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Quốc Tử Giám, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội còn nhiều điểm cần cải thiện về đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Việc tổ chức bộ máy quản lý tài chính chưa đồng bộ và năng lực cán bộ còn hạn chế cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản lý. Công tác kiểm tra, giám sát chưa được thực hiện thường xuyên khiến các sai phạm như miễn giảm phí không đúng quy định chưa được phát hiện kịp thời. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính chưa được khai thác triệt để, làm giảm khả năng cập nhật và phân tích số liệu nhanh chóng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu chi qua các năm, bảng tổng hợp nguồn thu chi chi tiết theo từng khoản mục, giúp minh họa rõ ràng sự biến động và hiệu quả quản lý tài chính của Trung tâm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa nguồn thu sự nghiệp

    • Động từ hành động: Phát triển các loại hình dịch vụ văn hóa, du lịch, trưng bày, tổ chức sự kiện tại khu di tích.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ nguồn thu sự nghiệp lên ít nhất 30% tổng nguồn thu trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với các phòng chuyên môn.
    • Timeline: Triển khai từ năm 2024, đánh giá hiệu quả hàng quý.

  2. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ và nâng cao chất lượng lập dự toán

    • Động từ hành động: Rà soát, sửa đổi quy chế chi tiêu nội bộ phù hợp với đặc thù đơn vị sự nghiệp có thu; đào tạo cán bộ lập dự toán chính xác, chi tiết.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi sai định mức xuống dưới 5% trong năm tài chính tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Kế hoạch – Tài chính phối hợp với Kế toán trưởng.
    • Timeline: Hoàn thành trong 6 tháng đầu năm 2024.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát tài chính

    • Động từ hành động: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ, tăng cường kiểm soát nội bộ, áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát.
    • Target metric: Phát hiện và xử lý kịp thời 100% các sai phạm tài chính.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm tra nội bộ, Phòng Tài chính kế toán.
    • Timeline: Áp dụng ngay từ quý 1 năm 2024.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ quản lý tài chính

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kế toán, quản lý tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin.
    • Target metric: 100% cán bộ tài chính được đào tạo chuyên sâu trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.
    • Timeline: Triển khai từ quý 2 năm 2024.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính

    • Động từ hành động: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý tài chính tích hợp, cập nhật số liệu tự động.
    • Target metric: Rút ngắn thời gian lập báo cáo tài chính xuống còn 50%.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với Phòng Tài chính kế toán.
    • Timeline: Hoàn thành triển khai trong 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc các đơn vị sự nghiệp có thu

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý tài chính, từ đó xây dựng chiến lược tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp đề xuất để hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại đơn vị mình.

  2. Cán bộ quản lý tài chính, kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức về quy trình lập dự toán, quản lý thu chi, kiểm tra giám sát tài chính.
    • Use case: Cải thiện kỹ năng lập kế hoạch tài chính và thực hiện kiểm soát nội bộ hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích số liệu và đề xuất giải pháp quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến quản lý tài chính công.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và đơn vị chủ quản

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và khó khăn trong quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu, từ đó hoàn thiện chính sách, hướng dẫn quản lý.
    • Use case: Xây dựng các văn bản pháp luật, quy định phù hợp với đặc thù hoạt động của đơn vị sự nghiệp có thu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội vẫn phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước?
    Trung tâm là đơn vị sự nghiệp có thu nhưng nguồn thu từ dịch vụ và phí lệ phí còn hạn chế do đặc thù hoạt động bảo tồn di sản, chưa đa dạng hóa được các loại hình dịch vụ. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách nhà nước để đảm bảo hoạt động thường xuyên.

  2. Quy chế chi tiêu nội bộ ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả quản lý tài chính?
    Quy chế chi tiêu nội bộ là cơ sở pháp lý để thực hiện các khoản chi tiêu. Nếu quy chế không phù hợp hoặc thiếu chi tiết sẽ dẫn đến việc chi tiêu không đúng định mức, gây lãng phí hoặc sai phạm, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp có thu?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kế toán, quản lý tài chính, cập nhật các quy định pháp luật mới và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời xây dựng đội ngũ cán bộ có đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm cao.

  4. Kiểm tra, giám sát tài chính có vai trò gì trong quản lý tài chính?
    Kiểm tra, giám sát giúp phát hiện kịp thời các sai phạm, điều chỉnh các hoạt động thu chi không đúng quy định, ngăn ngừa tiêu cực và nâng cao tính minh bạch, hiệu quả trong quản lý tài chính của đơn vị.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính mang lại lợi ích gì?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình thu thập, xử lý và báo cáo số liệu tài chính, tăng tính chính xác, kịp thời và minh bạch, hỗ trợ lãnh đạo đưa ra quyết định quản lý hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý tài chính tại Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và nguồn thu sự nghiệp chưa phát huy hiệu quả.
  • Việc lập dự toán chưa chính xác, quy chế chi tiêu nội bộ chưa phù hợp và công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên là những điểm cần khắc phục.
  • Năng lực cán bộ quản lý tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đa dạng hóa nguồn thu, hoàn thiện quy chế chi tiêu, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và điều chỉnh phù hợp để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Thăng Long – Hà Nội.

Call-to-action: Các đơn vị sự nghiệp có thu và cơ quan quản lý nhà nước nên nghiên cứu, áp dụng các giải pháp quản lý tài chính hiệu quả nhằm nâng cao tính tự chủ và phát triển bền vững trong bối cảnh hiện nay.