Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học công nghệ và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc đổi mới phương pháp dạy học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Thiết bị dạy học (TBDH) đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ giáo viên truyền tải kiến thức và kích thích sự tích cực, sáng tạo của học sinh. Tại thành phố Phan Rang – Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận, với đặc điểm khí hậu khô hạn, địa hình đa dạng và dân số hơn 590 nghìn người, các trường trung học phổ thông (THPT) đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý và sử dụng TBDH hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý sử dụng TBDH tại ba trường THPT tiêu biểu trên địa bàn thành phố Phan Rang – Tháp Chàm trong năm học 2014-2015, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động mua sắm, bảo quản, sử dụng và kiểm kê thanh lý TBDH tại ba trường: Nguyễn Trãi, Chu Văn An và Tháp Chàm. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát huy vai trò của TBDH trong đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng kế hoạch phát triển thiết bị phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và nguyên tắc dạy học trực quan. Theo quan điểm duy vật biện chứng lịch sử, TBDH là công cụ lao động trực quan giúp mở rộng khả năng nhận thức của học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả học tập. Lý thuyết dạy học trực quan của Kômensky và các nhà giáo dục như Usinsky, Pestalossi nhấn mạnh vai trò của trực quan trong việc phát triển tư duy và nhận thức của người học. Lý thuyết quản lý khoa học của Taylor được vận dụng để xây dựng các nguyên tắc quản lý TBDH hiệu quả, bao gồm kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: quá trình tác động có mục đích của nhà quản lý nhằm đạt được mục tiêu giáo dục.
  • Thiết bị dạy học (TBDH): các phương tiện vật chất phục vụ hoạt động dạy và học, bao gồm mô hình, mẫu vật, dụng cụ thí nghiệm, thiết bị nghe nhìn, phần mềm giáo dục.
  • Quản lý TBDH: hoạt động tổ chức, điều hành, bảo quản và sử dụng TBDH nhằm phát huy tối đa hiệu quả trong giảng dạy.
  • Chu trình quản lý: kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và điều chỉnh.
  • Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý TBDH: bao gồm yếu tố khách quan (chính sách, môi trường, cơ sở vật chất) và yếu tố chủ quan (nhận thức, kỹ năng của cán bộ quản lý và giáo viên).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: thu thập từ khảo sát thực trạng tại ba trường THPT trên địa bàn thành phố Phan Rang – Tháp Chàm trong năm học 2014-2015, bao gồm phiếu điều tra dành cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; phỏng vấn sâu với các cán bộ quản lý và giáo viên có kinh nghiệm; quan sát trực tiếp các giờ học sử dụng TBDH.
  • Cỡ mẫu: tổng cộng 6 cán bộ quản lý, 70 giáo viên và 260 học sinh tham gia khảo sát.
  • Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu thuận tiện tại ba trường đại diện cho các đặc điểm kinh tế - xã hội và quy mô học sinh khác nhau.
  • Phương pháp phân tích: sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, trung bình cộng) để đánh giá thực trạng; phân tích so sánh giữa các trường; kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: khảo sát được thực hiện trong ba đợt vào các tháng 11, 3 và cuối năm học 2014-2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ sở vật chất và thiết bị dạy học:

    • Ba trường đều có điện lưới quốc gia (100%), phòng thí nghiệm (100%), nhưng chỉ 66,7% có nhà thi đấu thể dục thể thao.
    • Tổng số phòng thực hành là 10, phòng máy tính là 10, với 190 máy vi tính và 47 máy chiếu (Projector) cho 5.244 học sinh, tỷ lệ máy tính trên học sinh rất thấp, gây quá tải.
    • Diện tích trung bình trên học sinh thấp, đặc biệt trường Nguyễn Trãi có trên 50 lớp với mỗi lớp trên 40 học sinh, khó đạt chuẩn quốc gia về diện tích.

  2. Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên:

    • 75% cán bộ quản lý ở độ tuổi trên 45, chỉ 25% dưới 45 tuổi, cho thấy đội ngũ quản lý còn ít người trẻ.
    • 91,7% cán bộ quản lý có thâm niên từ 5 đến 10 năm, nhưng năng lực đổi mới và tổ chức công việc khoa học còn hạn chế.
    • Đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn tương đối vững vàng, tỷ lệ giáo viên giỏi và khá cao, tuy nhiên vẫn còn một số giáo viên chưa đạt yêu cầu và ngại sử dụng TBDH hiện đại.

  3. Thực trạng quản lý và sử dụng TBDH:

    • Việc mua sắm TBDH chưa đồng bộ, nhiều thiết bị đã cũ, thiếu an toàn và không đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học.
    • Công tác bảo quản chưa được chú trọng đúng mức, thiếu hệ thống sổ sách quản lý mượn trả, dẫn đến mất mát và hư hỏng thiết bị.
    • Việc sử dụng TBDH chưa hiệu quả, giáo viên chưa sử dụng đúng mục đích, thời điểm và mức độ phù hợp, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
    • Công tác kiểm kê, thanh lý thiết bị được thực hiện định kỳ nhưng chưa thường xuyên và chưa có biện pháp xử lý kịp thời.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý TBDH:

    • Yếu tố khách quan như cơ chế chính sách giao quyền tự chủ chưa cao, điều kiện khí hậu khô hạn, độ mặn cao ảnh hưởng đến bảo quản thiết bị.
    • Yếu tố chủ quan gồm nhận thức chưa cao của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò TBDH, thói quen dạy truyền thống, thiếu phối hợp với nhà sản xuất và cung ứng thiết bị.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù các trường THPT trên địa bàn thành phố Phan Rang – Tháp Chàm đã có sự đầu tư về cơ sở vật chất và TBDH, nhưng hiệu quả quản lý và sử dụng vẫn còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ máy tính và thiết bị hiện đại trên học sinh thấp, gây khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Đội ngũ cán bộ quản lý có kinh nghiệm nhưng chưa phát huy hết năng lực đổi mới, trong khi một bộ phận giáo viên còn ngại ứng dụng thiết bị hiện đại do thói quen và thiếu kỹ năng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý TBDH hiệu quả đòi hỏi sự đồng bộ trong kế hoạch đầu tư, nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng của giáo viên, cũng như sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và các đơn vị cung cấp thiết bị. Việc bảo quản thiết bị trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt của Ninh Thuận cũng là thách thức đặc thù cần được quan tâm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ sử dụng TBDH theo từng loại thiết bị, bảng thống kê số lượng thiết bị so với số học sinh, và biểu đồ phân bố độ tuổi cán bộ quản lý để minh họa rõ hơn thực trạng và các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý TBDH cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý và sử dụng TBDH định kỳ hàng năm.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học, trung tâm đào tạo.

  2. Xây dựng kế hoạch trang bị, bảo quản và khai thác TBDH đồng bộ, phù hợp với điều kiện địa phương

    • Lập kế hoạch dài hạn và ngắn hạn về mua sắm, sửa chữa, nâng cấp thiết bị dựa trên nhu cầu thực tế và nguồn lực tài chính.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ thiết bị hiện đại lên ít nhất 30% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  3. Tăng cường công tác bảo quản và kiểm kê thiết bị

    • Thiết lập hệ thống quản lý sổ sách mượn trả, kiểm tra định kỳ và xử lý kịp thời các thiết bị hư hỏng.
    • Mục tiêu: Giảm thiểu mất mát thiết bị xuống dưới 5% mỗi năm.
    • Chủ thể thực hiện: Nhân viên phụ trách thiết bị và Ban giám hiệu nhà trường.

  4. Khuyến khích phong trào tự làm đồ dùng dạy học và xã hội hóa công tác thiết bị dạy học

    • Phát động phong trào sáng tạo, tận dụng nguyên liệu sẵn có để tự làm TBDH phù hợp với nội dung giảng dạy.
    • Mục tiêu: 50% giáo viên tham gia phong trào trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Các trường THPT phối hợp với các tổ chức xã hội và phụ huynh học sinh.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và sử dụng TBDH

    • Xây dựng phần mềm quản lý thiết bị, hỗ trợ giáo viên khai thác tài liệu điện tử và thiết bị hiện đại.
    • Mục tiêu: 100% trường có phần mềm quản lý TBDH trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý TBDH hiệu quả, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch đầu tư thiết bị cho các trường phổ thông.

  2. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THPT

    • Lợi ích: Nắm bắt các biện pháp quản lý, bảo quản và sử dụng TBDH nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
    • Use case: Tổ chức đào tạo, kiểm tra và đánh giá công tác quản lý thiết bị trong trường.

  3. Giáo viên và nhân viên phụ trách thiết bị

    • Lợi ích: Cập nhật kiến thức về vai trò, cách sử dụng và bảo quản TBDH đúng chuẩn.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp sử dụng thiết bị hiệu quả trong giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý TBDH trong trường phổ thông tại địa phương đặc thù.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến quản lý giáo dục và thiết bị dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thiết bị dạy học lại quan trọng trong trường THPT?
    Quản lý TBDH giúp đảm bảo thiết bị được sử dụng hiệu quả, bảo quản tốt, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát huy vai trò của thiết bị trong đổi mới phương pháp giảng dạy.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý TBDH tại các trường THPT ở Phan Rang – Tháp Chàm là gì?
    Khó khăn gồm thiếu đồng bộ trong mua sắm, thiết bị cũ kỹ, bảo quản chưa tốt do điều kiện khí hậu khô hạn, nhận thức và kỹ năng sử dụng của giáo viên còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH trong giảng dạy?
    Cần đào tạo nâng cao nhận thức và kỹ năng cho giáo viên, xây dựng kế hoạch sử dụng thiết bị phù hợp với nội dung bài học, sử dụng đúng lúc, đúng mục đích và đúng mức độ.

  4. Có thể tự làm thiết bị dạy học không?
    Có thể và nên khuyến khích tự làm TBDH từ nguyên liệu sẵn có để tiết kiệm chi phí, đồng thời phát huy sáng tạo của giáo viên và học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý TBDH là gì?
    Công nghệ thông tin giúp quản lý thiết bị chính xác, nhanh chóng, hỗ trợ giáo viên khai thác tài liệu điện tử và thiết bị hiện đại, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH.

Kết luận

  • Quản lý sử dụng thiết bị dạy học tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Phan Rang – Tháp Chàm còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, kỹ năng sử dụng và công tác bảo quản.
  • Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên có trình độ chuyên môn tương đối tốt nhưng cần nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng dụng TBDH hiện đại.
  • Yếu tố khách quan như điều kiện khí hậu và cơ chế chính sách cùng yếu tố chủ quan như thói quen và nhận thức ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý TBDH.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch đồng bộ, tăng cường bảo quản, khuyến khích tự làm thiết bị và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp này trong vòng 1-3 năm, đồng thời theo dõi, đánh giá và điều chỉnh để đảm bảo hiệu quả bền vững.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THPT nên ưu tiên thực hiện các giải pháp quản lý TBDH đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời khuyến khích giáo viên tích cực ứng dụng thiết bị dạy học trong giảng dạy để phát huy tối đa tiềm năng của học sinh.