I. Tổng Quan Về Quản Lý Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Hải Quan
Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại. Đối với nền kinh tế thị trường, NSNN đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô. NSNN là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Huy động các nguồn tài chính của NSNN để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Mức độ động viên các nguồn tài chính từ các chủ thể đòi hỏi phải hợp lý. Nếu mức động viên quá cao hoặc quá thấp sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của nền kinh tế. Vì vậy cần xác định mức huy động vào NSNN một cách phù hợp với khả năng đóng góp tài chính của các chủ thể trong nền kinh tế. NSNN đóng một vai trò vô cùng quan trọng không chỉ đối với sự phát triển kinh tế nước ta mà còn đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Mà vấn đề quản lý thu NS vẫn là mối quan tâm sâu sắc của mỗi quốc gia. NS là công cụ quản lý vĩ mô nền kinh tế. Thông qua công cụ này, Nhà nước sẽ tham gia vào việc điều chỉnh một số quan hệ kinh tế cân đối của nền kinh tế như: tích lũy và tiêu dùng, xuất khẩu và nhập khẩu, cơ cấu tiêu dùng và điều tiết thu nhập để đảm bảo công bằng.
1.1. Khái Niệm Quản Lý Ngân Sách Hải Quan Định Nghĩa và Vai Trò
Quản lý thu NSNN được hiểu là sự tác động của các cơ quan làm nhiệm vụ thu NSNN lên các khoản thu NSNN bằng cách hoạch định kế hoạch, tổ chức triển khai kế hoạch thu và phối hợp, kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện kế hoạch thu NSNN. Như vậy quản lý thu NSNN là sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong việc hoạch định kế hoạch thu, tổ chức thực hiện kế hoạch thu, kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện kế hoạch thu. Để thực hiện có kết quả công việc thu NSNN điều quan trọng là phải biết bố trí nguồn nhân lực, vật lực, tài lực sao cho hợp lý. Quản lý thu NSNN là một bộ phận của quản lý tài chính công nó mang những đặc trưng vốn có của quản lý tài chính công. Thứ nhất, quản lý thu NSNN được xác lập trên cơ sở các văn bản pháp luật do nhà nước ban hành. Quản lý thu NSNN được xác lập trên cơ sở các văn bản pháp luật do nhà nước ban hành phải được thể hiện rõ từ khâu lập kế hoạch thu, đến khâu tổ chức thực hiện kế hoạch thu và quá trình kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình thực hiện và kết quả thực hiện kế hoạch thu.
1.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Quản Lý Thu Ngân Sách Hải Quan
Thứ hai, quản lý thu NSNN là sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các khâu công việc, giữa các cơ quan, bộ phận liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ đối với NSNN. Đây là một trong những đặc điểm quan trọng của thu NSNN. Trách nhiệm quản lý thu NSNN không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý thu mà là trách nhiệm chung của cả bộ máy nhà nước. Tùy theo vị trí của từng cơ quan nhà nước mà phạm vi, mức độ trách nhiệm của mỗi cơ quan có khác nhau trong quản lý thu NSNN. Tuy nhiên, trong quản lý thu NSNN thiếu sự phối hợp chặt chẽ thì việc quản lý thu NSNN sẽ gặp không ít khó khăn, thậm chí khó hoàn thành nhiệm vụ thu do nhà nước đề ra. Chính vì vậy, trong quản lý thu NSNN phải coi việc phối kết hợp vừa là một đặc điểm quan trọng vừa là một yêu cầu có tính nguyên tắc không thể bỏ qua.
II. Thách Thức Trong Quản Lý Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Hiện Nay
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay thì những phương pháp quản lý thu ngân sách thủ công tuy vẫn còn phát huy tác dụng nhưng đã không ứng kịp tiến độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Với những nước đang phát triển như Việt Nam thường có xu hướng duy trì một mức thuế nhập khẩu cao để bảo hộ thị trường trong nước cũng như tăng thu cho ngân sách nhà nước nên việc tiếp cận một mô hình quản lý hoàn toàn của một nước khác trong 2 lĩnh vực quản lý thu ngân sách là khó khả thi mà chỉ có thể chọn những nước có điều kiện kinh tế tương đồng mà thôi. Bên cạnh đó, với kim ngạch XNK không ngừng tăng qua các năm, việc kiểm tra thủ công từng hồ sơ hải quan, từng lô hàng hóa XNK tại cửa khẩu là không thể thực hiện được. Do đó, hải quan Việt Nam phải mạnh dạn áp dụng các biện pháp quản lý hải quan mới như quản lý rủi ro, áp dụng hệ thống thông quan điện tử VNACCS/VCIS, đẩy mạnh công tác kiểm tra sau thông quan, áp dụng cơ chế một cửa ASEAN, áp dụng các khuyến nghị của WCO.
2.1. Gian Lận Thương Mại và Thất Thu Ngân Sách Thực Trạng Nhức Nhối
Trên thực tế, Quản lý thu ngân sách không phải là đề tài mới và đã có nhiều công trình nghiên cứu tiếp cận với nhiều góc độ khác nhau. Nhưng nhìn chung hầu hết các công trình nghiên cứu này mới chỉ tiếp cận ở góc độ khi hải quan còn duy trì phương pháp quản lý thủ công truyền thống. Đa số các công trình nghiên cứu đã có chỉ dừng ở góc độ đi sâu nghiên cứu công tác quản lý thu ngân sách ở cấp cục, chi cục mà chưa có công trình nào nghiên cứu sâu và toàn diện về quản lý thu ngân sách đối với hàng hóa xuất nhập khẩu của ngành hải quan. Vì vậy, cùng với việc tổ chức, triển khai thực hiện chính sách quản lý thu ngân sách thì việc tìm ra các giải pháp để quản lý thu ngân sách trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế là một trong những mục tiêu trọng tâm của ngành hải quan nhằm đảm bảo thực hiện có hiệu quả chính sách quản lý của nhà nước.
2.2. Năng Lực Quản Lý Hải Quan Vấn Đề Đặt Ra Trong Bối Cảnh Mới
Thứ ba, quản lý thu NSNN luôn bám sát với quá trình vận động của nền kinh tế. Nói chung sự vận động của nền kinh tế sẽ có ảnh hưởng đến công tác lập kế hoạch thu, đến việc tổ chức triển khai các biện pháp, quy trình thu và kiểm tra giám sát quá trình thực hiện kế hoạch thu sẽ mất phương hướng và không sát với thực tiễn, mang tính chủ quan phiêu lưu. Thứ tư, quản lý thu NSNN là sự quản lý mang tính chất tổng hợp, là sự phối kết hợp giữa quản lý mang tính chất nghiệp vụ thu và quản lý các hoạt động kinh tế của các chủ thể thực hiện nghĩa vụ đối với NSNN.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Quản Lý Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Hải Quan
Quản lý thu NSNN có những nội dung cơ bản sau đây: Một là, quản lý quá trình huy động nguồn thu của... (trích dẫn từ tài liệu gốc). Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình thu NSNN. Hai là, quản lý quá trình phân bổ và sử dụng NSNN. Việc phân bổ NSNN cần dựa trên các tiêu chí rõ ràng, công khai và minh bạch, đảm bảo sử dụng NSNN hiệu quả và đúng mục đích. Ba là, kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý thu, chi NSNN. Công tác kiểm tra, giám sát cần được thực hiện thường xuyên, liên tục và có hệ thống, đảm bảo phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
3.1. Xây Dựng Quy Trình Quản Lý Thu Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu
Xây dựng quy trình, quy phạm quản lý thu ngân sách đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Tăng cường công tác phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại nhằm chống thất thu ngân sách nhà nước. Triển khai đồng bộ nhiều giải pháp quản lý rủi ro. Đổi mới công tác kiểm tra, thanh tra thuế. Tăng cường công tác kiểm tra sau thông quan. Từng bước hoàn thiện bộ máy, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức hải quan đáp ứng yêu cầu quản lý thu ngân sách nhà nước trong điều kiện mới.
3.2. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Quản Lý Ngân Sách Hải Quan
Tuyên truyền, hướng dẫn pháp luật và hỗ trợ người khai hải quan trong việc kê khai thuế, nộp thuế. Tăng cường và hiện đại hóa cơ sở vật chất của ngành hải quan. Về luật pháp và chính sách thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu. Kiến nghị đối với các cơ quan liên quan. Áp dụng kỹ thuật QLГГ, quản lý tuân thủ DN, thực hiện kiểm sau thông quan, thực hiện đồng bộ hóa một số hoạt động quản lý hải quan.
IV. Ứng Dụng Quản Lý Rủi Ro Trong Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Hải Quan
Quản lý rủi ro là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN. Việc áp dụng quản lý rủi ro giúp cơ quan hải quan tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực có rủi ro cao, đồng thời giảm thiểu chi phí và thời gian kiểm tra đối với các doanh nghiệp tuân thủ tốt. Để áp dụng hiệu quả quản lý rủi ro, cần xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro dựa trên các tiêu chí khách quan, minh bạch và có thể kiểm chứng được. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ hải quan về kỹ năng phân tích và đánh giá rủi ro.
4.1. Phân Tích Rủi Ro Xác Định Các Điểm Yếu Trong Quy Trình
Ngành hải quan nỗ lực tìm giải pháp khai thác nguồn thu xuất nhập khẩu. Các nhóm giải pháp cơ bản để tăng thu ngân sách: cải cách hành chính, tạo thuận lợi cho hoạt động của DN, nâng cao hiệu quả nghiệp vụ, chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống thất thu ngân sách. Với mục tiêu này ngành hải quan nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro, phân tích, phân loại hàng hóa, góp phần chống gian lận qua giá, mã hàng hóa, C/O.
4.2. Kiểm Soát Rủi Ro Giảm Thiểu Thất Thoát Ngân Sách
Bài viết của Bùi Thái Quang – Tổng cục Hải quan đăng trên ấn phẩm Tạp chí Tài chính tháng 8/2014: “ Nâng cao năng lực quản lý hải quan đối với thuế xuất, nhập khẩu ở Việt Nam”: Nội dung bài viết đề cập đến một số bất cập trong công tác quản lý thu thuế xuất, nhập khẩu: Về phân loại hàng hóa, mã hóa hàng hóa để xác định mức thuế phải nộp, trị giá hải quan, quản lý miễn giảm thuế, hoàn thuế, quản lý thu nợ thuế. Từ những bất cập trên tác giả đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao năng lực quản lý hải quan đối với thuế xuất, nhập khẩu: Áp dụng kỹ thuật QLГГ, quản lý tuân thủ DN, thực hiện kiểm sau thông quan, thực hiện đồng bộ hóa một số hoạt động quản lý hải quan.
V. Nâng Cao Hiệu Quả Sử Dụng Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Ngành Hải Quan
Để nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả các dự án, chương trình sử dụng NSNN. Đồng thời, cần có cơ chế khuyến khích các đơn vị sử dụng NSNN tiết kiệm, hiệu quả và đúng mục đích. Bên cạnh đó, cần tăng cường công khai, minh bạch thông tin về NSNN, tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp tham gia giám sát việc sử dụng NSNN.
5.1. Đào Tạo Nguồn Nhân Lực Yếu Tố Quyết Định Thành Công
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thuế và hải quan cho người dân và doanh nghiệp. Nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ hải quan. Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hải quan. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động hải quan.
5.2. Hợp Tác Quốc Tế Chia Sẻ Kinh Nghiệm và Nâng Cao Năng Lực
Bài viết của Nguyễn Ngọc Túc - Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan đăng trên ấn phẩm Tạp chí Tài chính tháng 5/2015: “ Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, hiện đại hóa hải quan, quản lý nhà nước về hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu”: Nội dung bài viết đề cập đến nhiều giải pháp tạo thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu như: cải cách thu NS đối với hàng hóa XNk qua ngân hàng, thực hiện cơ chế 1 cửa quốc gia, đẩy nhanh giải phóng hàng hóa.
VI. Tương Lai Quản Lý Ngân Sách Xuất Nhập Khẩu Ngành Hải Quan
Trong tương lai, quản lý NSXNK ngành hải quan sẽ tiếp tục được hoàn thiện theo hướng hiện đại hóa, minh bạch hóa và hiệu quả hóa. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, quản lý rủi ro và hợp tác quốc tế sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý của ngành hải quan, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước.
6.1. Xu Hướng Hiện Đại Hóa Tự Động Hóa Quy Trình
Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động xuất nhập khẩu. Đẩy mạnh công tác phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại. Nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN.
6.2. Hội Nhập Quốc Tế Thách Thức và Cơ Hội
Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hải quan. Chủ động tham gia các hiệp định thương mại tự do. Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước.
