Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2019, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa đã chứng kiến sự phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân hàng năm đạt khoảng 18,7%, vượt nhẹ so với mục tiêu đề ra. Thu nhập bình quân đầu người năm 2019 đạt 38,7 triệu đồng và ước đạt gần 48 triệu đồng năm 2020, tăng đáng kể so với năm 2015. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều hạn chế, như việc lập dự toán thu ngân sách chưa sát với khả năng thực tế, nguồn thu ngân sách địa phương phụ thuộc lớn vào tiền cấp quyền sử dụng đất và ngân sách cấp trên bổ sung chiếm hơn 53% tổng thu ngân sách năm 2019. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý NSNN tại huyện Yên Định, làm rõ những thành tựu và tồn tại, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả thu chi, đảm bảo cân đối ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý ngân sách cấp huyện trong giai đoạn 2016-2019, với trọng tâm là lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách và công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền huyện Yên Định trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể trong nền kinh tế, bao gồm các khoản thu và chi được dự toán và thực hiện trong một năm tài khóa.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba giai đoạn chính là lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách, trong đó mỗi giai đoạn có các quy trình, trách nhiệm và nguyên tắc quản lý cụ thể nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và kỷ luật tài chính.

  • Khái niệm quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Quản lý NSNN cấp huyện là quá trình sử dụng các công cụ, chính sách và pháp luật để điều chỉnh các hoạt động thu, chi ngân sách nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp huyện.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp huyện, lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, cân đối ngân sách và phân cấp quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách của huyện Yên Định giai đoạn 2016-2019, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước, cùng các tài liệu nghiên cứu đã công bố về quản lý ngân sách cấp huyện.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả: Sử dụng các chỉ tiêu số tuyệt đối, tỷ lệ phần trăm, tốc độ tăng trưởng để phân tích biến động thu chi ngân sách.
    • Phương pháp so sánh: So sánh mức độ hoàn thành kế hoạch thu chi ngân sách giữa các năm và so với định mức quy định.
    • Phân tích tài chính ngân sách: Đánh giá cơ cấu các khoản thu, chi và cân đối ngân sách trên địa bàn huyện.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu ngân sách cấp huyện trong giai đoạn 2016-2019, không giới hạn mẫu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác của phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến 2020, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Dự toán thu ngân sách chưa sát với thực tế: Tổng thu NSNN năm 2019 đạt 1.264,72 tỷ đồng, vượt 190,5% kế hoạch huyện giao và vượt 220% so với dự toán thu ngân sách trên địa bàn. Điều này cho thấy việc lập dự toán thu chưa phản ánh đúng khả năng huy động nguồn thu thực tế.

  2. Nguồn thu ngân sách địa phương chưa ổn định và phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Nguồn thu chủ yếu đến từ tiền cấp quyền sử dụng đất, trong khi ngân sách cấp trên bổ sung chiếm tới 53,3% tổng thu ngân sách huyện năm 2019, gây áp lực lớn cho cân đối ngân sách địa phương.

  3. Công tác chấp hành và quyết toán ngân sách còn nhiều hạn chế: Việc sử dụng nguồn chi quốc phòng, an ninh để chi hỗ trợ kinh phí cho các đơn vị cấp dưới không đúng nhiệm vụ chi; công tác chỉ đạo quản lý thu NSNN chưa hiệu quả, nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí đạt thấp và không bền vững.

  4. Kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa được quan tâm đúng mức: Công tác thẩm định quyết toán ngân sách chưa đảm bảo chặt chẽ, đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện còn hạn chế về chuyên môn và trách nhiệm công vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán thu ngân sách chưa dựa trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng khả năng huy động nguồn thu, dẫn đến dự toán thấp hơn thực tế, gây khó khăn trong việc cân đối ngân sách. Sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ tiền sử dụng đất và ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động tài chính của huyện, đồng thời làm tăng rủi ro về sự bền vững nguồn thu. Việc sử dụng ngân sách chưa đúng mục đích, đặc biệt trong các khoản chi quốc phòng, an ninh, phản ánh sự thiếu chặt chẽ trong quản lý và giám sát chi tiêu.

So sánh với các nghiên cứu tại các huyện lân cận như Thọ Xuân và Đông Sơn, nơi công tác quản lý thu chi ngân sách được thực hiện đồng bộ, chặt chẽ và có hiệu quả cao hơn, cho thấy huyện Yên Định cần học hỏi các kinh nghiệm về công tác lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý ngân sách như công khai minh bạch, kỷ luật tài chính và hiệu quả chi tiêu là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng quản lý ngân sách cấp huyện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách từng năm, cơ cấu nguồn thu ngân sách và tỷ trọng chi ngân sách theo các khoản mục, giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và xu hướng biến động ngân sách trên địa bàn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường phân tích, dự báo khả năng huy động nguồn thu dựa trên dữ liệu thực tế và các yếu tố kinh tế - xã hội địa phương. Đảm bảo dự toán thu sát với khả năng thực hiện, tránh tình trạng dự toán thấp gây lệ thuộc ngân sách cấp trên. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Tăng cường quản lý và khai thác nguồn thu bền vững: Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách, giảm phụ thuộc vào tiền sử dụng đất và ngân sách cấp trên. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, kiểm tra, chống thất thu thuế, phí, lệ phí. Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND các xã, thị trấn.

  3. Nâng cao hiệu quả chấp hành và quyết toán ngân sách: Rà soát, điều chỉnh các khoản chi không đúng mục đích, tăng cường giám sát chi tiêu ngân sách, đảm bảo chi đúng chế độ, tiêu chuẩn. Thời gian thực hiện: hàng năm, đặc biệt trong các kỳ quyết toán ngân sách. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện, UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Đẩy mạnh công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã. Thời gian thực hiện: trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài chính tỉnh Thanh Hóa.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai đồng bộ các phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, nâng cao chất lượng báo cáo, theo dõi thu chi ngân sách kịp thời, chính xác. Thời gian thực hiện: trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện, xã: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kinh tế, Tài chính công, Quản lý nhà nước: Tài liệu giúp hiểu rõ về lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đồng thời cung cấp ví dụ thực tiễn tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách: Luận văn là nguồn tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý ngân sách địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý tài chính công.

  4. Các tổ chức, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Giúp nâng cao nhận thức về trách nhiệm, kỷ luật tài chính trong sử dụng ngân sách, từ đó thực hiện tiết kiệm, hiệu quả và đúng quy định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động bộ máy chính quyền, đầu tư phát triển hạ tầng và các chương trình an sinh xã hội, góp phần ổn định và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Yên Định là gì?
    Khó khăn gồm dự toán thu ngân sách chưa sát thực tế, phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ tiền sử dụng đất và ngân sách cấp trên, công tác chấp hành và quyết toán ngân sách còn hạn chế, cùng với năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách?
    Cần dựa trên phân tích kỹ lưỡng các nguồn thu thực tế, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời áp dụng các công cụ dự báo và tham khảo kinh nghiệm từ các địa phương khác để xây dựng dự toán sát với khả năng thực hiện.

  4. Vai trò của kiểm tra, thanh tra trong quản lý ngân sách là gì?
    Kiểm tra, thanh tra giúp phát hiện sai phạm, đảm bảo ngân sách được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động thế nào đến quản lý ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ giúp nâng cao chất lượng dữ liệu, tăng tốc độ xử lý thông tin, giảm sai sót, hỗ trợ công tác lập kế hoạch, theo dõi và báo cáo ngân sách chính xác, kịp thời, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, làm cơ sở cho nghiên cứu thực trạng tại huyện Yên Định.
  • Phân tích thực trạng cho thấy nhiều hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, cùng với sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu không bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách, bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm tra, thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các cấp chính quyền, nhà nghiên cứu và các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện trong tương lai.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan quản lý ngân sách huyện Yên Định cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.