Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW của Đảng, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Môn Tiếng Việt không chỉ giúp học sinh phát triển năng lực ngôn ngữ mà còn góp phần hình thành phẩm chất và nhân cách, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, thực tế tại các trường tiểu học thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh cho thấy giáo viên còn gặp nhiều khó khăn trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Hoạt động tổ chuyên môn (TCM) được xác định là môi trường quan trọng để hỗ trợ, bồi dưỡng và phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt cho giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt cho giáo viên tiểu học tại thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Từ Sơn với 110 người tham gia khảo sát, gồm cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên. Thời gian khảo sát kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 5/2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tổ chuyên môn, giúp các nhà quản lý và giáo viên tiểu học nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, từ đó góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới và nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, phát triển năng lực dạy học và hoạt động tổ chuyên môn trong nhà trường tiểu học. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động tổ chuyên môn: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của người quản lý (tổ trưởng chuyên môn, hiệu trưởng) đến tập thể giáo viên nhằm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động chuyên môn, đảm bảo tổ chuyên môn hoạt động hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường.

  • Lý thuyết phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt: Năng lực dạy học môn Tiếng Việt bao gồm năng lực thiết kế bài học, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá và quản lý dạy học. Phát triển năng lực này giúp giáo viên tổ chức hiệu quả hoạt động dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tổ chuyên môn, hoạt động tổ chuyên môn, quản lý tổ chuyên môn, năng lực dạy học môn Tiếng Việt, phát triển năng lực dạy học, sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học, kiểm tra đánh giá hoạt động tổ chuyên môn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Hệ thống hóa các lý thuyết, mô hình về quản lý tổ chuyên môn và phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt qua phân tích tài liệu, văn bản pháp luật như Thông tư 28/2020/TT-BGDĐT, chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  • Phương pháp thực tiễn: Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại 4 trường tiểu học thành phố Từ Sơn với cỡ mẫu 110 người gồm 10 cán bộ quản lý, 20 tổ trưởng chuyên môn và 80 giáo viên. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi, phỏng vấn sâu và phân tích sản phẩm hoạt động (kế hoạch dạy học, biên bản sinh hoạt tổ chuyên môn, sản phẩm dạy học môn Tiếng Việt).

  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý tổ chuyên môn. Các bảng biểu và biểu đồ được sử dụng để minh họa kết quả khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 9/2022 đến tháng 5/2023 tiến hành khảo sát, thu thập và xử lý dữ liệu; từ tháng 6/2023 đến tháng 12/2023 phân tích kết quả và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá hoạt động tổ chuyên môn chưa phát huy hết vai trò trong việc phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt. Việc lập kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn chưa đồng bộ và thiếu sự đổi mới phù hợp với yêu cầu chương trình mới.

  2. Khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Việt: 70% giáo viên cho biết gặp khó khăn trong việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh do thiếu bồi dưỡng chuyên môn và hỗ trợ từ tổ chuyên môn. Tỷ lệ giáo viên sử dụng hiệu quả thiết bị dạy học thông minh chỉ đạt khoảng 40%.

  3. Vai trò tổ trưởng chuyên môn chưa được phát huy tối đa: 55% tổ trưởng chuyên môn chưa thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ quản lý như kiểm tra, đánh giá hoạt động chuyên môn, chỉ đạo sinh hoạt chuyên môn theo hướng phát triển năng lực. Việc phân công nhiệm vụ và xây dựng kế hoạch còn mang tính hình thức.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học còn hạn chế (chỉ khoảng 50% trường có đủ thiết bị cần thiết). Yếu tố chủ quan như nhận thức, năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn và sự phối hợp của giáo viên cũng ảnh hưởng lớn đến hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động tổ chuyên môn tại các trường tiểu học thành phố Từ Sơn đang trong giai đoạn chuyển đổi, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc quản lý tổ chuyên môn còn mang tính hình thức, thiếu sự chỉ đạo sâu sát và kiểm tra đánh giá thường xuyên. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về quản lý tổ chuyên môn ở các địa phương khác, cho thấy sự cần thiết phải đổi mới phương thức quản lý và nâng cao năng lực tổ trưởng chuyên môn.

Việc giáo viên gặp khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học phản ánh nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn chưa được đáp ứng đầy đủ, đặc biệt là kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học hiện đại và tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực. Các biểu đồ phân tích mức độ sử dụng thiết bị dạy học và sự hài lòng về hoạt động tổ chuyên môn có thể minh họa rõ nét sự phân hóa này.

Ngoài ra, yếu tố cơ sở vật chất và trang thiết bị còn hạn chế cũng là rào cản khách quan ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn. Việc phối hợp giữa các thành viên trong tổ chưa chặt chẽ, dẫn đến thiếu sự đồng thuận và chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn.

Những kết quả này nhấn mạnh vai trò then chốt của tổ trưởng chuyên môn trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt, đồng thời cần có sự hỗ trợ tích cực từ ban giám hiệu và các cấp quản lý giáo dục địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực, kỹ thuật sử dụng thiết bị dạy học thông minh.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt

    • Tổ trưởng chuyên môn chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo kế hoạch phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện nhà trường.
    • Thời gian: Lập kế hoạch đầu năm học và điều chỉnh định kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên trong tổ, hiệu trưởng.

  3. Đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học và sinh hoạt liên trường

    • Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo chuyên đề, nghiên cứu bài học, dự giờ và rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
    • Thời gian: Thực hiện thường xuyên hàng tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, phòng GD&ĐT hỗ trợ liên trường.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học

    • Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học thông minh, phòng học hiện đại phục vụ dạy học môn Tiếng Việt.
    • Thời gian: Lập kế hoạch đầu tư trong năm 2024, triển khai trong 2 năm tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, phòng GD&ĐT, nhà trường.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hoạt động tổ chuyên môn

    • Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ hoạt động tổ chuyên môn, kết quả dạy học môn Tiếng Việt của giáo viên.
    • Thời gian: Kiểm tra hàng quý, đánh giá cuối năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp quản lý tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý chuyên môn tại trường.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn, chỉ đạo sinh hoạt tổ chuyên môn.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và phương pháp tổ chức hoạt động tổ chuyên môn hiệu quả, phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt.
    • Use case: Áp dụng các biện pháp đổi mới sinh hoạt chuyên môn, nâng cao kỹ năng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Tiểu học

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý tổ chuyên môn và phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Có căn cứ khoa học để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ các trường tiểu học trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt.
    • Use case: Triển khai các chương trình tập huấn, kiểm tra, đánh giá chuyên môn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học là gì?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động chuyên môn nhằm giúp giáo viên nâng cao năng lực thiết kế, tổ chức và đánh giá dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục. Ví dụ, tổ trưởng chuyên môn xây dựng kế hoạch sinh hoạt chuyên môn tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Tại sao hoạt động tổ chuyên môn lại quan trọng trong phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt?
    Hoạt động tổ chuyên môn tạo môi trường để giáo viên trao đổi, học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm và bồi dưỡng chuyên môn, từ đó nâng cao năng lực dạy học. Trong thực tế, các tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên đề giúp giáo viên cập nhật phương pháp mới, cải thiện kỹ năng giảng dạy.

  3. Những khó khăn phổ biến của giáo viên khi dạy học môn Tiếng Việt theo chương trình mới là gì?
    Giáo viên thường gặp khó khăn trong việc áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực, sử dụng thiết bị dạy học hiện đại và tổ chức hoạt động học tập phù hợp với đặc điểm học sinh. Ví dụ, nhiều giáo viên chưa quen với việc tổ chức hoạt động nhóm hoặc đánh giá năng lực học sinh qua sản phẩm học tập.

  4. Làm thế nào để tổ trưởng chuyên môn nâng cao hiệu quả quản lý tổ chuyên môn?
    Tổ trưởng chuyên môn cần xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, kiểm tra, đánh giá thường xuyên và tạo môi trường hỗ trợ giáo viên phát triển chuyên môn. Việc này giúp tăng cường sự phối hợp và nâng cao chất lượng dạy học.

  5. Các biện pháp nào giúp cải thiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học môn Tiếng Việt?
    Nhà trường và các cấp quản lý cần đầu tư bổ sung thiết bị dạy học thông minh, phòng học hiện đại, đồng thời tổ chức tập huấn sử dụng thiết bị cho giáo viên. Ví dụ, trang bị máy chiếu, bảng tương tác thông minh giúp giáo viên minh họa bài giảng sinh động, nâng cao hiệu quả dạy học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực dạy học môn Tiếng Việt là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
  • Thực trạng quản lý tổ chuyên môn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong lập kế hoạch, tổ chức sinh hoạt và kiểm tra đánh giá, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực dạy học của giáo viên.
  • Các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất và yếu tố chủ quan như năng lực tổ trưởng chuyên môn đều tác động lớn đến hoạt động tổ chuyên môn.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường kiểm tra đánh giá.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý tổ chuyên môn trong giáo dục tiểu học.

Các nhà quản lý giáo dục, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực dạy học môn Tiếng Việt, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.