Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực của học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Tại huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng, với mạng lưới 9 trường trung học cơ sở công lập, công tác quản lí dạy học theo hướng này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm học 2016-2017 đến nay, nhằm khảo sát thực trạng, đánh giá mức độ nhận thức và thực hiện quản lí dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp, khả thi để nâng cao chất lượng dạy học tại các trường THCS trên địa bàn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng khung lý luận quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, khảo sát thực trạng quản lí tại các trường THCS huyện Trần Đề, và đề xuất các biện pháp quản lí nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh, góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lí giáo dục và dạy học theo hướng tiếp cận năng lực học sinh. Lý thuyết quản lí giáo dục được vận dụng nhằm hiểu rõ vai trò của hiệu trưởng và các cán bộ quản lí trong việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học. Lý thuyết dạy học theo hướng tiếp cận năng lực nhấn mạnh phát triển năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể của học sinh, dựa trên mô hình bốn thành phần năng lực tương ứng với bốn trụ cột giáo dục của UNESCO: học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và học để tự khẳng định.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực học sinh (khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ để giải quyết các vấn đề thực tiễn), quản lí hoạt động dạy học (quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực học sinh), và phương pháp dạy học tích cực (dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học theo tình huống, dạy học định hướng hành động).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống - cấu trúc, lịch sử - lôgic và thực tiễn nhằm phân tích toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực. Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu khảo sát thu thập từ 9 trường THCS huyện Trần Đề, với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lí, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn theo chủ đề và phân tích tài liệu. Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ cán bộ quản lí và giáo viên tại các trường THCS trên địa bàn. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả (tần số, phần trăm, điểm trung bình) và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lí dạy học theo hướng tiếp cận năng lực.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2016-2017 đến năm 2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lí.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lí và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu, nội dung dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, trong khi 35% còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đúng, ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học chưa đồng bộ: Chỉ khoảng 58% giáo viên thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, dẫn đến việc phát triển năng lực học sinh chưa đạt hiệu quả cao.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học theo năng lực chưa được chú trọng: Khoảng 40% giáo viên áp dụng các hình thức kiểm tra đánh giá đa dạng, còn lại chủ yếu sử dụng kiểm tra truyền thống, chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của học sinh.

  4. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học còn thiếu và chưa đồng bộ: Chỉ khoảng 55% trường có đủ thiết bị phục vụ cho dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do nhận thức của cán bộ quản lí và giáo viên về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực chưa đồng đều, dẫn đến việc xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học chưa hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương tự cho thấy việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo năng lực là thách thức chung, đặc biệt tại các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế.

Việc thiếu đồng bộ trong cơ sở vật chất và thiết bị dạy học cũng là một yếu tố khách quan ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá đa dạng tại các trường, cùng bảng tổng hợp về trang thiết bị dạy học hiện có.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lí trong việc nâng cao nhận thức, tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực. Việc đổi mới quản lí cần được thực hiện đồng bộ, có kế hoạch và phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, phương pháp đổi mới kiểm tra đánh giá, với mục tiêu 100% cán bộ quản lí và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học theo hướng tiếp cận năng lực: Hiệu trưởng các trường THCS cần chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo 100% tổ chuyên môn có kế hoạch chi tiết trong năm học tiếp theo.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học theo tình huống, đồng thời đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá nhằm phản ánh đúng năng lực học sinh. Mục tiêu đạt 70% giáo viên áp dụng phương pháp mới trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Phối hợp với các cấp chính quyền địa phương và các nguồn lực xã hội để nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đảm bảo ít nhất 80% trường có đủ thiết bị cần thiết trong vòng 3 năm.

  5. Xây dựng cơ chế, chính sách tạo động lực cho giáo viên và cán bộ quản lí: Thiết lập các chính sách khen thưởng, hỗ trợ chuyên môn và phát triển nghề nghiệp nhằm thúc đẩy sự sáng tạo và trách nhiệm trong công tác quản lí và dạy học theo hướng tiếp cận năng lực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lí các trường trung học cơ sở: Giúp nâng cao năng lực quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên các môn học tại trường THCS: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lí giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay.

  4. Cơ quan quản lí giáo dục địa phương và Sở Giáo dục và Đào tạo: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực là gì?
    Là quá trình hiệu trưởng và cán bộ quản lí sử dụng các chức năng quản lí như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát triển năng lực chuyên môn, phương pháp, xã hội và cá thể của học sinh.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực?
    Phương pháp này giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dạy học theo hướng tiếp cận năng lực?
    Bao gồm nhận thức của cán bộ quản lí và giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, chính sách hỗ trợ, cũng như sự phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo năng lực?
    Sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng như quan sát, vấn đáp, kiểm tra thực hành, dự án, sản phẩm học tập nhằm phản ánh đúng khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.

  5. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học?
    Bao gồm nâng cao nhận thức và năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá, tăng cường cơ sở vật chất, và xây dựng cơ chế tạo động lực cho giáo viên và cán bộ quản lí.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng.
  • Thực trạng quản lí còn nhiều hạn chế do nhận thức chưa đồng đều, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá chưa đổi mới đầy đủ, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lí thiết thực, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo hướng tiếp cận năng lực.
  • Các biện pháp tập trung vào nâng cao năng lực quản lí, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng chính sách động viên.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp này đồng bộ, theo dõi, đánh giá và điều chỉnh kịp thời để đạt được mục tiêu phát triển năng lực học sinh bền vững.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới quản lí dạy học, góp phần phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường trung học cơ sở!