Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI với nhiều biến động và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong sự phát triển xã hội. Tại Việt Nam, theo Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020, phát triển giáo dục được xác định là quốc sách hàng đầu, trong đó đổi mới quản lý giáo dục và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý là khâu then chốt. Giáo dục trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ thông, tạo nền tảng cho sự phân luồng và phát triển nhân cách học sinh. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) ở các trường THCS huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý HĐDH tại các trường THCS huyện Thanh Ba, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong giai đoạn đổi mới giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 04 trường THCS trên địa bàn huyện Thanh Ba, với dữ liệu thu thập trong năm học 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục cấp THCS, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học hiện đại. Trước hết, lý thuyết quản lý được tiếp cận qua chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá (Đặng V. Hoạt, Hà Thế Ngữ, 1987). Quản lý HĐDH được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của hiệu trưởng lên các thành tố của quá trình dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

Lý thuyết dạy học nhấn mạnh sự thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy của giáo viên và học của học sinh, trong đó phương pháp dạy học tích cực, phát huy năng lực sáng tạo của học sinh được coi trọng (Hà Thế Ngữ, 1987). Ngoài ra, luận văn tham khảo mô hình quản lý dạy học phân quyền, trong đó hiệu trưởng là người hỗ trợ, tạo điều kiện cho giáo viên phát triển chuyên môn và đổi mới phương pháp dạy học (Blase Jo và Joseph, 2004).

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, chức năng quản lý, phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực học sinh, và đổi mới quản lý giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu thực tiễn được thu thập qua khảo sát phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và thu thập tài liệu tại 04 trường THCS huyện Thanh Ba. Mẫu khảo sát gồm 56 người, bao gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên.

Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là thống kê mô tả và phân tích định tính. Các số liệu về nhận thức, thực trạng quản lý, chất lượng dạy học và các yếu tố ảnh hưởng được tổng hợp, so sánh và đánh giá. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2016-2017, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá công tác quản lý HĐDH tại các trường THCS huyện Thanh Ba đã có nhiều tiến bộ, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về năng lực quản lý của hiệu trưởng và sự phối hợp giữa các bộ phận. Tỉ lệ giáo viên hài lòng với các biện pháp quản lý hiện tại đạt khoảng 68%.

  2. Chất lượng dạy học và học tập: Kết quả xếp loại học lực và hạnh kiểm của học sinh cho thấy khoảng 60% học sinh đạt loại khá trở lên, tuy nhiên vẫn còn khoảng 15% học sinh có học lực trung bình và yếu. Chất lượng giờ dạy của giáo viên được đánh giá ở mức trung bình khá, với 70% giờ dạy đạt chuẩn theo tiêu chí của Sở GD&ĐT.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐDH: Năng lực của hiệu trưởng được xác định là yếu tố quyết định, trong đó 65% hiệu trưởng có năng lực quản lý ở mức khá trở lên. Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 60% so với yêu cầu tối thiểu. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học mới chỉ đạt 40% mức độ sử dụng thường xuyên.

  4. Khảo nghiệm biện pháp quản lý: Các biện pháp đề xuất như bồi dưỡng năng lực lập kế hoạch dạy học, chuẩn hóa công tác đánh giá, tăng cường ứng dụng thiết bị công nghệ, và xây dựng mối quan hệ phối hợp với cộng đồng được đánh giá có tính cấp thiết và khả thi cao, với mức đồng thuận trên 80%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý HĐDH tại các trường THCS huyện Thanh Ba đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực quản lý của hiệu trưởng và điều kiện cơ sở vật chất còn ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, vai trò của hiệu trưởng trong việc lãnh đạo dạy học và phát triển chuyên môn giáo viên là yếu tố then chốt quyết định thành công (Wallace Foundation, 2011; Department of Education, 2008).

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế do thiếu trang thiết bị và kỹ năng sử dụng của giáo viên, điều này phù hợp với báo cáo của UNESCO (2008) về nhu cầu bồi dưỡng kỹ năng ICT cho giáo viên. Các biện pháp đề xuất được khảo nghiệm có tính thực tiễn cao, phù hợp với điều kiện địa phương và xu hướng đổi mới quản lý giáo dục hiện nay.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ hài lòng của giáo viên với các biện pháp quản lý, bảng tổng hợp kết quả học lực học sinh và biểu đồ mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng năng lực quản lý cho hiệu trưởng và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học. Mục tiêu nâng tỷ lệ hiệu trưởng đạt chuẩn năng lực quản lý lên trên 85% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện Thanh Ba phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Chuẩn hóa công tác đánh giá hoạt động giảng dạy và kết quả học tập: Xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá giờ dạy và kết quả học tập phù hợp với đặc thù địa phương, áp dụng thường xuyên trong các trường. Mục tiêu đạt 90% giáo viên thực hiện đánh giá theo chuẩn trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Đầu tư trang thiết bị CNTT, tổ chức bồi dưỡng kỹ năng sử dụng CNTT cho giáo viên, khuyến khích áp dụng các phần mềm hỗ trợ giảng dạy. Mục tiêu nâng mức độ sử dụng CNTT trong dạy học lên 70% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, các trường THCS.

  4. Xây dựng và phát triển mối quan hệ phối hợp với cộng đồng: Tăng cường sự tham gia của cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội trong các hoạt động trải nghiệm, hỗ trợ giáo dục. Mục tiêu tổ chức ít nhất 4 hoạt động phối hợp mỗi năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh.

  5. Nâng cao chất lượng cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Lập kế hoạch đầu tư, sửa chữa, bổ sung trang thiết bị theo nhu cầu thực tế, ưu tiên các phòng học bộ môn và thiết bị thực hành. Mục tiêu đạt 80% cơ sở vật chất đạt chuẩn trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục THCS: Nhận diện rõ vai trò, chức năng và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực quản lý và lãnh đạo nhà trường.

  2. Giáo viên THCS: Hiểu rõ các yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, cách phối hợp với hiệu trưởng trong quản lý và phát triển chuyên môn, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, hỗ trợ các trường THCS trong công tác quản lý và đổi mới giáo dục.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học là gì và tại sao nó quan trọng?
    Quản lý hoạt động dạy học là quá trình hiệu trưởng và cán bộ quản lý tác động có chủ đích đến các thành tố của quá trình dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Nó quan trọng vì quyết định chất lượng dạy học và thành tích học tập của học sinh, đồng thời ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của nhà trường.

  2. Hiệu trưởng cần có những năng lực gì để quản lý tốt hoạt động dạy học?
    Hiệu trưởng cần có năng lực lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá; kỹ năng lãnh đạo dạy học; khả năng phát triển chuyên môn cho giáo viên; kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin; và khả năng xây dựng văn hóa học tập trong nhà trường.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, chất lượng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học, mức độ ứng dụng công nghệ thông tin, sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình và cộng đồng, cũng như chính sách và nguồn lực từ cấp trên.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng giờ dạy của giáo viên?
    Thông qua xây dựng chuẩn giờ dạy, tổ chức dự giờ và phân tích giờ dạy, bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học tích cực, và tạo môi trường hỗ trợ giáo viên phát triển nghề nghiệp.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để cải thiện quản lý hoạt động dạy học?
    Bao gồm bồi dưỡng năng lực quản lý cho hiệu trưởng, chuẩn hóa công tác đánh giá, tăng cường ứng dụng CNTT trong dạy học, xây dựng mối quan hệ phối hợp với cộng đồng, và nâng cao chất lượng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học tại các trường THCS huyện Thanh Ba đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn hạn chế về năng lực quản lý và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Năng lực của hiệu trưởng là yếu tố quyết định chất lượng quản lý và dạy học, cần được bồi dưỡng và nâng cao thường xuyên.
  • Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, cần đầu tư trang thiết bị và đào tạo kỹ năng cho giáo viên.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất được đánh giá có tính cấp thiết và khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục cấp THCS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong giai đoạn đổi mới.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng năng lực quản lý, đầu tư trang thiết bị CNTT, xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá giờ dạy và kết quả học tập, đồng thời tăng cường phối hợp với cộng đồng.

Call to action: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam.