Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của chương trình giáo dục phổ thông mới. Môn Lịch sử và Địa lí cấp trung học cơ sở (THCS) được tích hợp theo Chương trình GDPT 2018 nhằm hình thành và phát triển năng lực lịch sử, năng lực địa lí cho học sinh. Tại thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, việc quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo hướng phát triển năng lực học sinh còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. Nghiên cứu khảo sát 120 cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS trên địa bàn trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023 nhằm đánh giá thực trạng quản lý và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học. Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ các nội dung quản lý, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo hướng phát triển năng lực học sinh phù hợp với thực tiễn địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục môn học, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT mới, đồng thời hỗ trợ phát triển toàn diện năng lực học sinh THCS tại Sơn Tây.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra. Lý thuyết dạy học theo hướng phát triển năng lực nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động học tập nhằm phát triển toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh, đặc biệt là năng lực lịch sử và năng lực địa lí. Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí được xây dựng trên cơ sở quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, phương tiện dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: phát triển năng lực (tổng hòa kiến thức, kỹ năng, thái độ), hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, quản lý hoạt động dạy học, năng lực lịch sử và năng lực địa lí với các biểu hiện cụ thể như nhận thức, vận dụng kiến thức và kỹ năng thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát 120 cán bộ quản lý và giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lí tại các trường THCS thị xã Sơn Tây; phỏng vấn sâu 8 cán bộ quản lý và giáo viên đại diện; quan sát thực tế hoạt động dạy học và quản lý; tổng kết kinh nghiệm giáo dục và xin ý kiến chuyên gia. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có tính đại diện cho các trường THCS trên địa bàn. Thời gian nghiên cứu tập trung vào hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Quá trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập tài liệu lý luận, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo hướng phát triển năng lực: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về vai trò của việc phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng hiệu quả trong quản lý và giảng dạy.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: 70% giáo viên thực hiện kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ 55% được cán bộ quản lý kiểm tra, giám sát thường xuyên. Nội dung dạy học được phân bổ hợp lý theo chương trình, nhưng có 30% giáo viên còn cắt xén hoặc chưa linh hoạt trong lựa chọn nội dung phù hợp với năng lực học sinh.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 65% giáo viên sử dụng đa dạng phương pháp dạy học tích cực, nhưng chỉ 50% được hỗ trợ đầy đủ về bồi dưỡng và trang thiết bị. Hình thức tổ chức dạy học ngoài lớp học như tham quan, trải nghiệm còn hạn chế, chiếm dưới 40%.

  4. Sử dụng phương tiện dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin: 75% trường có đủ phương tiện dạy học cơ bản, nhưng chỉ 45% giáo viên sử dụng hiệu quả các thiết bị và phần mềm hỗ trợ. Việc ứng dụng CNTT trong dạy học còn nhiều khó khăn do hạn chế về kỹ năng và cơ sở vật chất.

  5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Đánh giá thường xuyên được thực hiện ở mức 60%, trong khi đánh giá định kỳ theo hướng phát triển năng lực chỉ đạt khoảng 50%. Việc đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá còn chậm, chưa phản ánh đầy đủ năng lực thực tế của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ quản lý, trình độ chuyên môn và kỹ năng đổi mới phương pháp của giáo viên, cũng như sự chưa đồng bộ trong công tác bồi dưỡng và hỗ trợ. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và sự quan tâm của gia đình, xã hội cũng ảnh hưởng đáng kể. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, kết quả tại Sơn Tây tương đối tương đồng về những khó khăn trong quản lý và đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý và biểu đồ tròn phân bố các yếu tố ảnh hưởng sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS Sơn Tây.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực cho cán bộ quản lý trong vòng 12 tháng tới, nhằm tăng cường kỹ năng chỉ đạo, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động dạy học.

  2. Bồi dưỡng chuyên môn và đổi mới phương pháp giảng dạy cho giáo viên: Triển khai chương trình tập huấn thường xuyên về phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức hình thức dạy học đa dạng trong 2 năm học tiếp theo, với mục tiêu 90% giáo viên đạt chuẩn năng lực đổi mới.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và phương tiện dạy học hiện đại: Lập kế hoạch đầu tư trang thiết bị dạy học đa phương tiện, phòng học bộ môn và phần mềm hỗ trợ giảng dạy trong vòng 3 năm, phối hợp với các cấp quản lý và huy động nguồn lực xã hội.

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực lịch sử và địa lí phù hợp với đặc điểm học sinh THCS, áp dụng trong các kỳ kiểm tra thường xuyên và định kỳ, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới trong 1 năm tới.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập các kênh thông tin, tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ học sinh trong học tập môn Lịch sử và Địa lí, thực hiện trong vòng 6 tháng và duy trì thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nhận diện các nội dung quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý chuyên môn.

  2. Giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lí: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh một cách toàn diện.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về quản lý hoạt động dạy học tích hợp môn Lịch sử và Địa lí theo hướng phát triển năng lực.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp phòng, sở và bộ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường THCS trong việc đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý đến các yếu tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, phương tiện và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh. Ví dụ, quản lý giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học để học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí?
    Yếu tố chủ quan gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên và phẩm chất học sinh; yếu tố khách quan gồm cơ sở vật chất, phương tiện dạy học, chính sách giáo dục và sự quan tâm của gia đình, xã hội. Ví dụ, thiếu thiết bị dạy học hiện đại làm hạn chế việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn, bao gồm khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và phân tích thống kê dữ liệu. Cỡ mẫu khảo sát là 120 cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS Sơn Tây.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học?
    Bao gồm nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Ví dụ, tổ chức tập huấn đổi mới phương pháp dạy học trong vòng 2 năm.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực?
    Hiệu quả được đánh giá qua mức độ thực hiện kế hoạch dạy học, sự đổi mới phương pháp, sự đa dạng hình thức tổ chức, ứng dụng phương tiện dạy học và kết quả kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh. Ví dụ, tỷ lệ học sinh đạt năng lực lịch sử và địa lí tăng lên qua các kỳ đánh giá định kỳ.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS Sơn Tây còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và cơ sở vật chất.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ quản lý, bồi dưỡng giáo viên, đầu tư thiết bị và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Kế hoạch thực hiện các biện pháp được đề xuất trong vòng 1-3 năm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn học.
  • Khuyến khích các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường áp dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến công tác quản lý và giảng dạy, góp phần phát triển năng lực học sinh toàn diện.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.