Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã tác động sâu sắc đến chính trị tư tưởng, đạo đức và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam. Theo Nghị quyết 29/NQ-TW, giáo dục phổ thông cần tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, phẩm chất và năng lực công dân, trong đó giáo dục đạo đức giữ vai trò then chốt nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam. Luật Giáo dục năm 2019 cũng nhấn mạnh mục tiêu phát triển toàn diện con người với đạo đức, tri thức, sức khỏe và ý thức công dân. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đặt ra yêu cầu bồi dưỡng phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi cho học sinh, đặc biệt là giáo dục đạo đức nhằm hình thành nhận thức, niềm tin và kỹ năng sống phù hợp với chuẩn mực xã hội.

Tuy nhiên, thực tiễn giáo dục đạo đức cho học sinh trung học cơ sở (THCS) tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên còn nhiều hạn chế. Một bộ phận học sinh chưa nhận thức đầy đủ về giá trị đạo đức, có hành vi chưa phù hợp với chuẩn mực xã hội, và công tác quản lý giáo dục đạo đức chưa đạt hiệu quả mong muốn. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động giáo dục đạo đức theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường THCS huyện Tủa Chùa nhằm đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức, chuẩn bị cho việc triển khai chương trình từ năm học 2021-2022.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 9 trường THCS với 250 người tham gia khảo sát, trong đó có 15 cán bộ quản lý và 235 giáo viên. Thời gian nghiên cứu từ tháng 11/2020 đến tháng 5/2021. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức và đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục đạo đức, bao gồm:

  • Lý thuyết giáo dục đạo đức: Đạo đức được xem là hình thái ý thức xã hội, bao gồm hệ thống các chuẩn mực, nguyên tắc điều chỉnh hành vi con người trong quan hệ xã hội. Giáo dục đạo đức là quá trình biến các chuẩn mực đạo đức từ yêu cầu xã hội thành niềm tin, thói quen của cá nhân.

  • Mô hình quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là hệ thống các tác động có kế hoạch, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hệ thống giáo dục vận hành hiệu quả, đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức là quá trình tác động có định hướng của cán bộ quản lý đến các thành tố tham gia nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục đạo đức.

  • Khái niệm chính:

    • Giáo dục đạo đức cho học sinh: Quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch nhằm bồi dưỡng phẩm chất chủ yếu như yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm.
    • Hoạt động giáo dục đạo đức: Bao gồm các hình thức giáo dục qua môn học, hoạt động trải nghiệm, phối hợp với gia đình và xã hội.
    • Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức: Bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động giáo dục đạo đức trong nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 9 trường THCS huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, với 250 người tham gia gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường THCS trong huyện.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu:

    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về thực trạng giáo dục đạo đức và quản lý hoạt động giáo dục đạo đức.
    • Phỏng vấn sâu: Thu thập thông tin định tính từ cán bộ quản lý và giáo viên để bổ sung cho kết quả khảo sát.
    • Quan sát: Theo dõi hành vi, thái độ của học sinh trong các hoạt động học tập và trải nghiệm.
    • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia giáo dục và cán bộ quản lý về tính khả thi và hiệu quả các biện pháp đề xuất.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với phần mềm SPSS và Excel để xử lý số liệu khảo sát; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 11/2020 đến tháng 5/2021, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức còn hạn chế: Khoảng 60% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá kế hoạch giáo dục đạo đức chưa phù hợp với điều kiện thực tế của trường và địa phương. Việc triển khai kế hoạch còn mang tính hình thức, thiếu chủ động.

  2. Năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý chưa đồng đều: 45% giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức theo chương trình mới. Cán bộ quản lý cũng thiếu kỹ năng chỉ đạo và kiểm tra hiệu quả hoạt động giáo dục đạo đức.

  3. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội còn yếu: Chỉ khoảng 50% trường có sự phối hợp thường xuyên với gia đình và các lực lượng xã hội trong công tác giáo dục đạo đức. Sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức xã hội chưa được khai thác hiệu quả.

  4. Học sinh có nhận thức và hành vi đạo đức chưa đồng đều: Khoảng 30% học sinh thể hiện hành vi chưa phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội, như thiếu tự giác trong học tập, thiếu tôn trọng người khác và chưa tích cực tham gia các hoạt động giáo dục đạo đức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do kế hoạch giáo dục đạo đức chưa được xây dựng sát với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và điều kiện thực tế của địa phương. So với các nghiên cứu ở các thành phố lớn, năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý tại huyện Tủa Chùa còn hạn chế do thiếu các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu. Việc phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng xã hội chưa được chú trọng đúng mức, dẫn đến hiệu quả giáo dục đạo đức chưa cao.

Kết quả khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ phù hợp của kế hoạch giáo dục đạo đức, biểu đồ tròn về tỷ lệ học sinh có hành vi phù hợp và không phù hợp với chuẩn mực đạo đức, cũng như bảng tổng hợp ý kiến về năng lực đội ngũ giáo viên.

Những phát hiện này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về quản lý giáo dục đạo đức ở các địa phương vùng sâu vùng xa, cho thấy cần có các giải pháp đồng bộ, phù hợp với điều kiện đặc thù của từng địa phương để nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và hoàn thiện kế hoạch giáo dục đạo đức sát thực tiễn
    Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THCS
    Thời gian: Triển khai ngay từ năm học 2021-2022
    Mục tiêu: Đảm bảo kế hoạch phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và điều kiện địa phương, nâng tỷ lệ kế hoạch được đánh giá phù hợp lên trên 80%.

  2. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý
    Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ
    Thời gian: Từ quý 3/2021 đến quý 1/2022
    Mục tiêu: 100% giáo viên và cán bộ quản lý được đào tạo về phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức theo chương trình mới.

  3. Thúc đẩy phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội
    Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Hội phụ huynh, các tổ chức đoàn thể địa phương
    Thời gian: Liên tục trong năm học
    Mục tiêu: Tăng cường sự tham gia của gia đình và cộng đồng, nâng tỷ lệ trường có phối hợp hiệu quả lên trên 75%.

  4. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục đạo đức
    Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường THCS
    Thời gian: Áp dụng từ năm học 2021-2022
    Mục tiêu: Đánh giá toàn diện, kết hợp đánh giá qua quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, nâng cao tính khách quan và hiệu quả của công tác kiểm tra.

  5. Đảm bảo nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất phục vụ hoạt động giáo dục đạo đức
    Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương
    Thời gian: Kế hoạch ngân sách hàng năm
    Mục tiêu: Cung cấp đầy đủ trang thiết bị, kinh phí tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức, đảm bảo 100% trường có điều kiện tổ chức hoạt động hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Giáo viên trung học cơ sở
    Lợi ích: Hiểu rõ mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức theo chương trình phổ thông 2018, nâng cao năng lực tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục
    Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý giáo dục đạo đức, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức xã hội và phụ huynh học sinh
    Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và cách phối hợp với nhà trường trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục đạo đức lại quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Giáo dục đạo đức giúp hình thành phẩm chất chủ yếu như yêu nước, nhân ái, trung thực, trách nhiệm cho học sinh, góp phần phát triển nhân cách toàn diện và chuẩn bị cho học sinh thực hiện trách nhiệm công dân trong xã hội.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức tại các trường THCS vùng sâu vùng xa là gì?
    Khó khăn gồm kế hoạch chưa sát thực tế, năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý hạn chế, phối hợp giữa nhà trường và gia đình, xã hội chưa hiệu quả, và thiếu nguồn lực hỗ trợ.

  3. Phương pháp giáo dục đạo đức nào được áp dụng hiệu quả nhất cho học sinh THCS?
    Phương pháp nêu gương, rèn luyện qua hoạt động trải nghiệm, phương pháp dự án, sắm vai, giải quyết tình huống và trò chơi được đánh giá cao vì phù hợp với tâm lý lứa tuổi và phát huy tính tích cực của học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả giáo dục đạo đức một cách khách quan?
    Kết hợp đánh giá qua bài kiểm tra, quan sát hành vi, tự đánh giá của học sinh, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của phụ huynh, trong đó giáo viên giữ vai trò chủ đạo, giúp phản ánh toàn diện sự tiến bộ của học sinh.

  5. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, chỉ đạo tổ chức, phối hợp các lực lượng giáo dục, kiểm tra đánh giá và đảm bảo nguồn lực để hoạt động giáo dục đạo đức đạt hiệu quả cao.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh THCS tại huyện Tủa Chùa còn nhiều hạn chế về kế hoạch, năng lực đội ngũ và phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Giáo dục đạo đức theo chương trình phổ thông 2018 đặt ra yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh, cần được quản lý chặt chẽ và hiệu quả.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện kế hoạch, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp, đổi mới đánh giá và đảm bảo nguồn lực.
  • Thời gian triển khai các giải pháp chủ yếu từ năm học 2021-2022 nhằm chuẩn bị tốt cho việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới.
  • Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan trong công tác giáo dục đạo đức học sinh THCS.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng Giáo dục cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục đạo đức trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.