Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 và xu thế toàn cầu hóa, giáo dục Việt Nam đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng phát triển năng lực học sinh (NLHS). Môn Tin học, với vai trò then chốt trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng công nghệ thông tin, trở thành một trong những môn học trọng điểm tại các trường trung học phổ thông (THPT). Tại thành phố Bến Tre, với quy mô dân số khoảng 147.140 người và 5 trường THPT chính, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo tiếp cận năng lực học sinh (TCNL HS) đang đặt ra nhiều thách thức. Năm học 2019-2020, tổng số học sinh theo học môn Tin học tại các trường THPT trên địa bàn là 4.160 em, trong đó tỷ lệ học sinh đạt loại giỏi chỉ khoảng 32,84%, thấp hơn mức trung bình toàn tỉnh (26,43%). Thực trạng này phản ánh sự cần thiết phải đổi mới công tác quản lý dạy học môn Tin học theo hướng phát triển năng lực học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát, phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo TCNL HS tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Bến Tre, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 30 cán bộ quản lý, giáo viên và 202 học sinh tại các trường THPT trong giai đoạn từ tháng 9/2019 đến tháng 12/2020. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nằm ở việc làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tin học mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và thực hiện đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, đặc biệt là lý thuyết quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh. Khái niệm năng lực được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể. Tiếp cận năng lực nhấn mạnh kết quả đầu ra của quá trình dạy học, tập trung vào việc phát triển năng lực thực hành và giải quyết vấn đề của học sinh.

Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Trong đó, quản lý hoạt động dạy học là hệ thống các tác động có kế hoạch của chủ thể quản lý đến quá trình dạy học nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.

  2. Lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực: Dạy học theo TCNL tập trung vào phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù của học sinh, sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực học sinh, quản lý hoạt động dạy học, tiếp cận năng lực, hoạt động dạy học môn Tin học, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học, báo cáo ngành, kết quả khảo sát thực trạng tại 5 trường THPT trên địa bàn thành phố Bến Tre. Đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, giáo viên và 202 học sinh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng. Phân tích số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình để đánh giá thực trạng quản lý và dạy học môn Tin học theo TCNL HS.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 9/2019 đến tháng 12/2020, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và hoàn thiện luận văn.

Phương pháp điều tra chủ yếu là quan sát, phỏng vấn, và khảo sát bằng phiếu hỏi nhằm thu thập thông tin về nhận thức, thực trạng tổ chức dạy học, phương pháp, kiểm tra đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo TCNL HS.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tin học còn nhiều hạn chế: Kết quả khảo sát cho thấy chỉ khoảng 60% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đầy đủ về vai trò của quản lý theo TCNL HS. Việc lập kế hoạch dạy học theo năng lực chưa được thực hiện đồng bộ, chỉ có 55% giáo viên tham gia xây dựng kế hoạch theo hướng này.

  2. Phương pháp dạy học và hình thức tổ chức chưa đổi mới mạnh mẽ: Chỉ 48% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống. Hình thức tổ chức dạy học theo dự án và trải nghiệm chiếm tỷ lệ thấp, khoảng 30%.

  3. Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học Tin học còn thiếu hụt: Khoảng 40% phòng học Tin học chưa được trang bị đầy đủ máy tính và phần mềm hiện đại, ảnh hưởng đến việc thực hiện dạy học theo TCNL HS.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo TCNL chưa được thực hiện hiệu quả: Chỉ 35% giáo viên sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng, tập trung vào đánh giá năng lực vận dụng kiến thức. Phần lớn vẫn áp dụng kiểm tra kiến thức truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên về TCNL HS, thiếu sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất và trang thiết bị công nghệ thông tin. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương chưa phát triển mạnh mẽ công tác quản lý dạy học theo năng lực.

Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đổi mới kiểm tra đánh giá là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả dạy học môn Tin học theo TCNL HS. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và hình thức kiểm tra đánh giá, cũng như bảng so sánh mức độ đầu tư cơ sở vật chất giữa các trường.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo TCNL HS tại thành phố Bến Tre, từ đó làm cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý dạy học theo TCNL HS, đặc biệt là kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức dạy học môn Tin học: Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học tích cực, dạy học theo dự án và trải nghiệm thực tế. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp giảng dạy với mục tiêu 70% tiết học áp dụng phương pháp mới trong 2 năm tới.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học: Trang bị đầy đủ phòng học Tin học với máy tính hiện đại, phần mềm phù hợp và kết nối Internet ổn định. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất tại 100% trường THPT trong thành phố trong vòng 3 năm.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá năng lực học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực rõ ràng, đa dạng hóa hình thức kiểm tra như đánh giá sản phẩm, thảo luận nhóm, tự đánh giá. Mục tiêu 80% giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá mới trong 18 tháng tới.

  5. Tăng cường xây dựng môi trường dạy học tích cực, hỗ trợ tinh thần cho giáo viên và học sinh: Tạo bầu không khí hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên, khuyến khích học sinh chủ động, sáng tạo trong học tập. Nhà trường cần tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Tin học định kỳ hàng quý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo TCNL HS, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên môn Tin học: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát triển năng lực học sinh phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục công nghệ thông tin.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận năng lực học sinh là gì và tại sao quan trọng trong dạy học môn Tin học?
    Tiếp cận năng lực học sinh tập trung vào phát triển khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong thực tiễn. Trong môn Tin học, điều này giúp học sinh không chỉ biết lý thuyết mà còn có thể ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả trong học tập và cuộc sống.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo TCNL HS tại Bến Tre là gì?
    Khó khăn bao gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu cơ sở vật chất hiện đại, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá chưa đổi mới, cũng như hạn chế trong việc xây dựng môi trường học tập tích cực.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể đổi mới phương pháp dạy học theo TCNL HS?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, học trải nghiệm, kết hợp công nghệ thông tin, đồng thời thường xuyên trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong tổ chuyên môn.

  4. Vai trò của cơ sở vật chất trong việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Tin học theo TCNL HS?
    Cơ sở vật chất hiện đại như phòng máy tính đầy đủ thiết bị, phần mềm cập nhật và kết nối Internet ổn định là điều kiện tiên quyết để học sinh thực hành, vận dụng kiến thức, từ đó phát triển năng lực thực tế.

  5. Kiểm tra, đánh giá theo TCNL HS khác gì so với kiểm tra truyền thống?
    Đánh giá theo TCNL HS tập trung vào việc đo lường khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tế, sử dụng đa dạng hình thức như đánh giá sản phẩm, thảo luận nhóm, tự đánh giá, thay vì chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết qua bài thi viết.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tin học theo tiếp cận năng lực học sinh tại các trường THPT thành phố Bến Tre còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp, cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá.
  • Việc đổi mới quản lý và dạy học theo TCNL HS là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.
  • Luận văn đã đề xuất các biện pháp cụ thể, khả thi tập trung vào đào tạo cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và cải tiến kiểm tra đánh giá.
  • Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-3 năm để đạt hiệu quả rõ rệt.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan tích cực áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm phát triển giáo dục Tin học theo hướng năng lực, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.