Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, môn Khoa học tự nhiên (KHTN) tại các trường Trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam, với dân số khoảng 158.000 người và hệ thống 19 trường THCS, là địa phương đi đầu trong tỉnh về chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, việc tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm tại các trường THCS trên địa bàn còn tồn tại nhiều hạn chế như quản lý chưa đồng bộ, thiết bị dạy học chưa đáp ứng đủ (chỉ đạt khoảng 1/9 danh mục tối thiểu), kiểm tra đánh giá chưa chú trọng trải nghiệm thực tế, và cơ chế phối hợp giữa nhà trường với các lực lượng bên ngoài chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm tại các trường THCS thành phố Phủ Lý trong giai đoạn 2021-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu tập trung khảo sát 5 trường THCS tiêu biểu với sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ học sinh, sử dụng các phương pháp điều tra, phỏng vấn và phân tích thống kê. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới quản lý giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học trải nghiệm để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến các hoạt động giáo dục nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Quản lý dạy học môn KHTN bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ dạy học.

  2. Lý thuyết dạy học theo hướng trải nghiệm: Dạy học trải nghiệm khuyến khích học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động khám phá, thử nghiệm, từ đó hình thành kiến thức và phát triển năng lực. Chu trình học tập trải nghiệm của Kolb được sử dụng làm mô hình thiết kế hoạt động dạy học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý tổ chức dạy học, dạy học môn KHTN, dạy học theo hướng trải nghiệm, năng lực học sinh, kiểm tra đánh giá theo năng lực, và điều kiện hỗ trợ dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 5 trường THCS tại thành phố Phủ Lý, gồm 10 cán bộ quản lý, 60 giáo viên và 50 cha mẹ học sinh. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 2 lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phiếu khảo sát với thang đo 4 bậc (tốt, khá, trung bình, yếu), xử lý số liệu bằng phần mềm Excel, tính điểm trung bình và phân loại mức độ thực hiện. Phân tích định tính qua phỏng vấn và tổng kết kinh nghiệm thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong giai đoạn 2021-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu, giúp đánh giá toàn diện thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm: 58,3% cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ học sinh đánh giá hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm là quan trọng; 35,8% cho là ít quan trọng; chỉ 5,9% đánh giá không quan trọng. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò của phương pháp trải nghiệm trong dạy học môn KHTN.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Việc xây dựng và quản lý mục tiêu dạy học theo hướng trải nghiệm được thực hiện ở mức khá với điểm trung bình khoảng 3,0 trên thang 4. Nội dung chương trình được quản lý chặt chẽ, tuy nhiên còn hạn chế trong việc điều chỉnh linh hoạt phù hợp đặc điểm học sinh và nhà trường.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Các phương pháp dạy học trải nghiệm như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác, dạy học khám phá và dạy học dự án được áp dụng nhưng chưa đồng đều và chưa phát huy tối đa hiệu quả. Điểm trung bình khảo sát về quản lý phương pháp dạy học đạt khoảng 2,7, phản ánh mức độ khá nhưng còn nhiều tiềm năng cải thiện.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học: Hoạt động kiểm tra đánh giá vẫn tập trung nhiều vào kiến thức lý thuyết, chưa chú trọng đánh giá năng lực và phẩm chất qua trải nghiệm thực tế. Việc sử dụng công cụ đánh giá đa dạng và công nghệ hỗ trợ còn hạn chế, điểm trung bình khoảng 2,5.

  5. Điều kiện hỗ trợ dạy học: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học phục vụ trải nghiệm còn thiếu hụt nghiêm trọng, chỉ đạt khoảng 1/9 danh mục tối thiểu theo báo cáo của Phòng Giáo dục. Việc quản lý và khai thác thiết bị chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức dạy học trải nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức chung về tầm quan trọng của dạy học theo hướng trải nghiệm là tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, thực trạng quản lý tổ chức dạy học môn KHTN tại các trường THCS thành phố Phủ Lý còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.

Nguyên nhân chính bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, và sự phối hợp giữa nhà trường với các lực lượng bên ngoài chưa chặt chẽ. So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với những khó khăn chung trong đổi mới quản lý giáo dục ở cấp THCS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức về tầm quan trọng, bảng điểm trung bình các nội dung quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ, giúp minh họa rõ nét các mặt mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm, nâng cao kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm và đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học: Khuyến khích áp dụng đa dạng các phương pháp dạy học trải nghiệm như dạy học dự án, dạy học hợp tác, dạy học giải quyết vấn đề. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể, theo dõi và đánh giá hiệu quả định kỳ. Thời gian triển khai từ năm học tiếp theo.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học theo danh mục tối thiểu, ưu tiên các thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm thực tế. Xây dựng cơ chế quản lý, bảo trì và khai thác hiệu quả thiết bị. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp giữa UBND thành phố và Phòng Giáo dục.

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực: Xây dựng bộ công cụ đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên, đánh giá sản phẩm trải nghiệm và sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ. Tăng cường vai trò đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của học sinh. Thời gian áp dụng từ năm học tới.

  5. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tăng cường phối hợp tổ chức các hoạt động trải nghiệm ngoài nhà trường như tham quan, thực tế tại các cơ sở khoa học, doanh nghiệp. Phối hợp chặt chẽ với cha mẹ học sinh để hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập. Thời gian triển khai liên tục, có kế hoạch cụ thể hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện thực trạng và các giải pháp quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên môn Khoa học tự nhiên tại các trường THCS: Nâng cao nhận thức và kỹ năng áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm, đổi mới kiểm tra đánh giá, cải thiện chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá, giám sát và hỗ trợ các trường THCS trong việc đổi mới quản lý dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm?
    Dạy học theo hướng trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực thực hành, tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục và cách mạng công nghiệp 4.0.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, nhận thức học sinh và điều kiện cơ sở vật chất; yếu tố khách quan như khung chương trình, môi trường xã hội, sự quan tâm của gia đình và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp với hướng trải nghiệm trong môn KHTN?
    Các phương pháp như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác, dạy học khám phá và dạy học dự án được đánh giá cao trong việc phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Cần sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá, bao gồm đánh giá thường xuyên, đánh giá sản phẩm trải nghiệm, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, kết hợp công nghệ thông tin để hỗ trợ lưu trữ và phân tích kết quả.

  5. Những khó khăn chính trong quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm tại các trường THCS hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về thiết bị dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá chưa đổi mới, năng lực giáo viên chưa đồng đều và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa nhà trường với gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Quản lý tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm tại các trường THCS thành phố Phủ Lý đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế về phương pháp, thiết bị và kiểm tra đánh giá.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ học sinh về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm là tích cực, tạo nền tảng cho đổi mới.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi giải pháp toàn diện và đồng bộ.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm bồi dưỡng năng lực, đổi mới phương pháp, cải thiện cơ sở vật chất, đổi mới kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp xã hội.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, khảo nghiệm và hoàn thiện các biện pháp trong giai đoạn 2024-2025 để nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN theo hướng trải nghiệm tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời phối hợp chặt chẽ để tạo môi trường học tập trải nghiệm hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.