Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ, lượng chất thải rắn (CTR) phát sinh ngày càng gia tăng, gây áp lực lớn lên môi trường và hệ thống quản lý chất thải. Tại huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ, với dân số hơn 111.000 người và sự phát triển công nghiệp, dịch vụ, khối lượng CTR sinh hoạt ước tính khoảng 53,7 tấn/ngày, trong đó hệ số phát sinh CTR sinh hoạt đạt khoảng 1,86 kg/hộ/ngày. Tuy nhiên, công tác quản lý chất thải rắn trên địa bàn còn nhiều hạn chế như chưa phân loại tại nguồn, tỷ lệ thu gom chưa đạt yêu cầu, công nghệ xử lý lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiện trạng phát sinh và quản lý các loại CTR (sinh hoạt, công nghiệp, nông nghiệp, y tế) tại huyện Phù Ninh, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ địa phương xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển bền vững, đồng thời góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải rắn, bao gồm:

  • Khái niệm chất thải rắn (CTR): Là các vật chất rắn phát sinh từ hoạt động sản xuất, sinh hoạt, bao gồm CTR sinh hoạt (CTRSH), CTR công nghiệp (CTRCN), CTR nông nghiệp (CTRNN) và CTR y tế (CTRYT).
  • Nguyên tắc quản lý chất thải rắn (QLCTR): Bao gồm kiểm soát nguồn thải, phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.
  • Mô hình hệ thống QLCTR: Tập trung vào quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng, công nghệ xử lý, chính sách pháp luật và sự tham gia của cộng đồng.
  • Khái niệm phân loại CTR: Phân loại theo nguồn phát sinh, thành phần hóa học, mức độ nguy hại để áp dụng phương pháp xử lý phù hợp.
  • Ảnh hưởng của CTR đến môi trường và sức khỏe: CTR không được quản lý tốt gây ô nhiễm đất, nước, không khí và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương, Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND huyện Phù Ninh, cùng số liệu điều tra khảo sát thực địa năm 2019 tại 4 xã, thị trấn đại diện (TT. Phong Châu, xã Phù Ninh, xã Phú Lộc, xã Gia Thanh).
  • Phương pháp thu thập số liệu: Kết hợp tổng hợp tài liệu, điều tra khảo sát bằng phiếu hỏi với 120 hộ gia đình và 10 doanh nghiệp, phỏng vấn cán bộ quản lý và các bên liên quan.
  • Phương pháp xác định khối lượng và thành phần CTRSH: Cân đo trực tiếp tại hộ gia đình, phân loại thủ công thành các nhóm hữu cơ, vô cơ, nhựa, giấy, kim loại, thủy tinh, v.v.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác QLCTR bằng phần mềm Excel và Word.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ 2017 đến 2019, thực hiện khảo sát và phân tích từ tháng 01/2020 đến tháng 10/2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng phát sinh CTR sinh hoạt: Tổng lượng CTRSH phát sinh tại 4 xã, thị trấn khảo sát đạt khoảng 53,7 tấn/ngày, với hệ số phát sinh trung bình 1,86 kg/hộ/ngày. Khu vực TT. Phong Châu chiếm tỷ trọng lớn nhất (16,23% tổng lượng CTRSH huyện), trong khi xã Gia Thanh có lượng phát sinh thấp nhất (3,28%).

  2. Thành phần CTRSH: Chất thải hữu cơ chiếm tỷ lệ cao nhất, dao động từ 49% đến 62%, tiếp theo là nhựa, nilon (13%-16%), giấy, bìa (4%-16%), thủy tinh (5%-6%) và kim loại (1%-7%). Nhựa và nilon tuy chiếm tỷ lệ không cao nhưng là nguồn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng do thời gian phân hủy lâu.

  3. Tình hình phân loại và thu gom CTR: Chỉ khoảng 20% hộ dân và 40% doanh nghiệp thực hiện phân loại CTR tại nguồn. Tỷ lệ thu gom CTRSH đạt khoảng 81%, với tổng lượng thu gom khoảng 16.000 tấn/năm. Tuy nhiên, việc phân loại tại nguồn chưa phổ biến, gây khó khăn cho xử lý và tái chế.

  4. Khối lượng và thành phần CTR công nghiệp: Các khu công nghiệp Đồng Lạng, Tử Đà và Phú Hà phát sinh tổng cộng khoảng 1.874 tấn CTRCN năm 2019, tăng 37,4% so với năm 2017. Thành phần chủ yếu gồm phế liệu kim loại, bao bì nhựa, vải vụn, linh kiện điện tử và vật liệu xây dựng. Một số doanh nghiệp chưa thực hiện phân loại CTR trước khi thải ra môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng quản lý CTR chưa hiệu quả tại huyện Phù Ninh bao gồm nhận thức của người dân và doanh nghiệp còn hạn chế, công nghệ xử lý lạc hậu, nguồn kinh phí đầu tư cho công tác quản lý còn thiếu hụt, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ thu gom và phân loại CTR tại nguồn của huyện còn thấp hơn nhiều so với các nước phát triển như Nhật Bản, Mỹ hay Hàn Quốc, nơi tỷ lệ phân loại đạt gần 100% và thu gom đạt trên 90%. Việc áp dụng các biện pháp quản lý hiện đại, tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và đầu tư công nghệ xử lý sẽ giúp cải thiện hiệu quả quản lý CTR, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe người dân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thành phần CTR, bảng so sánh tỷ lệ thu gom và phân loại theo năm, giúp minh họa rõ ràng xu hướng và hiệu quả công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình giáo dục, truyền thông về phân loại CTR tại nguồn, tác hại của CTR đối với môi trường và sức khỏe, nhằm nâng cao tỷ lệ phân loại CTR lên ít nhất 50% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức xã hội.

  2. Đầu tư nâng cấp công nghệ xử lý và cơ sở hạ tầng: Xây dựng và cải tạo các điểm tập kết, bãi chôn lấp đạt tiêu chuẩn vệ sinh môi trường, áp dụng công nghệ xử lý sinh học, đốt hợp vệ sinh và tái chế hiện đại. Mục tiêu giảm tỷ lệ chôn lấp không đạt chuẩn xuống dưới 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các doanh nghiệp môi trường, nhà đầu tư.

  3. Xây dựng chính sách thu phí và khuyến khích xã hội hóa: Áp dụng chính sách thu phí dựa trên khối lượng CTR phát sinh, khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia thu gom, vận chuyển và xử lý CTR theo mô hình xã hội hóa. Mục tiêu tăng nguồn kinh phí quản lý CTR lên 20% hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống thanh tra, kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các hành vi xả thải không đúng quy định, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về CTR. Mục tiêu giảm 50% các vi phạm trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND các xã, thị trấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch và kế hoạch quản lý chất thải rắn phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xử lý chất thải: Áp dụng các giải pháp công nghệ và mô hình quản lý hiệu quả nhằm nâng cao năng lực xử lý, giảm thiểu ô nhiễm.

  3. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức và tham gia tích cực vào công tác phân loại, thu gom và xử lý chất thải rắn tại nguồn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý tài nguyên và môi trường: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và các giải pháp đề xuất để phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý chất thải rắn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân loại chất thải rắn tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại tại nguồn giúp giảm khối lượng chất thải cần xử lý, tăng hiệu quả tái chế và giảm ô nhiễm môi trường. Ví dụ, tại huyện Phù Ninh, chỉ 20% hộ dân thực hiện phân loại, gây khó khăn cho xử lý.

  2. Các phương pháp xử lý chất thải rắn phổ biến hiện nay là gì?
    Phổ biến nhất là chôn lấp hợp vệ sinh, đốt và chế biến phân vi sinh. Tại huyện Phù Ninh, chôn lấp chiếm tỷ lệ lớn nhưng nhiều bãi chưa đạt tiêu chuẩn, cần nâng cấp công nghệ.

  3. Làm thế nào để nâng cao ý thức người dân trong quản lý chất thải?
    Thông qua tuyên truyền, giáo dục cộng đồng, tổ chức các chương trình đào tạo và khuyến khích phân loại tại nguồn. Kinh nghiệm từ các nước phát triển cho thấy sự phối hợp giữa chính quyền và người dân là yếu tố then chốt.

  4. Nguồn kinh phí quản lý chất thải rắn được huy động như thế nào?
    Nguồn kinh phí chủ yếu từ ngân sách nhà nước, thu phí chất thải, vốn tài trợ và xã hội hóa. Tại huyện Phù Ninh, việc thu phí còn hạn chế, cần xây dựng chính sách thu phí dựa trên khối lượng phát sinh.

  5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chất thải rắn là gì?
    Bao gồm nhận thức cộng đồng, công nghệ xử lý, chính sách pháp luật, nguồn lực tài chính và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Việc thiếu đồng bộ trong các yếu tố này làm giảm hiệu quả quản lý tại huyện Phù Ninh.

Kết luận

  • Huyện Phù Ninh phát sinh khoảng 53,7 tấn chất thải rắn sinh hoạt mỗi ngày, với thành phần chủ yếu là chất thải hữu cơ và nhựa nilon.
  • Tỷ lệ phân loại chất thải tại nguồn còn thấp (20% hộ dân), tỷ lệ thu gom đạt khoảng 81%, công nghệ xử lý chủ yếu là chôn lấp chưa đạt chuẩn.
  • Khối lượng chất thải công nghiệp và y tế tăng nhanh, đòi hỏi nâng cao năng lực quản lý và xử lý.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức cộng đồng, đầu tư công nghệ, xây dựng chính sách thu phí và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học hỗ trợ địa phương trong quy hoạch và phát triển bền vững công tác quản lý chất thải rắn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Đề nghị các cơ quan chức năng huyện Phù Ninh triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các nhà nghiên cứu và quản lý môi trường có thể sử dụng kết quả này làm nền tảng cho các nghiên cứu và chính sách tiếp theo.