Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế xã hội hiện đại với nhiều biến động, học sinh trung học cơ sở (THCS) đang phải đối mặt với nhiều áp lực tâm lý, dẫn đến các vấn đề như bạo lực học đường và rối nhiễu tâm lý. Tại thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, hoạt động tư vấn tâm lý học đường (TVTLHĐ) cho học sinh được xem là giải pháp quan trọng nhằm hỗ trợ các em vượt qua khó khăn tâm lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, thực tế cho thấy đội ngũ giáo viên thực hiện công tác tư vấn còn hạn chế về năng lực chuyên môn và kỹ năng tư vấn bài bản. Theo khảo sát tại 6 trường THCS với 305 khách thể điều tra gồm 35 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 150 học sinh, hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý cho giáo viên chưa được quản lý hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng tư vấn cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên ở các trường THCS thành phố Móng Cái, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn và chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 6 trường THCS trên địa bàn thành phố, khảo sát trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và thực hiện Thông tư 31/2017/TT-BGDĐT về công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tâm lý học tư vấn học đường. Khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng nhằm đạt mục tiêu đề ra. Bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường là quá trình bổ sung kiến thức, kỹ năng và hình thành thái độ phù hợp cho giáo viên để thực hiện hiệu quả công tác tư vấn. Năng lực tư vấn tâm lý học đường của giáo viên bao gồm kiến thức cơ bản về tâm lý học đường, kỹ năng lắng nghe, đặt câu hỏi, thấu cảm, cung cấp thông tin, phát hiện sớm, đánh giá tâm lý học sinh, xây dựng hoạt động phòng ngừa, can thiệp và phối hợp các lực lượng giáo dục.

Khung lý thuyết còn bao gồm bốn chức năng quản lý trong bồi dưỡng năng lực: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo triển khai và kiểm tra đánh giá. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất, chế độ chính sách, năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên và phẩm chất năng lực của giáo viên thực hiện công tác tư vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu liên quan để xây dựng khung lý thuyết. Phương pháp thực tiễn gồm quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 6 trường THCS trên địa bàn thành phố Móng Cái. Tổng số khách thể điều tra là 305 người, trong đó có 35 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 150 học sinh. Phương pháp chuyên gia được sử dụng để xin ý kiến đánh giá và đề xuất biện pháp. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giúp đánh giá ưu điểm, hạn chế của các biện pháp quản lý hiện hành. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng các phần mềm thống kê để phân tích, so sánh và rút ra kết luận.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và khách quan phục vụ cho việc đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thành phố Móng Cái đánh giá hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý là rất cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về tư vấn tâm lý.

  2. Nội dung và phương pháp bồi dưỡng: Nội dung bồi dưỡng hiện nay chủ yếu tập trung vào kiến thức cơ bản và kỹ năng chung như lắng nghe, đặt câu hỏi, thấu cảm. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% giáo viên được đào tạo về kỹ năng chuyên biệt như phát hiện sớm, đánh giá tâm lý học sinh và kỹ năng can thiệp. Phương pháp bồi dưỡng chủ yếu là thuyết trình (chiếm 70%), ít sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và giải quyết tình huống (khoảng 30%).

  3. Hình thức tổ chức bồi dưỡng: Bồi dưỡng tập trung chiếm ưu thế với 75% giáo viên tham gia, trong khi bồi dưỡng không tập trung và trực tuyến còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 25%. Thời gian bồi dưỡng thường ngắn hạn, dưới 1 năm, chưa đáp ứng nhu cầu nâng cao năng lực dài hạn.

  4. Quản lý hoạt động bồi dưỡng: Việc lập kế hoạch bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý chưa được thực hiện bài bản ở nhiều trường, chỉ khoảng 55% trường có kế hoạch cụ thể. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng còn hình thức, chưa có tiêu chí đánh giá rõ ràng và thường xuyên. Các yếu tố ảnh hưởng như cơ sở vật chất, chế độ chính sách và năng lực quản lý của hiệu trưởng có tác động rõ rệt đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, nội dung và phương pháp bồi dưỡng còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ các kỹ năng chuyên biệt cần thiết cho công tác tư vấn hiệu quả. Việc ưu tiên phương pháp thuyết trình truyền thống làm giảm tính tương tác và thực hành, ảnh hưởng đến khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

Hình thức bồi dưỡng tập trung chiếm ưu thế do thuận tiện trong tổ chức nhưng chưa khai thác hiệu quả các hình thức bồi dưỡng không tập trung và trực tuyến, vốn có thể mở rộng phạm vi và thời gian học tập cho giáo viên. Việc thiếu kế hoạch quản lý bài bản và kiểm tra đánh giá thường xuyên làm giảm hiệu quả của hoạt động bồi dưỡng, đồng thời ảnh hưởng đến động lực tham gia của giáo viên.

Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất và chế độ chính sách có vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động bồi dưỡng. Năng lực quản lý của hiệu trưởng cũng là nhân tố quyết định trong việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng. So sánh với các nghiên cứu khác, kết quả này khẳng định vai trò then chốt của quản lý nhà trường trong nâng cao năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên tham gia các hình thức bồi dưỡng, biểu đồ tròn phân bố nội dung bồi dưỡng và bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các hội thảo, tập huấn chuyên đề nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên hiểu rõ vai trò của công tác tư vấn trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THCS.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp bồi dưỡng: Xây dựng chương trình bồi dưỡng đa dạng, bổ sung kỹ năng chuyên biệt như phát hiện sớm, đánh giá tâm lý, can thiệp và phối hợp lực lượng giáo dục. Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết tình huống và tự nghiên cứu để tăng tính thực hành. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên được đào tạo kỹ năng chuyên biệt lên 70% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp chuyên gia tâm lý.

  3. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng: Khuyến khích áp dụng bồi dưỡng trực tuyến, không tập trung để tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh hoặc điều kiện đi lại khó khăn. Mục tiêu tăng tỷ lệ bồi dưỡng không tập trung lên 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường THCS.

  4. Củng cố công tác quản lý bồi dưỡng: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết, có tiêu chí kiểm tra, đánh giá rõ ràng và thường xuyên. Tăng cường vai trò của hiệu trưởng trong chỉ đạo, giám sát và đánh giá kết quả bồi dưỡng. Mục tiêu 100% trường THCS có kế hoạch và báo cáo đánh giá hàng năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THCS.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng như phòng học, thiết bị nghe nhìn, tài liệu chuyên môn. Xây dựng chính sách khen thưởng, phụ cấp cho giáo viên tham gia công tác tư vấn tâm lý học đường. Mục tiêu nâng cao điều kiện vật chất và chính sách trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên THCS: Nâng cao nhận thức và kỹ năng tư vấn tâm lý học đường, áp dụng các phương pháp tư vấn phù hợp để hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện.

  3. Chuyên gia tâm lý giáo dục: Tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng, phương pháp đào tạo phù hợp với đặc thù giáo viên và học sinh THCS.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, tâm lý học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên lại quan trọng?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức và kỹ năng tư vấn, hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Những kỹ năng nào là cần thiết trong năng lực tư vấn tâm lý học đường?
    Bao gồm kỹ năng lắng nghe, đặt câu hỏi, thấu cảm, cung cấp thông tin, phát hiện sớm, đánh giá tâm lý, can thiệp và phối hợp các lực lượng giáo dục.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên?
    Phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết tình huống và tự nghiên cứu được đánh giá cao vì tăng tính tương tác và thực hành, giúp giáo viên vận dụng kiến thức linh hoạt.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn?
    Năng lực quản lý của hiệu trưởng và điều kiện cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ là những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả quản lý.

  5. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường?
    Thông qua xây dựng tiêu chí rõ ràng, đánh giá quá trình và kết quả bồi dưỡng, thu thập phản hồi từ giáo viên và học sinh, đồng thời giám sát thực hiện công tác tư vấn tại trường.

Kết luận

  • Nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên THCS trong nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Thực trạng bồi dưỡng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và quản lý.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất, chính sách, năng lực quản lý và nhu cầu bồi dưỡng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới nội dung, đa dạng hình thức bồi dưỡng, củng cố quản lý và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên, góp phần phát triển giáo dục bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục mở rộng phạm vi nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.