## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn Tin học ở Trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực học sinh. Theo khảo sát tại hai trường THPT Lê Lợi và Phan Bội Châu (Hà Nội), 90% giáo viên đánh giá việc đổi mới phương pháp dạy học là rất quan trọng, phản ánh nhu cầu cấp thiết trong thực tiễn giảng dạy. Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực như nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, và phương pháp thực hành để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong môn Tin học. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023 tại Hà Nội, với đối tượng là học sinh và giáo viên bộ môn Tin học tại các trường THPT. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả học tập, phát triển năng lực Tin học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới và xu hướng phát triển công nghệ thông tin trong giáo dục.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dạy học tích cực lấy người học làm trung tâm, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình tiếp nhận kiến thức. Lý thuyết của I. Kharlamov và Dewey về phát huy tính tích cực nhận thức của người học được vận dụng làm nền tảng. Các khái niệm chính bao gồm:  
- **Dạy học tích cực**: Phương pháp dạy học hiện đại, trong đó giáo viên tổ chức hoạt động học tập nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.  
- **Phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề**: Tập trung vào việc học sinh phát hiện, phân tích và giải quyết các vấn đề thực tiễn.  
- **Phương pháp dạy học theo dự án**: Học sinh tự lực giải quyết nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm ứng dụng.  
- **Phương pháp thực hành**: Tăng cường luyện tập, ứng dụng kiến thức đã học để hình thành kỹ năng và kỹ xảo.  
- **Năng lực Tin học**: Bao gồm sử dụng và quản lý công nghệ thông tin, ứng xử trong môi trường số, giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của công nghệ, ứng dụng công nghệ trong học tập và hợp tác trong môi trường số.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra khảo sát kết hợp thực nghiệm tại hai trường THPT Lê Lợi và Phan Bội Châu, Hà Nội. Cỡ mẫu gồm 50 giáo viên và khoảng 200 học sinh tham gia khảo sát và thực nghiệm. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đội ngũ giáo viên và học sinh bộ môn Tin học. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích phương sai và so sánh kết quả giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 4/2023, bao gồm khảo sát thực trạng, triển khai các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Mức độ sử dụng phương pháp dạy học tích cực**: 100% giáo viên ứng dụng CNTT trong giảng dạy; 65% thường xuyên sử dụng phương pháp nêu và giải quyết vấn đề; 90% áp dụng thảo luận nhóm; tuy nhiên chỉ 12% thường xuyên sử dụng phương pháp dạy học theo dự án và 24% sử dụng phương pháp thực hành.  
- **Hiệu quả học tập**: Kết quả bài kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ của nhóm thực nghiệm cao hơn nhóm đối chứng với tỷ lệ học sinh đạt điểm trên 7 tăng từ 54% lên 76%. Phổ điểm bài kiểm tra cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức thực tế.  
- **Khó khăn trong áp dụng**: Khoảng 30% giáo viên gặp khó khăn trong việc tiếp cận và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực do ảnh hưởng của phương pháp truyền thống và hạn chế về cơ sở vật chất, đặc biệt là phòng máy tính chưa đáp ứng đủ số lượng học sinh.  
- **Tác động của môi trường học tập**: Sự quan tâm của Ban giám hiệu và cơ sở vật chất được đánh giá tốt (trên 74% giáo viên đánh giá tốt hoặc rất tốt), góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học.

### Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong môn Tin học tại THPT góp phần nâng cao hiệu quả học tập, phát triển năng lực Tin học cho học sinh. Việc sử dụng phương pháp nêu và giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết tình huống thực tế. Dạy học theo dự án thúc đẩy khả năng làm việc nhóm, sáng tạo và ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Phương pháp thực hành giúp củng cố kiến thức và kỹ năng thao tác trên máy tính. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục lấy học sinh làm trung tâm, nhấn mạnh vai trò của hoạt động học tập tích cực. Tuy nhiên, khó khăn về cơ sở vật chất và tâm lý giáo viên vẫn là rào cản cần được khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sử dụng phương pháp, bảng so sánh điểm số giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của các phương pháp.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng CNTT, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên bộ môn Tin học trong vòng 6 tháng tới.  
- **Cải thiện cơ sở vật chất**: Đầu tư nâng cấp phòng máy tính, trang bị đủ thiết bị cho học sinh thực hành độc lập, ưu tiên trong năm học tiếp theo để đảm bảo điều kiện dạy học tích cực.  
- **Xây dựng chương trình hỗ trợ học sinh**: Phát triển hệ thống bài tập thực hành phân bậc, phù hợp với năng lực đa dạng của học sinh, nhằm kích thích sự hứng thú và phát triển kỹ năng tự học trong 1 năm học.  
- **Tăng cường sự phối hợp giữa Ban giám hiệu và giáo viên**: Ban giám hiệu cần thường xuyên tổ chức sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra, giám sát việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy.  
- **Khuyến khích học tập hợp tác và tự đánh giá**: Xây dựng môi trường học tập nhóm, phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Tin học THPT**: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả và phát triển năng lực học sinh.  
- **Nhà quản lý giáo dục và Ban giám hiệu trường THPT**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với đổi mới phương pháp dạy học.  
- **Sinh viên ngành Sư phạm Tin học và các ngành liên quan**: Học tập lý thuyết và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.  
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo kết quả nghiên cứu về vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học tích cực là gì?**  
Phương pháp dạy học tích cực là cách thức giảng dạy lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và tự lực trong học tập thông qua các hoạt động như giải quyết vấn đề, dự án và thực hành.

2. **Tại sao cần vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn Tin học?**  
Phương pháp này giúp học sinh phát triển năng lực Tin học toàn diện, nâng cao kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và ứng dụng công nghệ thông tin trong học tập và cuộc sống.

3. **Khó khăn phổ biến khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực là gì?**  
Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, đặc biệt là phòng máy tính, tâm lý ngại đổi mới của giáo viên, và thiếu thời gian chuẩn bị bài giảng điện tử.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực?**  
Có thể đánh giá qua kết quả bài kiểm tra, sự tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động học tập, và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

5. **Phương pháp dạy học theo dự án có phù hợp với tất cả nội dung môn Tin học không?**  
Phương pháp này phù hợp với các nội dung có tính thực hành và ứng dụng cao, không thích hợp với các kiến thức trừu tượng, khó hiểu mà học sinh chưa có nền tảng.

## Kết luận

- Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực như nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và thực hành giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong môn Tin học THPT.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và năng lực học sinh so với phương pháp truyền thống.  
- Cơ sở vật chất và sự quan tâm của Ban giám hiệu là yếu tố quan trọng hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.  
- Cần tiếp tục đào tạo giáo viên, cải thiện điều kiện học tập và xây dựng môi trường học tập tích cực để phát huy hiệu quả lâu dài.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Tin học trong thời gian tới.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và cơ quan quản lý giáo dục cần triển khai các khuyến nghị nhằm đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời theo dõi, đánh giá liên tục để điều chỉnh phù hợp. Giáo viên bộ môn Tin học nên chủ động cập nhật kiến thức và kỹ năng sư phạm tích cực để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.