## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ 21, sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ và truyền thông đã tạo ra sự bùng nổ về nguồn lực thông tin (NLTT), trở thành yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, việc đảm bảo và phát triển nguồn tin cho các lĩnh vực, đặc biệt là kinh tế thương mại, trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Thương mại (ĐHTM) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn lực thông tin phục vụ giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, công tác phát triển NLTT tại đây còn nhiều bất cập như sự mất cân đối về loại hình tài liệu, hạn chế về tài liệu điện tử và ngoại văn, cũng như nguồn kinh phí hạn hẹp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, phân tích thực trạng phát triển NLTT tại Trung tâm TT-TV ĐHTM từ năm 2003 đến nay, đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu người dùng tin (NDT), từ đó đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao chất lượng và số lượng nguồn lực thông tin, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo và nghiên cứu khoa học của Nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trung tâm TT-TV ĐHTM, giai đoạn từ năm 2003 đến 2014. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác phát triển NLTT, đồng thời hỗ trợ Nhà trường trong việc đổi mới phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Khái niệm nguồn lực thông tin (NLTT):** NLTT được hiểu là tập hợp các tài liệu, thông tin dưới nhiều dạng khác nhau (văn bản, số liệu, hình ảnh, âm thanh) được tổ chức có hệ thống nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin của người dùng. NLTT bao gồm tài liệu truyền thống và tài liệu điện tử, phản ánh thành tựu trí tuệ của nhân loại và chức năng xã hội của thư viện.

- **Lý thuyết phát triển NLTT:** Phát triển NLTT là quá trình làm tăng cả về số lượng và chất lượng nguồn tài liệu, đảm bảo tính cập nhật, đa dạng về loại hình và phù hợp với nhu cầu người dùng. Quá trình này chịu ảnh hưởng của các quy luật khách quan như quy luật gia tăng số lượng tài liệu, quy luật lỗi thời của thông tin, quy luật giá cả tài liệu tăng liên tục.

- **Mô hình đánh giá NLTT:** Đánh giá NLTT dựa trên hai cách tiếp cận chính: lấy người dùng làm trung tâm (đánh giá sự hài lòng, khả năng truy cập, tần suất sử dụng tài liệu) và lấy nguồn lực thông tin làm trung tâm (đánh giá quy mô, cơ cấu, mức độ cập nhật, tính đầy đủ và phù hợp của tài liệu).

- **Khái niệm nhu cầu người dùng tin (NDT):** NDT là các yêu cầu thông tin của các nhóm đối tượng khác nhau trong thư viện, bao gồm sinh viên, giảng viên, cán bộ nghiên cứu. Nghiên cứu nhu cầu giúp xác định cơ cấu và loại hình tài liệu cần phát triển.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo, thống kê của Trung tâm TT-TV ĐHTM giai đoạn 2003-2013, các tài liệu pháp luật liên quan đến hoạt động thông tin khoa học và công nghệ, cùng với dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát phiếu hỏi và phỏng vấn trực tiếp cán bộ, giảng viên, sinh viên.

- **Phương pháp phân tích:** Phân tích định lượng số liệu thống kê về số lượng tài liệu, kinh phí bổ sung, tỷ lệ mượn tài liệu, cơ cấu loại hình tài liệu; phân tích định tính qua phỏng vấn và khảo sát để đánh giá nhu cầu và mức độ hài lòng của người dùng.

- **Cỡ mẫu và chọn mẫu:** Khảo sát được thực hiện với khoảng X người dùng tin đại diện cho các nhóm sinh viên, giảng viên và cán bộ nghiên cứu tại Trung tâm TT-TV. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2003 (khi Trung tâm được đầu tư dự án Giáo dục đại học) đến năm 2014, với các mốc quan trọng như năm 2005 đổi tên thành Trung tâm TT-TV, năm 2006-2007 chuyển đổi phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phát hiện 1:** Tổng số tài liệu tại Trung tâm hiện có gần 30.000 đầu sách với trên 105.000 cuốn, trong đó sách ngoại văn chiếm khoảng 974 đầu sách với 5.446 cuốn. Năm học 2012-2013 bổ sung mới 733 đầu sách, cập nhật gần 1.000 biểu ghi tài liệu mới hàng năm.

- **Phát hiện 2:** Tỷ lệ tài liệu điện tử còn rất hạn chế, với khoảng 75 đầu sách điện tử và 4 cơ sở dữ liệu ngoại văn CD-ROM với 472.000 bản ghi tóm tắt và toàn văn. Số lượng truy cập và sử dụng tài liệu điện tử thấp do hạn chế về trình độ ngoại ngữ và kỹ năng công nghệ thông tin của người dùng.

- **Phát hiện 3:** Nhu cầu người dùng tin ngày càng tăng, đặc biệt sau khi Trường ĐHTM chuyển sang đào tạo theo học chế tín chỉ từ năm 2006-2007, đòi hỏi người học phải nghiên cứu tài liệu nhiều hơn. Số lượng người dùng tin tăng nhanh, kéo theo nhu cầu về nguồn lực thông tin đa dạng và phong phú hơn.

- **Phát hiện 4:** Kinh phí bổ sung tài liệu hàng năm có xu hướng tăng nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, đặc biệt là kinh phí mua tài liệu điện tử và tài liệu ngoại văn. Giá cả tài liệu tăng trung bình 12-18%/năm gây áp lực lớn cho công tác phát triển NLTT.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các bất cập trong phát triển NLTT chủ yếu do nguồn kinh phí hạn chế, chính sách bổ sung tài liệu chưa hoàn chỉnh và sự thiếu đồng bộ trong công tác thu thập tài liệu nội sinh. So với các nghiên cứu tại các thư viện đại học khác, Trung tâm TT-TV ĐHTM có quy mô tài liệu truyền thống khá lớn nhưng còn yếu về tài liệu điện tử và ngoại văn. Việc chuyển đổi sang đào tạo theo học chế tín chỉ làm tăng nhu cầu sử dụng tài liệu, đòi hỏi Trung tâm phải đổi mới phương thức phát triển NLTT để đáp ứng kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện số lượng tài liệu bổ sung hàng năm, cơ cấu loại hình tài liệu, tỷ lệ sử dụng tài liệu điện tử và truyền thống, cũng như biểu đồ tăng trưởng số lượng người dùng tin qua các năm. Bảng thống kê kinh phí bổ sung tài liệu và tỷ lệ mượn tài liệu cũng giúp minh họa hiệu quả sử dụng nguồn lực hiện tại.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Hoàn thiện chính sách phát triển nguồn lực thông tin:** Xây dựng và ban hành chính sách bổ sung tài liệu đồng bộ, rõ ràng, phù hợp với chức năng và nhiệm vụ của Trung tâm, đảm bảo cân đối giữa các loại hình tài liệu và nhóm ngành đào tạo. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với Nhà trường.

- **Tăng cường kinh phí bổ sung tài liệu:** Đề xuất Nhà trường và các cơ quan quản lý cấp trên tăng ngân sách cho công tác bổ sung tài liệu, ưu tiên tài liệu điện tử và ngoại văn để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu và học tập. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban Giám đốc Trung tâm, Phòng Kế hoạch Tài chính Nhà trường.

- **Phát triển nguồn tin nội sinh:** Chủ động thu thập tài liệu bài giảng, sáng kiến kinh nghiệm, luận văn, đề tài nghiên cứu của cán bộ, giảng viên trong trường nhằm bổ sung nguồn lực thông tin đặc thù, phù hợp với nhu cầu thực tế. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm TT-TV phối hợp các khoa, bộ môn.

- **Tham gia phối hợp bổ sung và chia sẻ nguồn lực thông tin:** Thiết lập quan hệ hợp tác với các thư viện, trung tâm thông tin trong và ngoài nước để trao đổi, mượn, chia sẻ tài liệu, đặc biệt là tài liệu điện tử, nhằm mở rộng nguồn lực thông tin với chi phí hợp lý. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Trung tâm TT-TV, Ban Giám đốc Nhà trường.

- **Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực thông tin:** Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại, tự động hóa các khâu quản lý và phục vụ; tổ chức đào tạo nâng cao trình độ cán bộ thư viện và kỹ năng sử dụng tài liệu cho người dùng. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Trung tâm TT-TV, Phòng Đào tạo, Ban Giám đốc Nhà trường.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cán bộ quản lý thư viện và trung tâm thông tin:** Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong phát triển NLTT, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển phù hợp.

- **Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Khoa học Thư viện và Thông tin:** Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu phát triển nguồn lực thông tin trong môi trường đại học.

- **Nhà quản lý giáo dục đại học:** Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của NLTT trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học, từ đó có các quyết định đầu tư hợp lý.

- **Sinh viên và người dùng tin tại các trường đại học:** Nắm bắt được nhu cầu và xu hướng phát triển nguồn lực thông tin, nâng cao kỹ năng khai thác và sử dụng tài liệu phục vụ học tập và nghiên cứu.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Nguồn lực thông tin là gì?**  
Nguồn lực thông tin là tập hợp các tài liệu, dữ liệu, thông tin dưới nhiều dạng khác nhau được tổ chức nhằm phục vụ nhu cầu thông tin của người dùng trong thư viện.

2. **Tại sao phát triển nguồn lực thông tin lại quan trọng?**  
Phát triển NLTT giúp thư viện có đủ tài liệu phù hợp, cập nhật, đa dạng để đáp ứng nhu cầu học tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

3. **Những yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển NLTT?**  
Bao gồm nguồn kinh phí, chính sách bổ sung tài liệu, trình độ cán bộ thư viện, quy luật gia tăng tài liệu, lỗi thời của thông tin và giá cả tài liệu tăng liên tục.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả nguồn lực thông tin?**  
Thông qua khảo sát sự hài lòng của người dùng, phân tích tỷ lệ mượn tài liệu, đánh giá cơ cấu, mức độ cập nhật và tính phù hợp của tài liệu trong thư viện.

5. **Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả sử dụng NLTT?**  
Đầu tư trang thiết bị hiện đại, tự động hóa quản lý, đào tạo cán bộ và người dùng, phát triển nguồn tin nội sinh và tăng cường hợp tác chia sẻ tài liệu với các thư viện khác.

## Kết luận

- Nguồn lực thông tin tại Trung tâm TT-TV ĐHTM đã có quy mô lớn với gần 30.000 đầu sách và trên 105.000 cuốn, nhưng còn hạn chế về tài liệu điện tử và ngoại văn.  
- Nhu cầu người dùng tin tăng nhanh, đặc biệt sau khi áp dụng học chế tín chỉ, đòi hỏi phát triển NLTT đa dạng và phong phú hơn.  
- Kinh phí bổ sung tài liệu còn hạn chế, giá tài liệu tăng cao gây áp lực lớn cho công tác phát triển NLTT.  
- Cần hoàn thiện chính sách phát triển NLTT, tăng cường kinh phí, phát triển nguồn tin nội sinh và hợp tác chia sẻ tài liệu.  
- Đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao trình độ cán bộ và kỹ năng người dùng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng NLTT.

**Hành động tiếp theo:** Trung tâm TT-TV cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dùng tin và nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học của Trường Đại học Thương mại.

**Kêu gọi hành động:** Các nhà quản lý, cán bộ thư viện và người dùng tin hãy cùng phối hợp thực hiện các giải pháp phát triển nguồn lực thông tin để xây dựng Trung tâm TT-TV ĐHTM trở thành trung tâm thông tin hiện đại, hiệu quả và đáp ứng tốt nhất nhu cầu của cộng đồng học thuật.