Luận văn thạc sĩ về phát triển hòa giải thương mại: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

• Tác giả: Phan Thi Phuong
• Người hướng dẫn: Assoc. Nguyen Minh Hang
• Trường học: Foreign Trade University
• Chuyên ngành: Economics
• Đề tài: Phát Triển Hòa Giải Thương Mại: Kinh Nghiệm Quốc Tế Và Bài Học Cho Việt Nam
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• STATEMENT OF ORGINAL AUTHORSHIP
• ACKNOWLEDGEMENT
• 1. CHƯƠNG 1: THEORETICAL FRAMEWORK
• 1.1. Overview of commercial disputes
• 1.2. Definition of commercial disputes
• 1.3. Characteristics of commercial disputes
• 1.4. The definition of commercial disputes resolution
• 1.5. Methods to solve commercial disputes
• 1.5.1. Characteristics of Negotiation
• 1.5.2. Advantages of negotiation
• 1.5.3. Disadvantage of negotiation
• 1.5.4. Characteristic of arbitration
• 1.5.5. Advantages of arbitration
• 1.5.6. Characteristic of litigation
• 1.5.7. Advantages of Litigation
• 1.5.8. Disadvantages of Litigation
• 1.6. Rationale of mediation
• 1.7. Definition and characteristic of mediation
• 1.8. Advantages of mediation
• 1.9. Disadvantages of mediation
• 1.10. Type of mediation
• 1.11. Commercial mediation process
• 1.11.1. First step - Agreement to mediate
• 1.11.2. Second step - Select mediator
• 1.11.3. Third step - Mediation conducted
• 1.11.4. Forth step - Mediation closed
• 1.12. Commercial mediation in the international organization
• 2. CHƯƠNG 2: INTERNATIONAL EXPERIENCE ON APPLYING MEDIATION: STUDY OF SINGAPORE AND EU (ITALY)
• 2.1. Mediation development over worldwide
• 2.1.1. On the countries’ aspect
• 2.1.2. On the worldwide aspect
• 2.2. Mediation development in Singapore
• 2.2.1. Rationale for choosing Singapore case to study
• 2.2.2. Overview of mediation development in Singapore
• 2.2.3. Legal frame work for mediation in Singapore
• 2.2.4. Support from Singapore’s Judiciary
• 2.2.5. Promotion from Singapore government
• 2.2.6. Singapore’s organizations for mediation
• 2.2.6.1. Singapore Mediation Centre (SMC)
• 2.2.6.2. Singapore International Mediation Centre (SIMC)
• 2.2.6.3. Singapore International Mediation Institute (SIMI)
• 2.3. Mediation development in EU
• 2.3.1. Rationale for choosing EU case to study
• 2.3.2. The overview and legal framework for mediation in EU
• 2.3.3. The Italian Experience — An On/Off Switch
• 2.4. Experiences from Singapore and EU (Italy)
• 3. CHƯƠNG 3: RECOMMENDATIONS FOR THE DEVELOPMENT OF MEDIATION IN VIETNAM
• 3.1. Vietnam’s approach on applying mediation
• 3.2. Vietnam economy review
• 3.3. Legal frame work for mediation
• 3.4. Legal issues arise when developing mediation in Vietnam
• 3.5. Recommendations for Viet Nam
• 3.5.1. Developing the commercial legal environment
• 3.5.2. Forming Working group on commercial mediation
• 3.5.3. Orientation and improve legal framework on commercial mediation
• 3.5.4. Improving the mediator’s capacity
• 3.5.5. Raising public and business ‘s awareness
• 3.5.6. For associations and enterprises
• 3.5.7. The legal affairs improvement
• 3.5.8. Improvement of information channel to the Government

Tóm tắt

I. Giới thiệu về hòa giải thương mại

Hòa giải thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp ngày càng được ưa chuộng trong bối cảnh toàn cầu hóa. Hòa giải thương mại không chỉ giúp các bên tiết kiệm thời gian và chi phí mà còn duy trì mối quan hệ thương mại giữa các bên. Đặc điểm nổi bật của hòa giải thương mại là tính linh hoạt và khả năng điều chỉnh theo nhu cầu của các bên. Theo nghiên cứu, hòa giải có thể được xem là một giải pháp hiệu quả hơn so với các phương thức như kiện tụng hay trọng tài, đặc biệt trong các tranh chấp thương mại quốc tế. Việc áp dụng hòa giải thương mại tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc xây dựng khung pháp lý và nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về lợi ích của phương thức này.

1.1. Đặc điểm và lợi ích của hòa giải thương mại

Hòa giải thương mại có nhiều đặc điểm nổi bật, bao gồm tính không chính thức và khả năng đạt được thỏa thuận linh hoạt. Hòa giải cho phép các bên tự do thương lượng và tìm ra giải pháp phù hợp nhất cho mình. Lợi ích của hòa giải thương mại bao gồm tiết kiệm chi phí, thời gian và bảo vệ mối quan hệ giữa các bên. Theo một nghiên cứu, các bên tham gia hòa giải thường có tỷ lệ hài lòng cao hơn so với khi tham gia vào các quy trình kiện tụng. Điều này cho thấy rằng hòa giải không chỉ là một phương thức giải quyết tranh chấp mà còn là một công cụ quan trọng trong việc duy trì mối quan hệ thương mại lâu dài.

II. Kinh nghiệm quốc tế về hòa giải thương mại

Kinh nghiệm từ các quốc gia như Singapore và các nước EU cho thấy rằng việc phát triển hòa giải thương mại cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các tổ chức tư nhân. Singapore đã xây dựng một khung pháp lý vững chắc cho hòa giải thương mại, bao gồm các trung tâm hòa giải chuyên nghiệp và các chương trình đào tạo cho các nhà hòa giải. Các tổ chức như Singapore Mediation Centre (SMC) và Singapore International Mediation Centre (SIMC) đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa giải thương mại tại quốc gia này. Tương tự, EU cũng đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển hòa giải thông qua các quy định và hướng dẫn cụ thể cho các quốc gia thành viên.

2.1. Mô hình hòa giải tại Singapore

Singapore được xem là một trong những quốc gia đi đầu trong việc phát triển hòa giải thương mại. Chính phủ Singapore đã đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng các trung tâm hòa giải và cung cấp các chương trình đào tạo cho các nhà hòa giải. Mô hình hòa giải tại Singapore không chỉ giúp giải quyết tranh chấp hiệu quả mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp. Theo thống kê, tỷ lệ hòa giải thành công tại Singapore đạt mức cao, cho thấy sự hiệu quả của mô hình này trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại.

III. Bài học cho Việt Nam trong phát triển hòa giải thương mại

Việt Nam có thể học hỏi nhiều từ kinh nghiệm của các quốc gia khác trong việc phát triển hòa giải thương mại. Đầu tiên, cần xây dựng một khung pháp lý rõ ràng và đầy đủ cho hòa giải. Điều này bao gồm việc ban hành các quy định cụ thể về quy trình hòa giải, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia. Thứ hai, cần nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về lợi ích của hòa giải thương mại thông qua các chương trình đào tạo và hội thảo. Cuối cùng, việc thành lập các trung tâm hòa giải chuyên nghiệp sẽ giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc áp dụng hòa giải trong thực tiễn.

3.1. Đề xuất cho chính phủ và doanh nghiệp

Chính phủ Việt Nam cần có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho việc phát triển hòa giải thương mại. Điều này có thể bao gồm việc ban hành các văn bản pháp lý hướng dẫn cụ thể về quy trình hòa giải, cũng như tạo điều kiện cho các tổ chức tư nhân tham gia vào việc cung cấp dịch vụ hòa giải. Doanh nghiệp cũng cần chủ động tìm hiểu và áp dụng hòa giải như một phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả. Việc nâng cao nhận thức và kỹ năng hòa giải sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ giải quyết tranh chấp một cách hiệu quả mà còn duy trì được mối quan hệ thương mại lâu dài.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do như AFTA, CPTPP, EVFTA, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển thương mại đa phương. Tuy nhiên, sự gia tăng các hợp đồng thương mại quốc tế cũng kéo theo sự phát sinh nhiều tranh chấp thương mại phức tạp, đòi hỏi các phương thức giải quyết hiệu quả, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí. Theo số liệu thống kê, từ năm 2007 đến 2015, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) chỉ giải quyết 5 vụ hòa giải thương mại, nhưng đến năm 2019 con số này đã tăng lên 19 vụ, cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn đối với phương thức hòa giải thương mại tại Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích kinh nghiệm quốc tế về phát triển hòa giải thương mại, đặc biệt từ Singapore và Liên minh châu Âu (Italy), từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển hòa giải thương mại tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hòa giải thương mại trong lĩnh vực kinh tế, với thời gian nghiên cứu từ cuối thế kỷ 19 đến nay, nhằm bao quát quá trình phát triển và ứng dụng hòa giải tại các quốc gia điển hình. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực hòa giải viên, đồng thời tăng cường nhận thức của doanh nghiệp và cơ quan quản lý về vai trò của hòa giải trong giải quyết tranh chấp thương mại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về giải quyết tranh chấp thương mại, tập trung vào các phương thức: thương lượng, hòa giải, trọng tài và tố tụng. Trong đó, hòa giải được định nghĩa theo UNCITRAL Model Law on International Commercial Mediation là quá trình có sự hỗ trợ của bên thứ ba trung lập nhằm giúp các bên đạt được thỏa thuận hòa giải mà không có quyền ra quyết định bắt buộc. Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: (1) Đặc điểm tranh chấp thương mại – phát sinh từ hoạt động thương mại nhằm mục đích lợi nhuận, có tính đa dạng và phức tạp; (2) Phương thức hòa giải – linh hoạt, dựa trên sự tự nguyện, bảo mật và hướng tới giải pháp đôi bên cùng có lợi; (3) Các loại hòa giải – hòa giải trong tố tụng (in-court) và ngoài tố tụng (out-court), cùng các hình thức hòa giải hỗ trợ (facilitative), đánh giá (evaluative) và chuyển đổi (transformative). Ngoài ra, luận văn tham khảo các văn bản pháp luật quốc tế như UNCITRAL Model Law, Công ước Singapore về thi hành thỏa thuận hòa giải quốc tế, cũng như các quy định pháp luật trong nước như Nghị định 22/2017/NĐ-CP về hòa giải thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lý thuyết kết hợp phân tích tổng hợp và tham khảo các văn bản pháp luật, báo cáo, nghiên cứu thứ cấp từ các tổ chức quốc tế và trong nước. Dữ liệu chủ yếu là dữ liệu thứ cấp, được thu thập từ các báo cáo của VIAC, các trung tâm hòa giải quốc tế, các văn bản pháp luật và tài liệu học thuật. Cỡ mẫu nghiên cứu không áp dụng khảo sát trực tiếp do tính mới mẻ của hòa giải thương mại tại Việt Nam và giới hạn về thời gian, nguồn lực. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ năm 2018 đến 2020, bao gồm phân tích khung lý thuyết, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, đánh giá thực trạng Việt Nam và đề xuất giải pháp. Phương pháp phân tích chủ yếu là so sánh, đối chiếu giữa các mô hình hòa giải của Singapore, EU (Italy) và Việt Nam nhằm rút ra bài học phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phát triển hòa giải thương mại tại Singapore: Singapore đã thành lập Trung tâm Hòa giải Singapore (SMC) từ năm 1997, với hơn 4.000 vụ hòa giải thương mại, tỷ lệ thành công khoảng 70%, trong đó hơn 90% vụ được giải quyết trong một ngày làm việc. Năm 2017, Trung tâm Hòa giải Quốc tế Singapore (SIMC) đạt tỷ lệ hòa giải thành công 85%, vượt mức trung bình toàn cầu 70%. Mô hình "Arb-Med-Arb" (Trọng tài - Hòa giải - Trọng tài) được áp dụng hiệu quả, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí giải quyết tranh chấp.

2. Kinh nghiệm hòa giải tại EU và Italy: EU đã ban hành chỉ thị yêu cầu các nước thành viên thiết lập hệ thống pháp lý về hòa giải, Italy áp dụng luật hòa giải từ năm 1998 với yêu cầu bắt buộc hòa giải trước khi khởi kiện. Số liệu cho thấy tại Italy, số vụ hòa giải thương mại tăng đều, góp phần giảm tải cho hệ thống tòa án và hạn chế "bùng nổ kiện tụng". Tỷ lệ thành công hòa giải tại các trung tâm lớn đạt trên 60%.

3. Thực trạng hòa giải thương mại tại Việt Nam: Mặc dù đã có Nghị định 22/2017/NĐ-CP quy định về hòa giải thương mại, nhưng hòa giải vẫn còn mới mẻ và chưa phổ biến. Từ 2007-2015, VIAC chỉ giải quyết 5 vụ hòa giải, đến 2019 tăng lên 19 vụ. Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) mới thành lập năm 2018, còn thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao và nhận thức của doanh nghiệp về hòa giải còn hạn chế.

4. So sánh các phương thức giải quyết tranh chấp: Hòa giải có chi phí thấp, thời gian nhanh, bảo mật và duy trì quan hệ kinh doanh tốt hơn so với trọng tài và tố tụng. Tuy nhiên, hòa giải phụ thuộc vào sự tự nguyện và ý thức thực hiện của các bên, chưa có cơ chế cưỡng chế thi hành mạnh mẽ như trọng tài hay tòa án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của Singapore và EU là do sự phối hợp đồng bộ giữa khung pháp lý hoàn chỉnh, sự hỗ trợ tích cực từ hệ thống tư pháp và các trung tâm hòa giải chuyên nghiệp, cùng với chiến lược nâng cao nhận thức và đào tạo hòa giải viên. Việt Nam cần học hỏi mô hình này để khắc phục các hạn chế hiện tại như thiếu quy định chi tiết về thi hành thỏa thuận hòa giải, năng lực hòa giải viên còn yếu và nhận thức doanh nghiệp chưa cao. Việc áp dụng Công ước Singapore về hòa giải sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc công nhận và thi hành thỏa thuận hòa giải quốc tế tại Việt Nam, góp phần nâng cao uy tín và hiệu quả giải quyết tranh chấp thương mại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hòa giải thành công giữa các trung tâm tại Singapore, EU và Việt Nam, cũng như bảng thống kê số vụ hòa giải qua các năm tại VIAC và VMC.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý về hòa giải thương mại: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và khả năng thi hành của thỏa thuận hòa giải, đồng thời tích hợp các quy định của Công ước Singapore. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Quốc hội.

2. Thành lập và phát triển tổ chức chuyên trách về hòa giải thương mại: Xây dựng các trung tâm hòa giải chuyên nghiệp, tăng cường cơ sở vật chất và nguồn nhân lực chất lượng cao. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: Chính phủ, các tổ chức xã hội nghề nghiệp.

3. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của hòa giải viên: Tổ chức các khóa đào tạo, cấp chứng chỉ và xây dựng bộ quy tắc ứng xử cho hòa giải viên nhằm đảm bảo chất lượng dịch vụ hòa giải. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Tư pháp, các trung tâm đào tạo.

4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông, hội thảo, tập huấn về lợi ích và quy trình hòa giải thương mại nhằm khuyến khích doanh nghiệp sử dụng phương thức này. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Công Thương, các hiệp hội doanh nghiệp.

5. Phát triển hệ thống thông tin và hỗ trợ pháp lý về hòa giải: Xây dựng cổng thông tin điện tử, cung cấp tư vấn pháp lý miễn phí và hỗ trợ kỹ thuật cho các bên tranh chấp. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, các trung tâm hòa giải.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về pháp luật và thương mại: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật về hòa giải thương mại, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế.

2. Các trung tâm hòa giải và tổ chức trọng tài: Áp dụng các kiến thức và kinh nghiệm quốc tế để nâng cao chất lượng dịch vụ, xây dựng quy trình hòa giải chuyên nghiệp.

3. Doanh nghiệp trong và ngoài nước: Hiểu rõ về phương thức hòa giải thương mại, từ đó lựa chọn giải pháp giải quyết tranh chấp phù hợp, tiết kiệm chi phí và duy trì quan hệ kinh doanh.

4. Giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên ngành luật, kinh tế: Tham khảo luận văn để nghiên cứu sâu về hòa giải thương mại, cập nhật các xu hướng và thực tiễn quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

1. Hòa giải thương mại khác gì so với trọng tài và tố tụng?
   Hòa giải là phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự tự nguyện, có bên thứ ba trung lập hỗ trợ nhưng không ra quyết định bắt buộc. Trọng tài và tố tụng có tính cưỡng chế, quyết định cuối cùng và có thể thi hành bằng pháp luật. Ví dụ, hòa giải giúp tiết kiệm thời gian và chi phí hơn so với tố tụng.

2. Tại sao hòa giải thương mại chưa phổ biến ở Việt Nam?
   Nguyên nhân chính là khung pháp lý chưa hoàn chỉnh, thiếu cơ chế thi hành thỏa thuận hòa giải, năng lực hòa giải viên còn hạn chế và nhận thức doanh nghiệp chưa cao. Ngoài ra, văn hóa giải quyết tranh chấp truyền thống cũng ảnh hưởng đến việc áp dụng hòa giải.

3. Việc ký kết Công ước Singapore về hòa giải có ý nghĩa gì với Việt Nam?
   Công ước tạo ra cơ chế quốc tế đồng thuận để công nhận và thi hành thỏa thuận hòa giải quốc tế, giúp Việt Nam nâng cao uy tín trong thương mại quốc tế và thúc đẩy sử dụng hòa giải trong giải quyết tranh chấp xuyên biên giới.

4. Làm thế nào để doanh nghiệp có thể sử dụng hòa giải hiệu quả?
   Doanh nghiệp nên chủ động đưa điều khoản hòa giải vào hợp đồng, lựa chọn trung tâm hòa giải uy tín và hòa giải viên có chuyên môn phù hợp, đồng thời nâng cao nhận thức về lợi ích của hòa giải trong duy trì quan hệ kinh doanh.

5. Vai trò của hòa giải viên trong quá trình hòa giải là gì?
   Hòa giải viên hỗ trợ các bên trao đổi, tìm hiểu nguyên nhân tranh chấp và đề xuất giải pháp, nhưng không có quyền ra quyết định bắt buộc. Họ cần có kiến thức pháp luật, kỹ năng giao tiếp và trung lập để giúp các bên đạt được thỏa thuận.

Kết luận

• Luận văn đã phân tích toàn diện khung lý thuyết, thực trạng và kinh nghiệm quốc tế về hòa giải thương mại, tập trung vào Singapore và EU (Italy).
• Hòa giải thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả, tiết kiệm chi phí, thời gian và bảo mật thông tin, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế toàn cầu.
• Việt Nam đã có bước tiến với Nghị định 22/2017/NĐ-CP và thành lập Trung tâm Hòa giải Việt Nam, nhưng còn nhiều thách thức cần khắc phục.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực hòa giải viên, phát triển tổ chức hòa giải và tăng cường tuyên truyền nhằm thúc đẩy hòa giải thương mại tại Việt Nam.
• Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng kế hoạch triển khai chi tiết, phối hợp các cơ quan liên quan và giám sát hiệu quả thực hiện, kêu gọi sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và cộng đồng.

Hãy hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng môi trường thương mại công bằng, hiệu quả và bền vững thông qua phát triển hòa giải thương mại tại Việt Nam!