I. Tổng Quan Pháp Luật Về Thực Hiện Dân Chủ Cơ Sở Hiện Nay
Dân chủ là một thành quả của nhân loại, thể hiện sự tiến bộ của xã hội. Dân chủ cơ sở (DCCS) là hình thức tổ chức thiết chế chính trị của xã hội, thể hiện đảm bảo quyền cơ bản của công dân được ghi nhận và triển khai thực hiện tại địa bàn nơi sinh sống, trong các cơ quan, đơn vị. Pháp luật về thực hiện DCCS là một bộ phận quan trọng của hệ thống pháp luật Việt Nam, điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở cấp cơ sở. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: "Thực hành dân chủ là cái chìa khoá vạn năng có thể giải quyết được mọi khó khăn”. Pháp luật về thực hiện DCCS nếu được thực hiện tốt sẽ tạo ra cơ sở pháp lý, tạo môi trường phát huy khả năng sáng tạo, sức mạnh của cộng đồng. Các quy định pháp luật về dân chủ muốn thành hiện thực, trước hết phải được thực thi tại cơ sở. Chỉ khi các quyền con người được thực hiện trước hết ở cơ sở, từng người dân có quyền được biết, được bàn, được kiểm tra giám sát mọi hoạt động diễn ra ở cơ sở, lúc đó quyền con người, quyền công dân mới trở thành hiện thực và được phát huy.
1.1. Khái niệm Dân chủ cơ sở và vai trò của nó
Dân chủ cơ sở (DCCS) được hiểu là hình thức tổ chức thiết chế chính trị của xã hội, thể hiện đảm bảo quyền cơ bản của công dân được ghi nhận và triển khai thực hiện tại địa bàn nơi sinh sống, trong các cơ quan, đơn vị. DCCS đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo điều kiện để người dân tham gia vào quá trình quản lý nhà nước và xã hội. Dân chủ cơ sở là nền tảng để xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Các quy định pháp luật về dân chủ muốn thành hiện thực, trước hết phải được thực thi tại cơ sở.
1.2. Bản chất của Pháp luật về Dân chủ cơ sở
Pháp luật về dân chủ cơ sở là hệ thống các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở cấp cơ sở. Bản chất của pháp luật về DCCS là thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời đảm bảo trật tự, kỷ cương xã hội. Pháp luật là một yếu tố cấu thành của nội dung dân chủ. Và muốn thực hiện được DCCS thì pháp luật về thực hiện DCCS phải hoàn thiện, phải có những thiết chế thực hiện dân chủ cụ thể vào các văn bản pháp luật, các quy phạm pháp luật để cá nhân, tổ chức, cơ quan đơn vị thực hiện.
II. Thực Trạng Thực Hiện Dân Chủ Cơ Sở Tại Huyện Nghĩa Hành
Huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi, là một trong những địa phương triển khai thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở. Mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định, song quá trình thực hiện vẫn còn tồn tại một số hạn chế và thách thức. Nhận thức về pháp luật dân chủ cơ sở của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân chưa đầy đủ, đúng đắn. Vai trò, trách nhiệm của cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu, CBCC, VC có nơi còn xem nhẹ hoặc né tránh. Một số nội dung quy định “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến việc thực hiện các chủ trương phát triển kinh tế xã hội tại địa phương.
2.1. Ưu điểm trong Thực hiện Dân chủ Cơ Sở ở Nghĩa Hành
Việc triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở đã góp phần nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình. Người dân được tạo điều kiện tham gia vào quá trình xây dựng và thực hiện các chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Công tác công khai minh bạch được tăng cường, góp phần phòng ngừa tham nhũng, lãng phí. Niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước ngày càng được củng cố.
2.2. Hạn chế và thách thức trong Thực hiện Dân chủ Cơ Sở
Nhận thức về pháp luật dân chủ cơ sở của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân chưa đầy đủ, đúng đắn. Vai trò, trách nhiệm của cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu, CBCC, VC có nơi còn xem nhẹ hoặc né tránh. Một số nội dung quy định “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến việc thực hiện các chủ trương phát triển kinh tế xã hội tại địa phương, nhất là trong lĩnh vực đền bù, giải phóng mặt bằng thực hiện các chương trình dự án, quy hoạch đất đai, về tuyển dụng, quy hoạch đào tạo, đề bạt cán bộ, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của Nhân dân.
2.3. Nguyên nhân của hạn chế trong Thực hiện Dân chủ Cơ Sở
Nguyên nhân của những hạn chế trên có thể kể đến như: hệ thống pháp luật về DCCS còn chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ; công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật còn hạn chế; năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức còn yếu; cơ chế kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả. Để pháp luật về thực hiện DCCS được tiếp tục thực hiện hiệu quả, chất lượng, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trên các lĩnh vực, góp phần xây dựng một huyện Nghĩa Hành phát triển toàn diện, trở thành một huyện nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh thời gian đến, có hệ thống chính trị vững vàng, một bộ máy chính quyền vững mạnh, giảm thiểu những vấn đề bức xúc trong Nhân dân.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Dân Chủ Cơ Sở Ở Nghĩa Hành
Để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở tại huyện Nghĩa Hành, cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện. Các giải pháp này tập trung vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao nhận thức, năng lực của cán bộ, công chức, tăng cường sự tham gia của người dân và nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát. Cần tiếp tục nghiên cứu, làm rõ hơn nữa kể cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Đặc biệt đối với thực tế Nghĩa Hành là một huyện trung du duy nhất của tỉnh Quảng Ngãi, là huyện đầu tiên được tỉnh chỉ đạo triển khai thực hiện điểm Chương trình MTQG XD NTM.
3.1. Hoàn thiện hệ thống Pháp luật về Dân chủ Cơ Sở
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về DCCS cho phù hợp với thực tiễn. Cần cụ thể hóa các quy định về quyền và nghĩa vụ của người dân, trách nhiệm của cán bộ, công chức trong quá trình thực hiện DCCS. Cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong quá trình thực hiện. Pháp luật về thực hiện DCCS là một trong những điều kiện nhằm tiếp tục hiện thực hóa ước mơ của quần chúng Nhân dân về một xã hội dân chủ, là cơ sở, tiền đề quan trọng thúc đẩy phát triển đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, tạo điều kiện bảo đảm thực hiện thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá trên đất nước ta, xây dựng đảng ta thực sự trong sạch vững mạnh.
3.2. Nâng cao nhận thức về Dân chủ Cơ Sở cho cán bộ và dân
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về DCCS cho cán bộ, công chức và người dân. Đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền để phù hợp với từng đối tượng. Phát huy vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng trong việc tuyên truyền về DCCS. Nhận thức pháp luật về thực hiện DCCS của một bộ phận cán bộ, đảng viên và Nhân dân chưa đầy đủ, đúng đắn, hiệu quả chưa cao, vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập chưa đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ đặt ra.
3.3. Tăng cường Giám sát của người dân về Dân chủ Cơ Sở
Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc giám sát quá trình thực hiện DCCS. Tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát hoạt động của cán bộ, công chức. Xây dựng cơ chế tiếp nhận và xử lý kịp thời các phản ánh, kiến nghị của người dân. Vai trò, trách nhiệm của cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu, CBCC, VC có nơi còn xem nhẹ hoặc né tránh, bỏ mặc, thờ ơ hoặc đối phó với những bức xúc của Nhân dân.
IV. Ứng Dụng Pháp Luật Dân Chủ Cơ Sở Trong Xây Dựng Nông Thôn Mới
Việc thực hiện dân chủ cơ sở có vai trò quan trọng trong xây dựng nông thôn mới (XDNTM) ở huyện Nghĩa Hành. Khi người dân được tham gia vào quá trình lập kế hoạch, triển khai và giám sát các dự án XDNTM, sẽ tạo ra sự đồng thuận cao và đảm bảo tính bền vững của chương trình. Đặc biệt đối với thực tế Nghĩa Hành là một huyện trung du duy nhất của tỉnh Quảng Ngãi, là huyện đầu tiên được tỉnh chỉ đạo triển khai thực hiện điểm Chương trình MTQG XD NTM.
4.1. Dân chủ Cơ Sở trong lập kế hoạch XDNTM
Người dân được tham gia đóng góp ý kiến vào quy hoạch, kế hoạch XDNTM. Các ý kiến của người dân được xem xét và tiếp thu một cách nghiêm túc. Đảm bảo tính công khai, minh bạch trong quá trình lập kế hoạch. Một số nội dung quy định “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến việc thực hiện các chủ trương phát triển kinh tế xã hội tại địa phương, nhất là trong lĩnh vực đền bù, giải phóng mặt bằng thực hiện các chương trình dự án, quy hoạch đất đai, về tuyển dụng, quy hoạch đào tạo, đề bạt cán bộ, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của Nhân dân.
4.2. Dân chủ Cơ Sở trong triển khai dự án XDNTM
Người dân được tham gia giám sát quá trình thi công các công trình XDNTM. Đảm bảo chất lượng công trình và sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Tạo điều kiện để người dân tham gia vào các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở nông thôn. Để pháp luật về thực hiện DCCS được tiếp tục thực hiện hiệu quả, chất lượng, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trên các lĩnh vực, góp phần xây dựng một huyện Nghĩa Hành phát triển toàn diện, trở thành một huyện nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh thời gian đến, có hệ thống chính trị vững vàng, một bộ máy chính quyền vững mạnh, giảm thiểu những vấn đề bức xúc trong Nhân dân.
V. Đánh Giá Hiệu Quả và Tương Lai Pháp Luật Dân Chủ Cơ Sở
Việc đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở là rất quan trọng để có những điều chỉnh phù hợp. Cần có các tiêu chí đánh giá cụ thể, khách quan và minh bạch. Đồng thời, cần xác định rõ những thách thức và cơ hội trong tương lai để tiếp tục hoàn thiện pháp luật về dân chủ cơ sở và nâng cao hiệu quả thực hiện. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở - từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi” làm luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính.
5.1. Tiêu chí đánh giá hiệu quả Thực hiện Dân chủ Cơ Sở
Các tiêu chí đánh giá cần tập trung vào: mức độ tham gia của người dân, tính công khai minh bạch, hiệu quả giải quyết các vấn đề của địa phương, sự hài lòng của người dân. Cần có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện cộng đồng trong quá trình đánh giá. Để pháp luật về thực hiện DCCS được tiếp tục thực hiện hiệu quả, chất lượng, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trên các lĩnh vực, góp phần xây dựng một huyện Nghĩa Hành phát triển toàn diện, trở thành một huyện nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh thời gian đến, có hệ thống chính trị vững vàng, một bộ máy chính quyền vững mạnh, giảm thiểu những vấn đề bức xúc trong Nhân dân.
5.2. Triển vọng và thách thức trong tương lai
Triển vọng: Pháp luật về dân chủ cơ sở tiếp tục được hoàn thiện, nhận thức của người dân và cán bộ được nâng cao, sự tham gia của người dân ngày càng sâu rộng. Thách thức: Sự phức tạp của các vấn đề xã hội, sự chống phá của các thế lực thù địch, năng lực của đội ngũ cán bộ còn hạn chế. Để pháp luật về thực hiện DCCS được tiếp tục thực hiện hiệu quả, chất lượng, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trên các lĩnh vực, góp phần xây dựng một huyện Nghĩa Hành phát triển toàn diện, trở thành một huyện nông thôn mới kiểu mẫu đầu tiên của tỉnh thời gian đến, có hệ thống chính trị vững vàng, một bộ máy chính quyền vững mạnh, giảm thiểu những vấn đề bức xúc trong Nhân dân.
