Pháp Luật Hỗ Trợ Doanh Nghiệp Chuyển Đổi Xanh Tại Việt Nam Trong Bối Cảnh EU Áp Dụng Cơ Chế Điều Chỉnh Biên Giới Carbon

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

1.2. Tổng quan nghiên cứu

1.3. Mục tiêu nghiên cứu

1.4. Đối tượng nghiên cứu

1.5. Phạm vi nghiên cứu

1.6. Phương pháp nghiên cứu

1.7. Bố cục của bài nghiên cứu

2. PHẦN 2: NỘI DUNG

2. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP CHUYỂN ĐỔI XANH TRONG ĐIỀU KIỆN LIÊN MINH CHÂU ÂU ÁP DỤNG CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH BIÊN GIỚI CARBON

2.1. Khái quát cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của Liên minh châu Âu

2.1.1. Khái niệm về cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

2.1.2. Các vấn đề cơ bản của cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

2.1.3. Những tác động của cơ chế điều chỉnh biên giới carbon đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam vào Liên minh châu Âu

2.2. Khái quát về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

2.2.1. Khái niệm về chuyển đổi xanh

2.2.2. Khái niệm về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

2.3. Khái quát pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong điều kiện Liên minh châu Âu áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

2.3.1. Khái niệm pháp luật hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

2.3.2. Nội dung pháp luật hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

2.3.2.1. Những quy định về hỗ trợ tín dụng

2.3.2.2. Quy định về hỗ trợ thuế

2.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

2.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

3. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP CHUYỂN ĐỔI XANH Ở VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN LIÊN MINH CHÂU ÂU EU ÁP DỤNG CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH BIÊN GIỚI CARBON

3.1. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành về hỗ trợ tín dụng đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.1.1. Thực trạng quy định pháp luật về hỗ trợ tín dụng đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.1.2. Thực tiễn thi hành pháp luật về hỗ trợ tín dụng đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh ở Việt Nam

3.1.3. Đánh giá về ưu điểm, hạn chế của pháp luật về hỗ trợ tín dụng cho doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xanh

3.2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành về hỗ trợ thuế đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.1. Thực trạng pháp luật về hỗ trợ thuế nhập khẩu đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.1.1. Thực trạng quy định pháp luật về hỗ trợ thuế nhập khẩu đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.1.2. Thực tiễn thi hành quy định về hỗ trợ thuế nhập khẩu đối với doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.2. Thực trạng pháp luật về hỗ trợ thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.2.1. Thực trạng quy định pháp luật về hỗ trợ thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.2.2. Thực tiễn thi hành quy định pháp luật về giảm thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.3. Thực trạng pháp luật về hỗ trợ thuế bảo vệ môi trường đối với doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ xanh

3.2.3.1. Thực trạng quy định pháp luật về hỗ trợ thuế bảo vệ môi trường đối với doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.3.2. Thực tiễn thi hành quy định về hỗ trợ thuế bảo vệ môi trường đối với doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.4. Thực trạng pháp luật về hỗ trợ thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.4.1. Thực trạng quy định pháp luật về hỗ trợ thuế thu nhập doanh nghiệp chuyển đổi đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.4.2. Thực tiễn thi hành quy định pháp luật về giảm thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.5. Đánh giá thành tựu và hạn chế về pháp luật về hỗ trợ thuế cho các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

3.2.5.1. Những thành tựu đã đạt được

3.2.5.2. Những hạn chế

3.2.5.3. Nguyên nhân

3.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

4. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM CHUYỂN ĐỔI XANH TRONG ĐIỀU KIỆN LIÊN MINH CHÂU ÂU ÁP DỤNG CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH BIÊN GIỚI CARBON

4.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp về chuyển đổi xanh trong điều kiện Liên minh châu Âu áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

4.1.1. Hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh cần phù hợp với đường lối của Đảng đề ra về việc giảm phát thải và phù hợp với cam kết quốc tế

4.1.2. Hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh cần đáp ứng yêu cầu đảm bảo rõ ràng, dễ hiểu và thực hiện hiệu quả

4.1.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong điều kiện liên minh châu Âu áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

4.1.3.1. Bổ sung quy định pháp luật về việc hỗ trợ tín dụng, hỗ trợ thuế nhằm giúp doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong điều kiện Liên minh châu Âu áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

4.1.3.2. Bổ sung những quy định mới về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong điều kiện Liên minh châu Âu áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon

4.1.3.3. Kiến nghị nâng cao khả năng thực thi có hiệu quả pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

4.1.3.3.1. Đối với Chính phủ

4.1.3.3.2. Đối với Ngân hàng Nhà nước

4.1.3.3.3. Đối với các doanh nghiệp chuyển đổi xanh

4.1.3.3.4. Đối với người dân

4.2. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Pháp Luật Hỗ Trợ Chuyển Đổi Xanh Doanh Nghiệp VN

Trong bối cảnh Cơ Chế Điều Chỉnh Biên Giới Carbon (CBAM) của EU ngày càng trở nên quan trọng, việc chuyển đổi xanh doanh nghiệp Việt Nam không chỉ là xu hướng mà còn là yêu cầu cấp thiết để duy trì khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Sự phát triển nhanh chóng của các doanh nghiệp Việt Nam mang lại nhiều lợi ích kinh tế, xã hội, và góp phần chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này cũng đặt ra những thách thức về môi trường và phát thải carbon. EU CBAM tạo ra áp lực lớn, đặc biệt đối với các ngành xuất khẩu chủ lực như sắt thép. Việc tuân thủ tiêu chuẩn môi trường EU và giảm phát thải carbon là yếu tố then chốt để các doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp tục xuất khẩu sang thị trường EU một cách bền vững. Chính vì vậy, việc nghiên cứu và hoàn thiện pháp luật môi trường Việt Nam hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh là vô cùng quan trọng.

1.1. Tính Cấp Thiết Của Chuyển Đổi Xanh Trong Bối Cảnh CBAM

Nền kinh tế Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển tích cực với sự gia tăng số lượng doanh nghiệp. Tuy nhiên, CBAM ảnh hưởng đến doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là ngành sắt thép, chiếm 96% tổng giá trị hàng hóa chịu tác động của CBAM xuất khẩu sang EU. Theo thống kê sơ bộ của Tổng cục hải quan, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 11,1 triệu tấn sắt thép, kim ngạch xuất khẩu đạt 8,35 tỷ USD. Trong đó xuất khẩu sang thị trường EU chiếm gầm 23% tổng lượng sắt thép xuất khẩu của cả nước, đạt gần 2,55 triệu tấn, kim ngạch đạt 1,89 tỷ USD (Tường Vy, 2024). Ngành này có lượng phát thải khí ra môi trường lớn. Mức phát thải trung bình của sắt thép Việt Nam đang ở mức cao. Chính vì vậy, việc hỗ trợ pháp lý chuyển đổi xanh trở nên cấp thiết.

1.2. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Hỗ Trợ Chuyển Đổi Xanh

Các nghiên cứu gần đây tập trung vào hỗ trợ doanh nghiệp, giảm thuế, và tín dụng tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, còn thiếu các nghiên cứu sâu về pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong bối cảnh EU áp dụng CBAM. Các công trình trước đây thường chỉ đề cập đến ưu đãi thuế chung chung, hoặc chỉ tập trung vào một sắc thuế cụ thể, mà bỏ qua các loại hỗ trợ khác như tín dụng hoặc vốn. Chính vì vậy, nghiên cứu này sẽ tập trung vào việc tìm hiểu về pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xanh trong điều kiện EU áp dụng CBAM, qua đó lấp đầy khoảng trống nghiên cứu hiện tại.

II. Phân Tích Tác Động CBAM và Thách Thức Chuyển Đổi Xanh

Việc EU áp dụng CBAM tạo ra những thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường này. Theo một nhóm nghiên cứu, Việt Nam có thể phải chịu thêm chi phí cho thuế phát thải carbon từ 32-50 tỷ USD mỗi năm khi xuất khẩu hàng hóa sang EU. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải chủ động hành động ứng phó CBAM, bao gồm việc đầu tư vào công nghệ xanh và áp dụng các biện pháp giảm phát thải. Đồng thời, Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ kịp thời để giúp doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn này. Việc không tuân thủ CBAM có thể dẫn đến mất thị trường và giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

2.1. CBAM Rủi Ro và Cơ Hội Cho Doanh Nghiệp Việt Nam

Rủi ro CBAM là rất lớn, đặc biệt với các ngành công nghiệp có lượng phát thải carbon cao. Tuy nhiên, CBAM cũng tạo ra cơ hội từ CBAM để doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh và bền vững hơn. Việc áp dụng ESG (Environmental, Social, Governance) sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và thu hút đầu tư từ các quỹ và tổ chức tài chính quan tâm đến phát triển bền vững. Để tận dụng cơ hội này, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu về các quy định của CBAM và xây dựng kế hoạch giảm phát thải một cách cụ thể.

2.2. Thách Thức Về Nguồn Lực Tài Chính Cho Chuyển Đổi Xanh

Một trong những thách thức lớn nhất đối với doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình chuyển đổi xanh là nguồn lực tài chính xanh. Việc đầu tư vào công nghệ xanh và các giải pháp giảm phát thải đòi hỏi nguồn vốn lớn. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), lại gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn này. Chính phủ cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể, như cung cấp các khoản vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, hoặc hỗ trợ lãi suất, để giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn về tài chính. Điều này là vô cùng quan trọng trong bối cảnh hiện tại.

III. Giải Pháp Hỗ Trợ Pháp Lý và Chính Sách Cho Chuyển Đổi Xanh

Để hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xanh một cách hiệu quả, cần có một hệ thống pháp luật mội trường Việt Nam hoàn thiện và đồng bộ. Hệ thống này cần quy định rõ ràng về các tiêu chuẩn môi trường, các biện pháp khuyến khích và chế tài, cũng như các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp. Việc hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh cần phù hợp với đường lối của Đảng và cam kết quốc tế về giảm phát thải. Đồng thời, cần đảm bảo rằng các quy định này rõ ràng, dễ hiểu và dễ thực hiện, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tuân thủ và phát triển bền vững.

3.1. Hoàn Thiện Quy Định Về Hỗ Trợ Tín Dụng Cho Doanh Nghiệp Xanh

Cần bổ sung và hoàn thiện các quy định về hỗ trợ tín dụng chuyển đổi xanh, bao gồm các tiêu chí xác định dự án xanh, quy trình thẩm định, và các ưu đãi về lãi suất và thời hạn vay. Ngân hàng Nhà nước cần có hướng dẫn cụ thể để các tổ chức tín dụng triển khai các chương trình cho vay xanh một cách hiệu quả. Đồng thời, cần khuyến khích các ngân hàng phát triển các sản phẩm tín dụng xanh phù hợp với nhu cầu của từng loại hình doanh nghiệp. Theo tài liệu gốc, cần có chính sách hỗ trợ tín dụng, hỗ trợ thuế giúp doanh nghiệp xuất khẩu sang EU chịu ảnh hưởng của CBAM cần chuyển đổi cách thức sản xuất để phù hợp với yêu cầu đặt ra từ cơ chế đó và đem lại lợi ích đáng kể đến với các doanh nghiệp.

3.2. Chính Sách Thuế Ưu Đãi Cho Doanh Nghiệp Đầu Tư Vào Công Nghệ Xanh

Cần có các chính sách hỗ trợ thuế ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế nhập khẩu đối với các thiết bị và công nghệ thân thiện với môi trường, và giảm thuế bảo vệ môi trường. Các chính sách này cần được thiết kế một cách linh hoạt và phù hợp với đặc thù của từng ngành công nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi sang các quy trình sản xuất sạch hơn và hiệu quả hơn. Cần tập trung vào các loại sắc thuế có ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp chuyển đổi xanh như: thuế BVMT, thuế NK, thuế GTGT, thuế TNDN.

3.3. Nâng Cao Năng Lực Thực Thi Pháp Luật Về Chuyển Đổi Xanh

Để đảm bảo các quy định pháp luật về chuyển đổi xanh được thực thi một cách hiệu quả, cần nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường. Đồng thời, cần tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương, và các tổ chức xã hội trong việc thực hiện các chính sách và chương trình về chuyển đổi xanh. Đối với Chính phủ cần có biện pháp chỉ đạo và điều hành một cách cụ thể.

IV. Kinh Nghiệm Quốc Tế Bài Học Cho Việt Nam Về Hỗ Trợ Xanh

Nhiều quốc gia trên thế giới đã có những kinh nghiệm thành công trong việc hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh. Ví dụ, Mỹ đã ký đạo luật giảm lạm phát (IRA), qua đó duyệt ngân sách 369 tỷ USD cho cơ sở hạ tầng năng lượng xanh. Ở Đức cam kết đầu tư 2,5 tỷ Euro vào giao thông xanh (cơ sở hạ tầng xe điện). Trung Quốc cũng khuyến khích phát triển các hệ thống giao thông xanh thông qua khoản trợ cấp hàng năm là 75.500 USD cho mỗi phương tiện. Các kinh nghiệm này cho thấy vai trò quan trọng của chính phủ trong việc cung cấp nguồn lực tài chính và tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh. Việt Nam có thể học hỏi từ những kinh nghiệm này để xây dựng các chính sách hỗ trợ phù hợp với điều kiện cụ thể của mình.

4.1. Học Hỏi Kinh Nghiệm Từ EU Về Xây Dựng Tiêu Chuẩn Môi Trường

EU là một trong những khu vực tiên phong trong việc xây dựng các tiêu chuẩn môi trường EU nghiêm ngặt và thúc đẩy phát triển bền vững. Việc nghiên cứu và áp dụng các tiêu chuẩn này sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế. Việt Nam có thể hợp tác với EU để chia sẻ kinh nghiệm và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực môi trường.

4.2. Tham Khảo Mô Hình Hỗ Trợ Tài Chính Xanh Của Các Nước Phát Triển

Các nước phát triển như Mỹ, Đức, và Trung Quốc đã có những mô hình hỗ trợ tài chính xanh hiệu quả. Việt Nam có thể nghiên cứu và áp dụng các mô hình này, như cung cấp các khoản vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, và hỗ trợ lãi suất. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án xanh thông qua các cơ chế hợp tác công tư (PPP).

V. Đề Xuất Hoàn Thiện Pháp Luật Để Thúc Đẩy Chuyển Đổi Xanh

Để hoàn thiện pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, và các tổ chức xã hội. Cần lắng nghe ý kiến của các bên liên quan để xây dựng các chính sách phù hợp và hiệu quả. Đồng thời, cần đảm bảo rằng các quy định pháp luật được thực thi một cách minh bạch và công bằng. Việc chuyển đổi xanh không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội.

5.1. Xây Dựng Cơ Chế Đối Thoại Giữa Nhà Nước và Doanh Nghiệp

Cần xây dựng một cơ chế đối thoại thường xuyên và hiệu quả giữa nhà nước và doanh nghiệp để giải quyết các khó khăn và vướng mắc trong quá trình chuyển đổi xanh. Cơ chế này cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp đóng góp ý kiến vào việc xây dựng và hoàn thiện các chính sách và quy định pháp luật liên quan đến môi trường.

5.2. Tăng Cường Truyền Thông Về Lợi Ích Của Chuyển Đổi Xanh

Cần tăng cường công tác truyền thông về lợi ích của chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp, môi trường, và xã hội. Việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của phát triển bền vững sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế xanh.

VI. Tương Lai Hướng Đến Nền Kinh Tế Xanh Bền Vững Tại Việt Nam

Với những nỗ lực của Nhà nước và doanh nghiệp, Việt Nam có thể xây dựng một nền kinh tế xanh bền vững, đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế và bảo vệ môi trường cho các thế hệ tương lai. Việc thúc đẩy phát triển bền vững không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

6.1. Phát Triển Năng Lượng Tái Tạo Để Giảm Phát Thải Carbon

Việc phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối là một trong những giải pháp quan trọng để giảm phát thải carbon và bảo vệ môi trường. Chính phủ cần có những chính sách khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực này, như cung cấp các ưu đãi về thuế, giá điện, và đất đai.

6.2. Thúc Đẩy Kinh Tế Tuần Hoàn Để Tối Ưu Hóa Sử Dụng Tài Nguyên

Việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn là một giải pháp quan trọng để tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Chính phủ cần có những chính sách khuyến khích doanh nghiệp áp dụng các mô hình kinh doanh tuần hoàn, như tái chế, tái sử dụng, và kéo dài tuổi thọ sản phẩm.

Báo Cáo Tổng Kết Đề Tài Về Pháp Luật Hỗ Trợ Doanh Nghiệp Chuyển Đổi Xanh Tại Việt Nam