Báo Cáo Tổng Kết Đề Tài Về Pháp Luật Hỗ Trợ Doanh Nghiệp Chuyển Đổi Xanh Tại Việt Nam

Nền kinh tế Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển tích cực với sự gia tăng số lượng doanh nghiệp. Tuy nhiên, CBAM ảnh hưởng đến doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là ngành sắt thép, chiếm 96% tổng giá trị hàng hóa chịu tác động của CBAM xuất khẩu sang EU. Theo thống kê sơ bộ của Tổng cục hải quan, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 11,1 triệu tấn sắt thép, kim ngạch xuất khẩu đạt 8,35 tỷ USD. Trong đó xuất khẩu sang thị trường EU chiếm gầm 23% tổng lượng sắt thép xuất khẩu của cả nước, đạt gần 2,55 triệu tấn, kim ngạch đạt 1,89 tỷ USD (Tường Vy, 2024). Ngành này có lượng phát thải khí ra môi trường lớn. Mức phát thải trung bình của sắt thép Việt Nam đang ở mức cao. Chính vì vậy, việc hỗ trợ pháp lý chuyển đổi xanh trở nên cấp thiết.

Các nghiên cứu gần đây tập trung vào hỗ trợ doanh nghiệp, giảm thuế, và tín dụng tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, còn thiếu các nghiên cứu sâu về pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong bối cảnh EU áp dụng CBAM. Các công trình trước đây thường chỉ đề cập đến ưu đãi thuế chung chung, hoặc chỉ tập trung vào một sắc thuế cụ thể, mà bỏ qua các loại hỗ trợ khác như tín dụng hoặc vốn. Chính vì vậy, nghiên cứu này sẽ tập trung vào việc tìm hiểu về pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xanh trong điều kiện EU áp dụng CBAM, qua đó lấp đầy khoảng trống nghiên cứu hiện tại.

Rủi ro CBAM là rất lớn, đặc biệt với các ngành công nghiệp có lượng phát thải carbon cao. Tuy nhiên, CBAM cũng tạo ra cơ hội từ CBAM để doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh và bền vững hơn. Việc áp dụng ESG (Environmental, Social, Governance) sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và thu hút đầu tư từ các quỹ và tổ chức tài chính quan tâm đến phát triển bền vững. Để tận dụng cơ hội này, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu về các quy định của CBAM và xây dựng kế hoạch giảm phát thải một cách cụ thể.

Một trong những thách thức lớn nhất đối với doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình chuyển đổi xanh là nguồn lực tài chính xanh. Việc đầu tư vào công nghệ xanh và các giải pháp giảm phát thải đòi hỏi nguồn vốn lớn. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), lại gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn này. Chính phủ cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể, như cung cấp các khoản vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, hoặc hỗ trợ lãi suất, để giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn về tài chính. Điều này là vô cùng quan trọng trong bối cảnh hiện tại.

Cần bổ sung và hoàn thiện các quy định về hỗ trợ tín dụng chuyển đổi xanh, bao gồm các tiêu chí xác định dự án xanh, quy trình thẩm định, và các ưu đãi về lãi suất và thời hạn vay. Ngân hàng Nhà nước cần có hướng dẫn cụ thể để các tổ chức tín dụng triển khai các chương trình cho vay xanh một cách hiệu quả. Đồng thời, cần khuyến khích các ngân hàng phát triển các sản phẩm tín dụng xanh phù hợp với nhu cầu của từng loại hình doanh nghiệp. Theo tài liệu gốc, cần có chính sách hỗ trợ tín dụng, hỗ trợ thuế giúp doanh nghiệp xuất khẩu sang EU chịu ảnh hưởng của CBAM cần chuyển đổi cách thức sản xuất để phù hợp với yêu cầu đặt ra từ cơ chế đó và đem lại lợi ích đáng kể đến với các doanh nghiệp.

Cần có các chính sách hỗ trợ thuế ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế nhập khẩu đối với các thiết bị và công nghệ thân thiện với môi trường, và giảm thuế bảo vệ môi trường. Các chính sách này cần được thiết kế một cách linh hoạt và phù hợp với đặc thù của từng ngành công nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi sang các quy trình sản xuất sạch hơn và hiệu quả hơn. Cần tập trung vào các loại sắc thuế có ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp chuyển đổi xanh như: thuế BVMT, thuế NK, thuế GTGT, thuế TNDN.

Để đảm bảo các quy định pháp luật về chuyển đổi xanh được thực thi một cách hiệu quả, cần nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường. Đồng thời, cần tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương, và các tổ chức xã hội trong việc thực hiện các chính sách và chương trình về chuyển đổi xanh. Đối với Chính phủ cần có biện pháp chỉ đạo và điều hành một cách cụ thể.

EU là một trong những khu vực tiên phong trong việc xây dựng các tiêu chuẩn môi trường EU nghiêm ngặt và thúc đẩy phát triển bền vững. Việc nghiên cứu và áp dụng các tiêu chuẩn này sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế. Việt Nam có thể hợp tác với EU để chia sẻ kinh nghiệm và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực môi trường.

Các nước phát triển như Mỹ, Đức, và Trung Quốc đã có những mô hình hỗ trợ tài chính xanh hiệu quả. Việt Nam có thể nghiên cứu và áp dụng các mô hình này, như cung cấp các khoản vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, và hỗ trợ lãi suất. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án xanh thông qua các cơ chế hợp tác công tư (PPP).

Cần xây dựng một cơ chế đối thoại thường xuyên và hiệu quả giữa nhà nước và doanh nghiệp để giải quyết các khó khăn và vướng mắc trong quá trình chuyển đổi xanh. Cơ chế này cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp đóng góp ý kiến vào việc xây dựng và hoàn thiện các chính sách và quy định pháp luật liên quan đến môi trường.

Cần tăng cường công tác truyền thông về lợi ích của chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp, môi trường, và xã hội. Việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của phát triển bền vững sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế xanh.

Việc phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối là một trong những giải pháp quan trọng để giảm phát thải carbon và bảo vệ môi trường. Chính phủ cần có những chính sách khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực này, như cung cấp các ưu đãi về thuế, giá điện, và đất đai.

Việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn là một giải pháp quan trọng để tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Chính phủ cần có những chính sách khuyến khích doanh nghiệp áp dụng các mô hình kinh doanh tuần hoàn, như tái chế, tái sử dụng, và kéo dài tuổi thọ sản phẩm.