Tổng quan nghiên cứu

Đái tháo đường typ 2 (ĐTĐ typ 2) là một bệnh rối loạn chuyển hóa phổ biến với đặc điểm tăng glucose huyết mạn tính do khiếm khuyết tiết insulin hoặc đề kháng insulin. Theo Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế (IDF), năm 2021 có khoảng 537 triệu người mắc ĐTĐ trên toàn cầu, dự kiến tăng lên 700 triệu vào năm 2045. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ người trưởng thành ước tính khoảng 6% năm 2019, với phần lớn bệnh nhân chưa được chẩn đoán hoặc quản lý hiệu quả. ĐTĐ typ 2 gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, thận, thần kinh và mắt, làm tăng gánh nặng cho hệ thống y tế và xã hội.

Trung tâm Y tế huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang, hiện quản lý khoảng 2.200 bệnh nhân ĐTĐ typ 2 điều trị ngoại trú. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu toàn diện về thực trạng sử dụng thuốc điều trị và hiệu quả kiểm soát bệnh tại đây. Luận văn này nhằm phân tích tình hình sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ typ 2 trên bệnh nhân ngoại trú tại trung tâm, đánh giá hiệu quả điều trị qua các chỉ số sinh hóa như HbA1c, glucose huyết lúc đói, huyết áp và lipid máu trong khoảng thời gian 9 tháng từ tháng 3 đến tháng 12 năm 2022.

Mục tiêu nghiên cứu là cung cấp dữ liệu thực tiễn về lựa chọn thuốc, tuân thủ phác đồ điều trị và hiệu quả kiểm soát bệnh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng điều trị, góp phần giảm biến chứng và cải thiện sức khỏe bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại tuyến huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh gia tăng nhanh chóng số bệnh nhân ĐTĐ và nhu cầu quản lý bệnh hiệu quả tại các cơ sở y tế tuyến dưới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Cơ chế bệnh sinh ĐTĐ typ 2: Bao gồm rối loạn tiết insulin và đề kháng insulin, dẫn đến tăng glucose huyết mạn tính. Béo phì, tuổi cao và yếu tố di truyền là các yếu tố nguy cơ chính.
  • Mô hình quản lý bệnh nhân ĐTĐ ngoại trú: Tập trung vào phát hiện sớm, tư vấn thay đổi lối sống, sử dụng thuốc hợp lý và theo dõi định kỳ các chỉ số sinh hóa để kiểm soát bệnh.
  • Khái niệm cá nhân hóa điều trị: Mục tiêu kiểm soát đường huyết và các yếu tố nguy cơ tim mạch được điều chỉnh theo đặc điểm bệnh nhân như tuổi, thời gian mắc bệnh, bệnh lý kèm theo và nguy cơ hạ đường huyết.
  • Các loại thuốc điều trị ĐTĐ typ 2: Bao gồm metformin (biguanid), sulfonylurea, glinid, ức chế α-glucosidase, ức chế DPP-4, insulin và các thuốc phối hợp. Mỗi nhóm thuốc có cơ chế tác dụng, chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ riêng biệt.
  • Mục tiêu điều trị: Theo hướng dẫn của Bộ Y tế 2020 và ADA 2022, mục tiêu HbA1c <7%, glucose huyết lúc đói 4,4-7,2 mmol/l, huyết áp <140/90 mmHg (hoặc <130/80 mmHg với bệnh nhân có biến chứng), lipid máu đạt chuẩn.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, hồi cứu, không can thiệp.
  • Đối tượng nghiên cứu: 258 bệnh nhân ĐTĐ typ 2 điều trị ngoại trú tại khoa khám bệnh, Trung tâm Y tế huyện Hiệp Hoà, từ tháng 3 đến tháng 12 năm 2022, thỏa mãn tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ.
  • Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân ≥18 tuổi, được chẩn đoán ĐTĐ typ 2, có đơn thuốc điều trị và ít nhất 2 lần xét nghiệm HbA1c trong thời gian nghiên cứu.
  • Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân có bệnh lý ảnh hưởng đến kết quả điều trị ĐTĐ, nhập viện trong quá trình nghiên cứu, hoặc có thai.
  • Thu thập dữ liệu: Thông tin bệnh nhân, kết quả xét nghiệm (HbA1c, glucose huyết lúc đói, lipid máu, creatinin), đơn thuốc được trích xuất từ hồ sơ bệnh án ngoại trú và hệ thống phần mềm quản lý bệnh viện.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20, áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định Cochran’s Q, McNemar, T-student và Wilcoxon. Ý nghĩa thống kê được xác định khi p < 0,05.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 3/2022 (T0) đến tháng 12/2022 (T9), theo dõi hiệu quả điều trị qua các thời điểm tái khám hàng tháng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm bệnh nhân: Trong 258 bệnh nhân, 56,2% là nam, 61,6% trên 65 tuổi. BMI trung bình 22,85 ± 2,63 kg/m², 44,6% bệnh nhân thừa cân hoặc béo phì độ 1. Tỷ lệ bệnh nhân mắc kèm tăng huyết áp là 30,6%, rối loạn lipid máu 12%, đồng mắc cả hai là 32,2%. Thời gian mắc bệnh chủ yếu dưới 5 năm (60,1%).

  2. Chỉ số cận lâm sàng ban đầu (T0): HbA1c trung vị 6,3%, 68,6% bệnh nhân đạt mục tiêu HbA1c <7%. Glucose huyết lúc đói trung vị 8,03 mmol/l, chỉ 34,5% đạt mục tiêu 4,4-7,2 mmol/l. Huyết áp trung bình 122,7/66,7 mmHg, 96,1% đạt mục tiêu <140/90 mmHg. Lipid máu: 39,3% đạt mục tiêu triglycerid <1,7 mmol/l, 61,2% đạt cholesterol toàn phần <5,2 mmol/l, chỉ 38,1% đạt mục tiêu HDL-c.

  3. Chức năng thận: 41,9% bệnh nhân có độ thanh thải creatinin (CrCl) 60-<90 ml/phút, 33,3% CrCl 45-<60 ml/phút, 4,7% CrCl <30 ml/phút (chống chỉ định dùng metformin). Tỷ lệ suy giảm chức năng thận giai đoạn 3 (eGFR 30-60 ml/phút/1,73m²) là 17,8%.

  4. Thực trạng sử dụng thuốc: Tỷ lệ sử dụng gliclazid cao nhất tại T0 (57,8%), giảm dần còn khoảng 38% tại T9. Metformin sử dụng tương đương, giảm từ 52,7% xuống 38,8%. Viên phối hợp metformin-gliclazid tăng từ 1,2% lên 36,4% trong 9 tháng. Insulin sử dụng tăng nhẹ từ 24,8% lên 29,5%. Thuốc nhóm glinid và phối hợp metformin-sitagliptin chỉ xuất hiện tại T3 rồi không còn.

  5. Phác đồ điều trị: Đơn trị liệu đường uống chiếm khoảng 65,9% tại T0, giảm dần khi phối hợp 2 hoặc 3 thuốc đường uống và insulin tăng lên theo thời gian. Tỷ lệ thay đổi phác đồ điều trị cao, phản ánh sự điều chỉnh linh hoạt theo đáp ứng bệnh nhân.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đa số bệnh nhân ĐTĐ typ 2 tại Trung tâm Y tế huyện Hiệp Hoà là người cao tuổi, có nhiều bệnh lý kèm theo như tăng huyết áp và rối loạn lipid máu, phù hợp với mô hình bệnh lý đa yếu tố của ĐTĐ typ 2. Chỉ số HbA1c và glucose huyết lúc đói chưa được kiểm soát tối ưu ở một phần bệnh nhân, đặc biệt chỉ có khoảng 34,5% đạt mục tiêu glucose lúc đói, cho thấy cần tăng cường quản lý điều trị.

Việc sử dụng gliclazid và metformin là chủ đạo, phù hợp với hướng dẫn điều trị hiện hành và điều kiện kinh tế của bệnh nhân tại tuyến huyện. Sự gia tăng sử dụng viên phối hợp metformin-gliclazid giúp giảm số lượng viên thuốc, tăng tuân thủ và hiệu quả điều trị. Tỷ lệ sử dụng insulin tăng nhẹ phản ánh nhu cầu kiểm soát đường huyết tốt hơn ở bệnh nhân có bệnh tiến triển.

Chức năng thận giảm ở hơn 50% bệnh nhân đòi hỏi phải điều chỉnh liều metformin và lựa chọn thuốc phù hợp để tránh tác dụng phụ nghiêm trọng. Kết quả lipid máu và huyết áp cho thấy cần phối hợp điều trị đa yếu tố để giảm nguy cơ biến chứng tim mạch.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về đặc điểm bệnh nhân và xu hướng sử dụng thuốc, tuy nhiên tỷ lệ kiểm soát đường huyết còn thấp hơn mục tiêu đề ra, nhấn mạnh vai trò của quản lý điều trị cá nhân hóa và giáo dục bệnh nhân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ sử dụng thuốc theo thời gian, bảng phân loại chức năng thận và biểu đồ phân bố HbA1c để minh họa hiệu quả điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho cán bộ y tế về hướng dẫn điều trị ĐTĐ typ 2, đặc biệt về cá nhân hóa phác đồ điều trị dựa trên chức năng thận và bệnh lý kèm theo, nhằm nâng cao hiệu quả và an toàn sử dụng thuốc. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Ban giám đốc Trung tâm Y tế, khoa khám bệnh.

  2. Xây dựng chương trình giáo dục bệnh nhân về thay đổi lối sống, tuân thủ điều trị và tự theo dõi đường huyết tại nhà, giúp bệnh nhân nâng cao nhận thức và chủ động kiểm soát bệnh. Thời gian: liên tục; chủ thể: nhân viên y tế, dược sĩ lâm sàng.

  3. Áp dụng phác đồ phối hợp thuốc cố định liều (ví dụ metformin-gliclazid) rộng rãi hơn để giảm số lượng viên thuốc, tăng tuân thủ và giảm chi phí điều trị. Thời gian: 3-6 tháng; chủ thể: bác sĩ điều trị, dược sĩ.

  4. Theo dõi và đánh giá chức năng thận định kỳ để điều chỉnh liều metformin và lựa chọn thuốc phù hợp, tránh tác dụng phụ nghiêm trọng. Thời gian: hàng quý; chủ thể: bác sĩ, nhân viên xét nghiệm.

  5. Phối hợp quản lý đa yếu tố bao gồm kiểm soát huyết áp, lipid máu và các bệnh kèm theo, sử dụng thuốc hạ áp và statin theo hướng dẫn để giảm biến chứng tim mạch. Thời gian: liên tục; chủ thể: bác sĩ đa khoa, chuyên khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và dược sĩ lâm sàng tại tuyến huyện: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về lựa chọn thuốc và hiệu quả điều trị ĐTĐ typ 2, giúp cải thiện phác đồ điều trị và quản lý bệnh nhân ngoại trú.

  2. Quản lý y tế và lãnh đạo Trung tâm Y tế: Thông tin về thực trạng sử dụng thuốc và hiệu quả điều trị hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và nâng cao chất lượng khám chữa bệnh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Dược, Y học: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và ứng dụng lý thuyết trong quản lý bệnh mạn tính tại tuyến cơ sở.

  4. Bệnh nhân ĐTĐ typ 2 và người nhà: Giúp hiểu rõ về tầm quan trọng của tuân thủ điều trị, thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ để kiểm soát bệnh hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc kiểm soát HbA1c quan trọng trong điều trị ĐTĐ typ 2?
    HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng, giúp đánh giá hiệu quả điều trị lâu dài. Kiểm soát HbA1c <7% giảm nguy cơ biến chứng tim mạch và mạch máu nhỏ.

  2. Metformin có an toàn cho bệnh nhân suy thận không?
    Metformin được khuyến cáo sử dụng an toàn khi eGFR ≥30 ml/phút/1,73m². Cần điều chỉnh liều hoặc ngừng thuốc khi chức năng thận giảm nặng để tránh nhiễm toan lactic.

  3. Tại sao cần phối hợp thuốc trong điều trị ĐTĐ typ 2?
    Do cơ chế bệnh đa dạng, phối hợp thuốc giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn, giảm liều từng thuốc và hạn chế tác dụng phụ, đồng thời tăng tuân thủ điều trị.

  4. Làm thế nào để bệnh nhân tuân thủ tốt phác đồ điều trị?
    Giáo dục bệnh nhân về bệnh, lợi ích và tác dụng phụ thuốc, sử dụng viên phối hợp cố định liều, hỗ trợ tư vấn thường xuyên và theo dõi sát sao giúp tăng tuân thủ.

  5. Vai trò của kiểm soát huyết áp và lipid máu trong ĐTĐ typ 2 là gì?
    Kiểm soát huyết áp và lipid máu giúp giảm nguy cơ biến chứng tim mạch, bệnh thận và các biến chứng mạch máu khác, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và tuổi thọ bệnh nhân.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng sử dụng thuốc và hiệu quả điều trị ĐTĐ typ 2 trên 258 bệnh nhân ngoại trú tại Trung tâm Y tế huyện Hiệp Hoà trong 9 tháng năm 2022.
  • Đa số bệnh nhân là người cao tuổi, có nhiều bệnh lý kèm theo như tăng huyết áp và rối loạn lipid máu, với chức năng thận giảm ở hơn 50%.
  • Thuốc điều trị chủ yếu là gliclazid và metformin, với xu hướng tăng sử dụng viên phối hợp cố định liều và insulin theo thời gian.
  • Hiệu quả kiểm soát đường huyết và các chỉ số sinh hóa còn hạn chế, chỉ khoảng 68,6% đạt mục tiêu HbA1c và 34,5% đạt mục tiêu glucose lúc đói.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng điều trị bao gồm đào tạo cán bộ y tế, giáo dục bệnh nhân, áp dụng phác đồ phối hợp thuốc và theo dõi chức năng thận định kỳ.

Next steps: Triển khai các khuyến nghị trong 6-12 tháng tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả lâu dài và áp dụng mô hình quản lý đa yếu tố tại tuyến huyện.

Call to action: Các cán bộ y tế và quản lý y tế cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng điều trị ĐTĐ typ 2, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và cải thiện sức khỏe cộng đồng.