Phân Tích Việc Sử Dụng Kháng Sinh Trong Điều Trị Viêm Phổi Bệnh Viện Tại Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Yên Bái

• Tác giả: Phạm Hồng Thái
• Người hướng dẫn: PGS. Vũ Đình Hòa
• Trường học: Trường Đại Học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Dược lý – Dược lâm sàng
• Đề tài: Phân Tích Việc Sử Dụng Kháng Sinh Trong Điều Trị Viêm Phổi Bệnh Viện Tại Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Yên Bái
• Loại tài liệu: Luận Văn Dược Sĩ Chuyên Khoa Cấp I
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. CHƯƠNG 1: CHƯƠNG TRÌNH QUẢN LÝ KHÁNG SINH TẠI BỆNH VIỆN
• 2.1. Thực trạng đề kháng kháng sinh tại Việt Nam
• 2.2. Nội dung chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện
• 2.3. Đánh giá sử dụng kháng sinh tại bệnh viện
• 2.3.1. Đánh giá định tính
• 2.3.2. Đánh giá định lượng
• 2.3.2.1. Tính toán dựa trên số đơn kê
• 2.3.2.2. Tính toán dựa trên chi phí sử dụng thuốc
• 2.3.2.3. Tính toán lượng kháng sinh sử dụng dựa trên tổng số gam kháng sinh
• 2.3.2.4. Tính toán theo liều xác định hàng ngày (DDD)
• 3. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ VIÊM PHỔI BỆNH VIỆN
• 3.1. Định nghĩa
• 3.2. Tỉ lệ mắc bệnh
• 3.3. Các yếu tố nguy cơ
• 3.4. Các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm
• 3.5. Tiêu chuẩn chẩn đoán
• 3.5.1. Chẩn đoán nguyên nhân
• 3.5.2. Nguy cơ nhiễm vi khuẩn đa kháng
• 3.5.3. Chẩn đoán mức độ nặng
• 3.6. Điều trị viêm phổi bệnh viện và viêm phổi thở máy
• 3.6.1. Nguyên tắc điều trị
• 3.6.2. Điều trị kháng sinh ban đầu theo kinh nghiệm
• 3.6.3. Điều trị đặc hiệu theo tác nhân vi khuẩn
• 3.6.4. Theo dõi điều trị và thời gian dùng kháng sinh
• 4. CHƯƠNG 3: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 4.1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu mục tiêu 1
• 4.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 4.1.2. Thiết kế nghiên cứu
• 4.1.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu
• 4.1.4. Tiêu chí đánh giá
• 4.2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu mục tiêu 2
• 4.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 4.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 4.2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 4.2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 5.1. Phân tích thực trạng tiêu thụ kháng sinh giai đoạn 2017 - 2019
• 5.1.1. Mức độ tiêu thụ các nhóm kháng sinh toàn viện giai đoạn 2017-2019
• 5.1.2. Xu hướng tiêu thụ một số nhóm kháng sinh có mức tiêu thụ cao trên toàn viện
• 5.1.3. Mức độ và xu hướng tiêu thụ các phân nhóm kháng sinh giai đoạn 2017-2019
• 5.1.4. Mức độ tiêu thụ kháng sinh của các khối lâm sàng giai đoạn 2017–2019
• 5.1.5. Mức độ, xu hướng tiêu thụ kháng sinh các khoa lâm sàng trong giai đoạn 2017-2019
• 5.1.6. Mức độ tiêu thụ kháng sinh các khoa lâm sàng và toàn viện giai đoạn 2017-2019
• 5.2. Phân tích tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi bệnh viện tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái năm 2019
• 5.2.1. Đặc điểm bệnh nhân, đặc điểm vi sinh, đặc điểm sử dụng kháng sinh của mẫu nghiên cứu
• 5.2.2. Tính phù hợp về lựa chọn phác đồ kháng sinh và hiệu quả điều trị viêm phổi bệnh viện
• 5.3. Tình hình tiêu thụ kháng sinh tại bệnh viện
• 5.3.1. Tình hình tiêu thụ kháng sinh chung toàn viện
• 5.3.2. Tình hình tiêu thụ kháng sinh tại các khoa lâm sàng
• 5.3.3. Tình hình sử dụng kháng sinh trên bệnh nhân viêm phổi bệnh viện/viêm phổi thở máy tại bệnh viện đa khoa tỉnh Yên Bái
• 5.3.4. Đặc điểm bệnh nhân, đặc điểm vi sinh, đặc điểm sử dụng kháng sinh của mẫu nghiên cứu
• 5.3.5. Tính phù hợp về lựa chọn phác đồ kháng sinh, liều dùng và hiệu quả điều trị viêm phổi bệnh viện
• MỘT SỐ ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH

I. Tổng Quan Viêm Phổi Bệnh Viện Yên Bái Tác Nhân Thách Thức

Viêm phổi bệnh viện (VPBV) là một vấn đề nghiêm trọng, gây tử vong hàng đầu trong các nhiễm trùng bệnh viện. VPBV làm tăng chi phí điều trị và tạo gánh nặng cho cả hệ thống y tế và người bệnh. Tác nhân gây bệnh thường là các vi khuẩn đa kháng thuốc, gây khó khăn trong điều trị. Kháng sinh đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại các vi khuẩn này, và việc lựa chọn kháng sinh hợp lý là yếu tố quyết định sự thành công và chi phí điều trị. Tuy nhiên, lạm dụng kháng sinh dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái là một bệnh viện hạng I, có vai trò quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe cho người dân trong và ngoài tỉnh. Nghiên cứu này nhằm phân tích thực trạng sử dụng kháng sinh tại bệnh viện, đặc biệt trong điều trị VPBV, từ đó đề xuất các biện pháp sử dụng kháng sinh hợp lý.

1.1. Định Nghĩa và Phân Loại Viêm Phổi Bệnh Viện

Theo Bộ Y tế năm 2015, VPBV bao gồm các khái niệm: viêm phổi mắc phải bệnh viện, viêm phổi liên quan đến thở máy (VPTM), và viêm phổi liên quan đến chăm sóc y tế. Hướng dẫn năm 2016 của Hội Lồng ngực Mỹ (ATS) và Hội Bệnh nhiễm trùng Mỹ (IDSA) định nghĩa VPBV là viêm phổi xuất hiện sau khi nhập viện 48 giờ mà không có biểu hiện hoặc ủ bệnh tại thời điểm nhập viện. VPTM xảy ra khi người bệnh đã được đặt ống nội khí quản và thở máy sau 48 giờ. Nghiên cứu này tập trung vào viêm phổi mắc phải bệnh viện và VPTM, không bao gồm viêm phổi liên quan đến chăm sóc y tế.

1.2. Tỷ Lệ Mắc Viêm Phổi Bệnh Viện Trên Thế Giới

Trong giai đoạn 1998-2003, tỷ lệ viêm phổi liên quan thở máy ở Mỹ và các nước phát triển dao động từ 9 đến 27%. Dữ liệu gần đây cho thấy tỷ lệ này khoảng 10% và không giảm nhiều so với các năm trước. Viêm phổi là một trong những nhiễm trùng phổ biến nhất tại ICU, chiếm khoảng một nửa số nhiễm trùng và tỷ lệ tử vong liên quan dao động từ 20% đến 50%. Chi phí điều trị viêm phổi cũng rất lớn, với chi phí trung bình cho mỗi ca bệnh là khoảng 30.000 đô la Mỹ, làm tăng thêm gánh nặng cho hệ thống y tế.

II. Vấn Đề Kháng Kháng Sinh Tại Yên Bái Thực Trạng Báo Động

Sự ra đời của kháng sinh là một thành tựu y học quan trọng, giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, việc lạm dụng kháng sinh đã gây ra tình trạng kháng kháng sinh ngày càng nghiêm trọng, trở thành vấn đề toàn cầu. Dù các thế hệ kháng sinh mới đang được nghiên cứu, thực tế lâm sàng vẫn chủ yếu dựa vào các loại kháng sinh từ thế kỷ 20. Sự gia tăng các chủng vi khuẩn đa kháng, trong bối cảnh nghiên cứu và phát triển kháng sinh mới hạn chế, làm cho việc điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn ngày càng khó khăn. Việt Nam, với điều kiện khí hậu thuận lợi cho sự phát triển vi sinh vật và việc kiểm soát nhiễm khuẩn chưa hiệu quả, đối mặt với tình trạng đề kháng kháng sinh trầm trọng hơn.

2.1. Tình Hình Đề Kháng Kháng Sinh Tại Việt Nam

Vào năm 2008-2009, tỷ lệ kháng erythromycin của phế cầu Streptococcus pneumoniae, nguyên nhân thường gặp nhất gây nhiễm khuẩn hô hấp cộng đồng, là 80,7%. Nghiên cứu của Phạm Hùng Vân và nhóm MIDAS cho thấy 47,3% chủng Acinetobacter baumanii phân lập được đã đề kháng meropenem, 51,1% kháng imipenem. Một nghiên cứu khác cho thấy mức độ đề kháng của A. baumannii tại bệnh viện Bạch Mai và Chợ Rẫy năm 2010 đối với ceftazidim là 77,8% và 92%. Tình trạng kháng kháng sinh của vi khuẩn đã trở nên nguy hiểm, cấp bách và phức tạp hơn bao giờ hết trong các đơn vị điều trị tích cực (ICU).

2.2. Nguyên Nhân Dẫn Đến Kháng Kháng Sinh

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh, trong đó việc chỉ định kháng sinh không hợp lý là một yếu tố quan trọng. Nghiên cứu của Trương Anh Thư năm 2012 cho thấy 67,4% bệnh nhân nội trú được chỉ định điều trị kháng sinh, trong đó khoảng 1/3 sử dụng kháng sinh không hợp lý. Do đó, việc quản lý sử dụng kháng sinh hợp lý trở thành vấn đề cấp thiết, đòi hỏi sự tham gia của các nhà quản lý ở cả các nước phát triển và đang phát triển.

III. Cách Xây Dựng Chương Trình Quản Lý Kháng Sinh Tại Yên Bái

Để hạn chế đề kháng kháng sinh, việc áp dụng các biện pháp toàn diện và lâu dài để đảm bảo sử dụng kháng sinh hợp lý tại bệnh viện là rất cần thiết. Chương trình quản lý kháng sinh (AMS) đóng vai trò quan trọng trong chiến lược này. Chương trình AMS có thể mang lại lợi ích về tài chính và cải thiện việc chăm sóc sức khỏe bệnh nhân. CDC (2014) khuyến cáo 7 yếu tố chính để triển khai chương trình sử dụng kháng sinh bao gồm: lãnh đạo hỗ trợ, bác sĩ chịu trách nhiệm giải trình, dược sĩ phụ trách chuyên môn dược, can thiệp cải thiện kê đơn, theo dõi đơn kê và kiểu đề kháng, báo cáo thông tin kê đơn và tình hình đề kháng, đào tạo cho nhân viên y tế.

3.1. Các Nhiệm Vụ Chính Của Chương Trình Quản Lý Kháng Sinh

IDSA/SHEA và Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo một số nhiệm vụ chính của chương trình quản lý kháng sinh trong bệnh viện: xây dựng hướng dẫn sử dụng kháng sinh, danh mục kháng sinh cần hội chẩn khi kê đơn, danh mục kháng sinh cần duyệt trước khi sử dụng, hướng dẫn điều trị cho một số bệnh nhiễm khuẩn thường gặp, xây dựng quy trình quy định kiểm soát nhiễm khuẩn. Thực hiện các biện pháp can thiệp dựa vào các hướng dẫn đã xây dựng để cải thiện việc sử dụng kháng sinh và hiệu quả điều trị.

3.2. Tối Ưu Hóa Liều Dùng Kháng Sinh Dựa Trên Dược Động Học

Tối ưu hóa liều dùng theo các thông số dược động học là một nhiệm vụ quan trọng. Cần sử dụng các thông số dược động học để chỉnh liều hoặc hướng dẫn cách dùng phù hợp, nhằm tối ưu hóa hiệu quả diệt khuẩn và giảm nguy cơ kháng thuốc. Đồng thời, cần đánh giá sau can thiệp và phản hồi thông tin để liên tục cải tiến chương trình quản lý kháng sinh.

IV. Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Kháng Sinh Điều Trị Viêm Phổi Yên Bái

Đánh giá sử dụng kháng sinh là một trong hai chiến lược chính của chương trình quản lý kháng sinh bệnh viện. Có nhiều phương pháp để đánh giá, chia thành hai nhóm chính: đánh giá định tính và đánh giá định lượng. Đánh giá định tính nhằm đánh giá tính phù hợp của việc dùng thuốc trên phương diện chất lượng và tính cần thiết so với các tiêu chuẩn. Đánh giá định lượng thực hiện tính toán lượng thuốc hoặc tổng chi phí thuốc được sử dụng, nhưng không đánh giá chất lượng của việc sử dụng thuốc. Mục đích của phương pháp này thường bao gồm tính toán lượng thuốc tiêu thụ, theo dõi xu hướng sử dụng thuốc, so sánh lượng tiêu thụ thuốc giữa các bệnh viện, xác định các thuốc chậm sử dụng hoặc bị lạm dụng, đo lường sử dụng thuốc theo sự thay đổi các yếu tố nhân khẩu học và đo lường bệnh tật liên quan dựa trên lượng tiêu thụ thuốc cụ thể.

4.1. Phương Pháp Đánh Giá Định Tính Sử Dụng Kháng Sinh

Nghiên cứu định tính nhằm đánh giá tính phù hợp của việc dùng thuốc trên phương diện chất lượng và tính cần thiết của sử dụng thuốc so với các tiêu chuẩn được xây dựng trước đó. Các tiêu chuẩn này bao gồm chỉ định, liều dùng, độ dài đợt điều trị và các thông tin khác. Ở Bắc Mỹ, những nghiên cứu này được gọi là DUR (Drug Utilization Review) - Đánh giá sử dụng thuốc, khái niệm này cũng được hiểu tương tự như DUE - Drug Utilization Evaluation.

4.2. Phương Pháp Đánh Giá Định Lượng Sử Dụng Kháng Sinh

Phương pháp đánh giá định lượng thực hiện tính toán lượng thuốc hoặc tổng chi phí thuốc được sử dụng, nhưng không đánh giá được chất lượng của việc sử dụng thuốc. Các phương pháp định lượng bao gồm: tính toán dựa trên số đơn kê, tính toán dựa trên chi phí sử dụng thuốc, tính toán lượng kháng sinh sử dụng dựa trên tổng số gam kháng sinh, và tính toán theo liều xác định hàng ngày (DDD).

V. Kết Quả Nghiên Cứu Sử Dụng Kháng Sinh Trong Điều Trị VPBV Yên Bái

Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái đã phân tích thực trạng tiêu thụ kháng sinh trong giai đoạn 2017-2019 và tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi bệnh viện năm 2019. Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng sử dụng kháng sinh tại bệnh viện, đặc biệt trong bệnh viêm phổi bệnh viện, từ đó đề xuất các biện pháp thúc đẩy sử dụng kháng sinh hợp lý. Nghiên cứu tập trung vào các đặc điểm bệnh nhân, đặc điểm vi sinh, đặc điểm sử dụng kháng sinh, tính phù hợp về lựa chọn phác đồ kháng sinh và hiệu quả điều trị.

5.1. Phân Tích Thực Trạng Tiêu Thụ Kháng Sinh 2017 2019

Nghiên cứu đã phân tích mức độ tiêu thụ các nhóm kháng sinh toàn viện, xu hướng tiêu thụ một số nhóm kháng sinh có mức tiêu thụ cao, mức độ và xu hướng tiêu thụ các phân nhóm kháng sinh, và mức độ tiêu thụ kháng sinh của các khối lâm sàng. Kết quả cho thấy sự thay đổi trong mô hình sử dụng kháng sinh qua các năm, phản ánh các biện pháp can thiệp và kiểm soát nhiễm khuẩn đã được áp dụng tại bệnh viện.

5.2. Sử Dụng Kháng Sinh Trong Điều Trị Viêm Phổi Bệnh Viện 2019

Nghiên cứu đã phân tích các đặc điểm bệnh nhân viêm phổi bệnh viện, các tác nhân vi sinh thường gặp, các loại kháng sinh được sử dụng, tính phù hợp của phác đồ điều trị với khuyến cáo của IDSA/ATS, và hiệu quả điều trị. Kết quả cho thấy sự cần thiết của việc cập nhật phác đồ điều trị và tăng cường giám sát kháng sinh đồ để đảm bảo lựa chọn kháng sinh phù hợp và hiệu quả.

VI. Kết Luận Kiến Nghị Tối Ưu Hóa Điều Trị VPBV Tại Yên Bái

Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi bệnh viện tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng và triển khai các chương trình quản lý kháng sinh hiệu quả hơn, nhằm giảm tình trạng kháng kháng sinh và cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bác sĩ lâm sàng, dược sĩ và các nhà quản lý để đảm bảo sử dụng kháng sinh hợp lý và hiệu quả.

6.1. Đề Xuất Các Biện Pháp Cải Thiện Sử Dụng Kháng Sinh

Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần đề xuất các biện pháp cải thiện sử dụng kháng sinh tại bệnh viện, bao gồm: cập nhật phác đồ điều trị dựa trên kháng sinh đồ địa phương, tăng cường giáo dục cho nhân viên y tế về sử dụng kháng sinh hợp lý, triển khai chương trình quản lý kháng sinh hiệu quả, và tăng cường giám sát nhiễm khuẩn bệnh viện.

6.2. Nghiên Cứu Tiếp Theo Và Hướng Phát Triển

Cần thực hiện các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và theo dõi sự thay đổi trong tình hình kháng kháng sinh theo thời gian. Ngoài ra, cần nghiên cứu về các yếu tố nguy cơ của viêm phổi bệnh viện tại bệnh viện để xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Viêm phổi bệnh viện (VPBV) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do nhiễm trùng bệnh viện, làm tăng chi phí điều trị và gánh nặng cho hệ thống y tế. Tại Việt Nam, tình trạng vi khuẩn đa kháng thuốc ngày càng gia tăng, đặc biệt trong các đơn vị hồi sức tích cực, gây khó khăn trong việc lựa chọn kháng sinh điều trị hiệu quả. Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái, với quy mô thực tế 750 giường bệnh, là cơ sở y tế hạng I phục vụ chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trong và ngoài tỉnh. Việc phân tích thực trạng sử dụng kháng sinh tại đây có ý nghĩa quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và kiểm soát đề kháng kháng sinh.

Nghiên cứu được thực hiện với hai mục tiêu chính: (1) phân tích mức độ và xu hướng tiêu thụ kháng sinh tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái trong giai đoạn 2017-2019; (2) đánh giá tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi bệnh viện năm 2019. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các khoa lâm sàng của bệnh viện, với dữ liệu tiêu thụ kháng sinh được thu thập theo tháng và hồ sơ bệnh án của bệnh nhân viêm phổi bệnh viện. Kết quả nghiên cứu dự kiến cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp quản lý sử dụng kháng sinh hợp lý, góp phần giảm thiểu nguy cơ đề kháng và nâng cao chất lượng điều trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý sử dụng kháng sinh trong bệnh viện, bao gồm:

• Chương trình quản lý kháng sinh (Antimicrobial Stewardship - AMS): Theo khuyến cáo của CDC (2014), AMS bao gồm 7 yếu tố chính như sự hỗ trợ của lãnh đạo, trách nhiệm của bác sĩ và dược sĩ, can thiệp kê đơn, theo dõi và báo cáo tình hình sử dụng kháng sinh, đào tạo nhân viên y tế. AMS giúp tối ưu hóa việc sử dụng kháng sinh, giảm chi phí và hạn chế đề kháng.

• Tiêu chuẩn chẩn đoán và điều trị viêm phổi bệnh viện: Dựa trên hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam (2015) và IDSA/ATS (2016), viêm phổi bệnh viện được định nghĩa và phân loại rõ ràng, với các tiêu chí lâm sàng, xét nghiệm và hình ảnh. Nguyên tắc điều trị nhấn mạnh việc sử dụng kháng sinh ban đầu theo kinh nghiệm dựa trên mô hình vi khuẩn và mức độ nhạy cảm tại từng cơ sở.

• Đánh giá sử dụng kháng sinh: Phương pháp định lượng sử dụng liều xác định hàng ngày (Defined Daily Dose - DDD) theo chuẩn WHO để đo lường mức tiêu thụ kháng sinh, giúp so sánh giữa các thời điểm và đơn vị điều trị. Đánh giá định tính tập trung vào tính phù hợp của chỉ định, liều dùng và thời gian điều trị.

Các khái niệm chính bao gồm: viêm phổi bệnh viện, viêm phổi thở máy, kháng sinh nhóm cephalosporin, penicillin, fluoroquinolon, đa kháng thuốc, liều DDD, và hiệu quả điều trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế hồi cứu phân tích định lượng với hai phần:

1. Phân tích tiêu thụ kháng sinh giai đoạn 2017-2019: Dữ liệu được thu thập từ phần mềm quản lý thuốc và phần mềm quản lý bệnh nhân của bệnh viện, bao gồm số liều DDD/100 ngày nằm viện của các kháng sinh tại các khoa lâm sàng và toàn viện theo từng tháng. Cỡ mẫu là toàn bộ dữ liệu tiêu thụ kháng sinh trong giai đoạn này, không loại trừ khoa Nhi. Phương pháp phân tích sử dụng kiểm định Mann-Kendall để đánh giá xu hướng tiêu thụ.

2. Phân tích sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi bệnh viện năm 2019: Hồ sơ bệnh án của 55 bệnh nhân viêm phổi bệnh viện được lựa chọn theo tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ nghiêm ngặt. Dữ liệu thu thập gồm đặc điểm bệnh nhân, vi sinh, sử dụng kháng sinh, tính phù hợp phác đồ với kháng sinh đồ và khuyến cáo IDSA/ATS, hiệu quả điều trị. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 22, với kiểm định Chi bình phương để so sánh tỷ lệ, mức ý nghĩa p < 0,05.

Thời gian nghiên cứu từ tháng 01/2017 đến tháng 12/2019, địa điểm tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, bảo mật thông tin bệnh nhân và được sự đồng ý của bệnh viện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức tiêu thụ kháng sinh toàn viện tăng qua các năm: Trung bình mức tiêu thụ kháng sinh giai đoạn 2017-2019 là 62,8 DDD/100 ngày nằm viện, tăng 12,6% từ 53,7 DDD/100 ngày năm 2017 lên 67,7 DDD/100 ngày năm 2019. Nhóm cephalosporin chiếm khoảng 50% tổng tiêu thụ, tiếp theo là penicillin và fluoroquinolon. Xu hướng tiêu thụ cephalosporin và fluoroquinolon tăng có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).

2. Phân nhóm kháng sinh có xu hướng khác biệt: Cephalosporin thế hệ 2 được sử dụng nhiều nhất (13,47 DDD/100 ngày, chiếm 44,9% nhóm cephalosporin), tiếp theo là thế hệ 1 và 3. Cephalosporin thế hệ 4 gần như không được sử dụng. Fluoroquinolon dạng uống và tiêm đều tăng, trong đó ciprofloxacin dạng uống chiếm ưu thế. Levofloxacin dạng uống bắt đầu được sử dụng từ tháng 4/2019 và tăng nhanh.

3. Tiêu thụ kháng sinh theo khoa lâm sàng: Khoa Hồi sức chống độc tiêu thụ kháng sinh cao nhất với trung bình 88,2 DDD/100 ngày nằm viện, chủ yếu là cephalosporin và fluoroquinolon. Các khoa khác như Mắt, Ngoại, Cấp cứu cũng có mức tiêu thụ cao. Khoa Y học cổ truyền tiêu thụ thấp nhất.

4. Đặc điểm bệnh nhân viêm phổi bệnh viện năm 2019: Trong 55 bệnh nhân, 52,8% là viêm phổi thở máy, 47,2% không liên quan thở máy. Nam chiếm 76,4%, trung vị tuổi 61. Đa số có ít nhất một bệnh nền (63,6%). Thời gian điều trị kháng sinh trung bình 13,2 ngày, 40% bệnh nhân có độ thanh thải creatinin < 60 ml/phút.

5. Đặc điểm vi sinh và kháng sinh đồ: 41,7% bệnh nhân có kết quả nuôi cấy dương tính, chủ yếu là Acinetobacter baumannii (68,2%), Klebsiella pneumoniae (22,7%). Tỷ lệ nhạy cảm của A. baumannii với amikacin là 80%, imipenem 60%, các kháng sinh khác thấp hơn. K. pneumoniae nhạy cảm 60% với fosfomycin, imipenem và meropenem.

6. Sử dụng kháng sinh trong điều trị: Ceftriaxon được sử dụng nhiều nhất (53%), tiếp theo là imipenem/cilastatin và amikacin (45%), ciprofloxacin (38%), levofloxacin (36%). Các kháng sinh dự trữ như vancomycin và colistin ít được dùng.

Thảo luận kết quả

Mức tiêu thụ kháng sinh tăng qua các năm phản ánh nhu cầu điều trị ngày càng cao và có thể liên quan đến sự gia tăng các ca nhiễm khuẩn nặng. Việc cephalosporin và fluoroquinolon chiếm tỷ trọng lớn phù hợp với mô hình vi khuẩn gây viêm phổi bệnh viện tại Việt Nam, chủ yếu là vi khuẩn Gram âm như Pseudomonas aeruginosa và Acinetobacter baumannii. Tuy nhiên, xu hướng tăng sử dụng fluoroquinolon cần được kiểm soát chặt chẽ do nguy cơ đề kháng.

Phân bố tiêu thụ kháng sinh theo khoa cho thấy khoa Hồi sức chống độc là nơi sử dụng nhiều nhất, phù hợp với đặc điểm bệnh nhân nặng và nguy cơ nhiễm khuẩn cao. Việc sử dụng kháng sinh dự trữ tại các khoa này cũng phản ánh mức độ nghiêm trọng của các ca bệnh.

Tỷ lệ bệnh nhân có kết quả nuôi cấy dương tính và đa số vi khuẩn phân lập là các chủng đa kháng thuốc cho thấy thách thức lớn trong điều trị. Tỷ lệ nhạy cảm kháng sinh thấp với nhiều thuốc cho thấy cần thiết phải điều chỉnh phác đồ điều trị dựa trên kháng sinh đồ và theo dõi sát đáp ứng lâm sàng.

Việc sử dụng kháng sinh phổ rộng như ceftriaxon, imipenem và amikacin là phù hợp với hướng dẫn điều trị, tuy nhiên cần chú ý đến việc điều chỉnh liều theo chức năng thận và tránh lạm dụng để hạn chế đề kháng. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về mô hình vi khuẩn và sử dụng kháng sinh trong viêm phổi bệnh viện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xu hướng tiêu thụ kháng sinh theo nhóm và theo khoa, bảng phân bố vi khuẩn và tỷ lệ nhạy cảm, cũng như bảng đặc điểm bệnh nhân và hiệu quả điều trị để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường chương trình quản lý sử dụng kháng sinh (AMS): Thiết lập đội ngũ AMS gồm bác sĩ và dược sĩ lâm sàng chuyên trách, phối hợp với Hội đồng thuốc và điều trị để giám sát và can thiệp kê đơn kháng sinh. Mục tiêu giảm 10-15% mức tiêu thụ kháng sinh không hợp lý trong vòng 12 tháng.

2. Đào tạo và nâng cao nhận thức nhân viên y tế: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ về lựa chọn kháng sinh, liều dùng, thời gian điều trị và phòng chống đề kháng. Hướng tới 100% nhân viên y tế các khoa lâm sàng được đào tạo trong 6 tháng tới.

3. Áp dụng đánh giá sử dụng kháng sinh định kỳ: Sử dụng phương pháp DDD và đánh giá định tính để theo dõi xu hướng tiêu thụ và tính phù hợp của phác đồ điều trị. Báo cáo kết quả hàng quý để điều chỉnh kịp thời.

4. Tăng cường xét nghiệm vi sinh và kháng sinh đồ: Đẩy mạnh lấy mẫu và xét nghiệm vi sinh cho bệnh nhân viêm phổi bệnh viện để lựa chọn kháng sinh chính xác, giảm thiểu điều trị kinh nghiệm kéo dài. Mục tiêu tăng tỷ lệ bệnh nhân có kết quả vi sinh dương tính lên trên 50% trong năm tiếp theo.

5. Điều chỉnh phác đồ điều trị theo hướng dẫn quốc tế: Áp dụng nghiêm ngặt khuyến cáo IDSA/ATS về lựa chọn kháng sinh ban đầu và điều chỉnh theo kết quả kháng sinh đồ, đặc biệt chú ý đến liều dùng phù hợp với chức năng thận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ lâm sàng và chuyên gia hồi sức tích cực: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tế về mô hình vi khuẩn và hiệu quả điều trị, giúp cải thiện lựa chọn kháng sinh và quản lý bệnh nhân viêm phổi bệnh viện.

2. Dược sĩ lâm sàng và quản lý dược: Thông tin về tiêu thụ kháng sinh và đánh giá sử dụng giúp xây dựng chương trình quản lý kháng sinh hiệu quả, tối ưu hóa chi phí và giảm đề kháng.

3. Nhà quản lý bệnh viện và chính sách y tế: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách kiểm soát nhiễm khuẩn, quản lý sử dụng kháng sinh và phân bổ nguồn lực hợp lý.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y dược: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và thực trạng sử dụng kháng sinh trong bệnh viện tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Viêm phổi bệnh viện khác gì so với viêm phổi cộng đồng?
   Viêm phổi bệnh viện xuất hiện sau 48 giờ nhập viện, thường do vi khuẩn đa kháng thuốc, trong khi viêm phổi cộng đồng xảy ra ngoài bệnh viện với tác nhân nhạy cảm hơn. Điều này ảnh hưởng đến lựa chọn kháng sinh và chiến lược điều trị.

2. Tại sao cần đánh giá tiêu thụ kháng sinh bằng DDD?
   DDD chuẩn hóa liều dùng kháng sinh, giúp so sánh mức tiêu thụ giữa các thời điểm và đơn vị khác nhau, từ đó phát hiện xu hướng lạm dụng hoặc thiếu hụt, hỗ trợ quản lý hiệu quả.

3. Làm thế nào để lựa chọn kháng sinh ban đầu phù hợp?
   Dựa trên mô hình vi khuẩn và mức độ nhạy cảm tại cơ sở điều trị, kết hợp với mức độ nặng của bệnh và nguy cơ nhiễm vi khuẩn đa kháng. Việc này giúp tăng hiệu quả điều trị và giảm đề kháng.

4. Tại sao cần điều chỉnh liều kháng sinh theo chức năng thận?
   Chức năng thận ảnh hưởng đến đào thải thuốc, nếu không điều chỉnh có thể gây độc tính hoặc giảm hiệu quả. Đặc biệt quan trọng với các kháng sinh như aminoglycosid và vancomycin.

5. Làm sao để giảm tỷ lệ vi khuẩn đa kháng trong bệnh viện?
   Thực hiện chương trình quản lý kháng sinh toàn diện, tăng cường kiểm soát nhiễm khuẩn, đào tạo nhân viên y tế, và sử dụng kháng sinh hợp lý dựa trên kết quả vi sinh và kháng sinh đồ.

Kết luận

• Mức tiêu thụ kháng sinh tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái tăng 12,6% trong giai đoạn 2017-2019, với cephalosporin và fluoroquinolon chiếm ưu thế.
• Vi khuẩn gây viêm phổi bệnh viện chủ yếu là Acinetobacter baumannii và Klebsiella pneumoniae, có tỷ lệ nhạy cảm kháng sinh thấp với nhiều thuốc.
• Phác đồ điều trị kháng sinh hiện tại tương đối phù hợp với khuyến cáo IDSA/ATS, nhưng cần cải thiện việc điều chỉnh liều và lựa chọn kháng sinh dựa trên kháng sinh đồ.
• Đề xuất tăng cường chương trình quản lý kháng sinh, đào tạo nhân viên, và áp dụng đánh giá sử dụng kháng sinh định kỳ để nâng cao hiệu quả điều trị và kiểm soát đề kháng.
• Nghiên cứu mở hướng cho các bước tiếp theo trong việc xây dựng chính sách sử dụng kháng sinh hợp lý tại bệnh viện, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Để tiếp tục nâng cao chất lượng điều trị và kiểm soát đề kháng, các nhà quản lý và nhân viên y tế tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Yên Bái nên triển khai các khuyến nghị nghiên cứu và theo dõi sát sao kết quả thực hiện.