Tổng quan nghiên cứu

Nguồn nhân lực y tế đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Tại Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Quảng Ngãi, tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế chất lượng cao diễn ra nghiêm trọng trong giai đoạn 2011 – 2015. Quảng Ngãi, với diện tích 5.137,5 km² và dân số gần 1,3 triệu người, có hệ thống y tế gồm 12 bệnh viện và 2.785 giường bệnh, trong đó Bệnh viện Đa khoa tỉnh là bệnh viện hạng II tuyến cuối chuyên môn kỹ thuật. Mặc dù kế hoạch chỉ tiêu giường bệnh là 800, thực tế bệnh viện đang vận hành 960 giường với công suất sử dụng trên 130%, cho thấy áp lực lớn về nhân lực. Nguồn nhân lực hiện có 765 cán bộ y tế, trong đó bác sĩ chỉ đạt tỷ lệ 5,6/10.000 dân, thấp hơn nhiều so với yêu cầu chuẩn quốc gia.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng nhân lực tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2011 – 2015 và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hút, duy trì nhân lực. Nghiên cứu tập trung vào nhóm bác sĩ, dược sĩ đại học và sau đại học, điều dưỡng, kỹ thuật viên y tế, đồng thời đánh giá các chính sách, môi trường làm việc, đào tạo và thu nhập. Thời gian nghiên cứu từ tháng 10/2014 đến tháng 6/2015, tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi, với dữ liệu thu thập từ báo cáo thứ cấp và phỏng vấn sâu các nhóm đối tượng liên quan.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực y tế tại địa phương, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh, đồng thời hỗ trợ bệnh viện đạt chuẩn hạng I vào năm 2020. Nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách thu hút và duy trì nhân lực y tế trong bối cảnh cạnh tranh nguồn nhân lực ngày càng gay gắt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý nguồn nhân lực y tế, tập trung vào ba chức năng chính: thu hút, đào tạo và phát triển, duy trì nhân lực. Theo WHO (2006), nhân lực y tế bao gồm tất cả những người tham gia vào hoạt động nâng cao sức khỏe, với các yếu tố số lượng, chất lượng và cơ cấu nhân lực. Quản lý nguồn nhân lực y tế là quá trình tạo môi trường thuận lợi, đảm bảo nhân lực phù hợp về số lượng, chất lượng và phân bố, nhằm tối ưu hóa chi phí và hiệu quả công việc.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thu hút nhân lực: Hoạt động tuyển dụng, lập kế hoạch nhân lực, phân tích công việc để đảm bảo tuyển đúng người, đúng việc.
  • Đào tạo và phát triển: Nâng cao năng lực, kỹ năng nghề nghiệp, cập nhật kiến thức chuyên môn cho nhân viên y tế.
  • Duy trì nhân lực: Kích thích động viên, xây dựng môi trường làm việc tích cực, chính sách lương thưởng, quan hệ lao động và đánh giá hiệu quả công việc.

Ngoài ra, nghiên cứu còn áp dụng mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu hút và duy trì nhân lực gồm: hoạt động tuyển dụng, chính sách thu hút, môi trường làm việc, đào tạo phát triển, thu nhập và điều kiện làm việc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, với cỡ mẫu gồm 978 nhân viên y tế tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2011 – 2015. Phương pháp chọn mẫu chủ đích nhằm phỏng vấn sâu 4 nhóm đối tượng: công chức quản lý chính sách cấp tỉnh và bệnh viện, viên chức quản lý bệnh viện, nhân viên bệnh viện và nhóm bác sĩ, dược sĩ có trình độ cao đã chuyển công tác.

Nguồn dữ liệu thứ cấp gồm báo cáo nhân lực, kế hoạch hoạt động, tài chính và các văn bản liên quan đến thu hút, duy trì nhân lực từ năm 2011 đến 2015. Dữ liệu định tính được thu thập qua 23 cuộc phỏng vấn sâu và 3 cuộc thảo luận nhóm, ghi âm và phân tích bằng phần mềm NVIVO 7.

Phân tích số liệu thứ cấp sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, so sánh các chỉ số nhân lực, công suất sử dụng giường bệnh, thu nhập và biến động nhân lực qua các năm. Dữ liệu định tính được mã hóa theo chủ đề nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng chính đến thu hút và duy trì nhân lực.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2014 đến quý I/2015, đảm bảo tuân thủ các quy định đạo đức nghiên cứu, với sự đồng ý của các đối tượng tham gia và sự phê duyệt của Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhân lực và công suất sử dụng giường bệnh
    Công suất sử dụng giường bệnh tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi duy trì trên 130% kế hoạch từ 2011 đến 2015, với số giường thực kê 960 so với kế hoạch 800. Tổng số nhân viên y tế năm 2015 là 765 người, tăng 112 người so với năm 2014. Tỷ lệ nhân viên y tế trên giường bệnh là 0,96, thấp hơn mức chuẩn 1,25 – 1,40 theo quy định.

  2. Trình độ chuyên môn nhân lực
    Trong tổng số 173 bác sĩ, 58,79% có trình độ sau đại học, 41,21% trình độ đại học. Tỷ lệ dược sĩ đại học trên bác sĩ là 1/18, thấp hơn chuẩn 1/8 – 1/15. Cơ cấu nhân lực lâm sàng chiếm 73,7%, cao hơn mức chuẩn 60 – 65%.

  3. Biến động nhân lực và thu nhập
    Tỷ lệ nhân viên nghỉ việc, chuyển công tác trong giai đoạn 2011 – 2014 dao động từ 21 đến 35 người mỗi năm, chủ yếu là bác sĩ và dược sĩ đại học. Năm 2015, số nhân viên nghỉ việc giảm xuống còn 3, trong khi số tuyển mới tăng lên 122 người. Thu nhập tăng thêm bình quân từ 763.000 đồng năm 2011 lên 884.000 đồng năm 2014, nhưng giảm còn 772.000 đồng quý I/2015 do tăng số lượng nhân viên mà quỹ thu nhập không tăng tương ứng.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến thu hút và duy trì nhân lực
    Qua phỏng vấn sâu, các yếu tố chính ảnh hưởng gồm:

    • Hoạt động tuyển dụng theo Nghị định 29/2012/NĐ-CP, với kế hoạch tuyển dụng dựa trên đề án vị trí việc làm và nhu cầu thực tế của bệnh viện.
    • Chính sách thu hút nhân lực chất lượng cao của tỉnh và ngành, đặc biệt chính sách xét tuyển trực tiếp cho bác sĩ, dược sĩ đại học và sau đại học.
    • Môi trường làm việc, quan hệ đồng nghiệp và lãnh đạo, cơ hội thăng tiến và sự ghi nhận công việc.
    • Công tác đào tạo và phát triển nhân lực, bao gồm định hướng, kế hoạch và cơ hội đào tạo nâng cao trình độ.
    • Thu nhập và các khoản phụ cấp, tuy nhiên thu nhập tăng thêm chưa thực sự hấp dẫn đối với nhân lực chất lượng cao.
    • Điều kiện làm việc, cơ sở vật chất và trang thiết bị y tế cũng ảnh hưởng đến sự hài lòng và gắn bó của nhân viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi đang đối mặt với thách thức lớn về thiếu hụt nhân lực y tế chất lượng cao, đặc biệt là bác sĩ và dược sĩ đại học. Công suất sử dụng giường bệnh vượt quá kế hoạch cho thấy nhu cầu dịch vụ y tế tăng cao, đòi hỏi nguồn nhân lực phải được bổ sung và nâng cao chất lượng. So với các nghiên cứu trong ngành y tế Việt Nam và khu vực, tỷ lệ nhân viên y tế trên giường bệnh thấp hơn chuẩn quốc gia, phản ánh sự thiếu hụt nghiêm trọng.

Việc tăng số lượng nhân viên năm 2015 nhờ chính sách thu hút và tuyển dụng trực tiếp đã góp phần giảm tỷ lệ nghỉ việc, đồng thời cải thiện cơ cấu nhân lực. Tuy nhiên, thu nhập tăng thêm không tương xứng với số lượng nhân viên mới, gây áp lực tài chính và có thể ảnh hưởng đến động lực làm việc. Môi trường làm việc và cơ hội đào tạo được xác định là những yếu tố quan trọng hàng đầu trong việc giữ chân nhân lực, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các bệnh viện khác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ phát triển nhân lực và công suất sử dụng giường bệnh qua các năm, bảng phân tích cơ cấu nhân lực theo trình độ và giới tính, cũng như biểu đồ biến động nhân lực nghỉ việc và tuyển dụng. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét xu hướng và tác động của các chính sách thu hút, duy trì nhân lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyển dụng theo kế hoạch định vị trí việc làm
    Thực hiện nghiêm túc việc xây dựng đề án vị trí việc làm dựa trên nhu cầu thực tế của các khoa phòng, đảm bảo tuyển dụng đủ số lượng và chất lượng nhân lực, đặc biệt là bác sĩ và dược sĩ đại học. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: Ban Giám đốc bệnh viện phối hợp Sở Y tế.

  2. Hoàn thiện chính sách thu hút và duy trì nhân lực chất lượng cao
    Rà soát, điều chỉnh chính sách thu hút, bao gồm chế độ lương, phụ cấp, ưu đãi đặc biệt cho nhân viên có trình độ cao, nhằm nâng cao động lực làm việc và giảm tỷ lệ nghỉ việc. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Sở Y tế, UBND tỉnh.

  3. Nâng cao môi trường làm việc và quan hệ lao động
    Xây dựng môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ, tạo điều kiện thăng tiến và ghi nhận thành tích công bằng, minh bạch. Tăng cường giao tiếp giữa lãnh đạo và nhân viên, giải quyết kịp thời các khiếu nại, góp phần duy trì sự gắn bó lâu dài. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban Giám đốc bệnh viện.

  4. Đẩy mạnh công tác đào tạo và phát triển nhân lực
    Lập kế hoạch đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý cho nhân viên y tế, ưu tiên đào tạo bác sĩ sau đại học và dược sĩ đại học. Tạo cơ hội học tập, luân chuyển công tác để phát triển năng lực. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: Ban Giám đốc bệnh viện, Sở Y tế.

  5. Cải thiện điều kiện làm việc và trang thiết bị y tế
    Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công việc chuyên môn, giảm áp lực và nâng cao hiệu quả khám chữa bệnh. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các bệnh viện tuyến tỉnh và huyện
    Giúp xây dựng chiến lược quản lý nhân lực phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả thu hút và duy trì nhân lực y tế chất lượng cao.

  2. Cán bộ quản lý ngành y tế tại các sở y tế tỉnh, thành phố
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách nhân lực, kế hoạch tuyển dụng và đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực y tế bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý bệnh viện, y tế công cộng
    Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng trong lĩnh vực quản lý nhân lực y tế.

  4. Các tổ chức, cơ quan hoạch định chính sách y tế
    Hỗ trợ đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cải thiện nguồn nhân lực y tế, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nhân lực y tế tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi lại thiếu hụt nghiêm trọng?
    Thiếu hụt do nhiều nguyên nhân như tỷ lệ nhân viên y tế trên giường bệnh thấp hơn chuẩn, sự di chuyển của nhân lực chất lượng cao sang các cơ sở ngoài công lập hoặc tuyến trên, cùng với hạn chế trong công tác tuyển dụng và thu hút.

  2. Chính sách thu hút nhân lực hiện nay có hiệu quả không?
    Chính sách thu hút đã góp phần tăng số lượng nhân viên y tế từ năm 2013, đặc biệt năm 2015 số tuyển mới tăng mạnh và tỷ lệ nghỉ việc giảm, tuy nhiên vẫn cần cải thiện về thu nhập và môi trường làm việc để duy trì lâu dài.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc duy trì nhân lực tại bệnh viện?
    Môi trường làm việc được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất, tiếp theo là công tác đào tạo và thu nhập. Môi trường làm việc tích cực giúp nhân viên gắn bó và phát huy năng lực.

  4. Làm thế nào để cải thiện thu nhập cho nhân viên y tế?
    Cần tăng quỹ thu nhập tăng thêm, điều chỉnh chính sách phụ cấp, khen thưởng và tạo cơ hội thăng tiến để nâng cao động lực làm việc, đồng thời đảm bảo công bằng và minh bạch trong trả lương.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Nghiên cứu kết hợp phương pháp định lượng (phân tích số liệu thứ cấp) và định tính (phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm), giúp đánh giá toàn diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến nhân lực y tế.

Kết luận

  • Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi đang thiếu hụt nhân lực y tế chất lượng cao, đặc biệt là bác sĩ và dược sĩ đại học, với tỷ lệ nhân viên y tế trên giường bệnh thấp hơn chuẩn quốc gia.
  • Công suất sử dụng giường bệnh duy trì trên 130% cho thấy nhu cầu dịch vụ y tế tăng cao, đòi hỏi nguồn nhân lực phải được bổ sung và nâng cao chất lượng.
  • Chính sách thu hút nhân lực đã có hiệu quả tích cực từ năm 2013, đặc biệt năm 2015 số nhân viên tuyển mới tăng mạnh và tỷ lệ nghỉ việc giảm.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính đến thu hút và duy trì nhân lực gồm hoạt động tuyển dụng, chính sách thu hút, môi trường làm việc, đào tạo, thu nhập và điều kiện làm việc.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyển dụng, hoàn thiện chính sách thu hút, nâng cao môi trường làm việc, đẩy mạnh đào tạo và cải thiện điều kiện làm việc để phát triển nguồn nhân lực y tế bền vững.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo bệnh viện và Sở Y tế cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách được khuyến khích sử dụng kết quả nghiên cứu này làm cơ sở xây dựng chiến lược phát triển nhân lực y tế phù hợp với thực tiễn địa phương.