Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Nguy Cơ Phá Sản Của Các Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Tại Việt Nam: Vận Dụng Mô Hình Z – Score

• Tác giả: Vũ Nguyễn Ngọc Tuyền
• Người hướng dẫn: Pgs. Phạm Thị Tuyết Trinh
• Trường học: Trường Đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
• Đề tài: Các nhân tố ảnh hưởng đến nguy cơ phá sản của các Ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam: Vận dụng mô hình Z – Score
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ SƠ ĐỒ
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của đề tài
• 1.7. Kết cấu của luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. Lý thuyết về rủi ro phá sản của ngân hàng thương mại
• 2.2. Rủi ro tại ngân hàng thương mại
• 2.3. Phá sản tại ngân hàng thương mại
• 2.4. Chỉ tiêu đo lường rủi ro phá sản tại các ngân hàng thương mại
• 2.5. Lý thuyết liên quan đến rủi ro phá sản của các ngân hàng thương mại
• 2.5.1. Lý thuyết trung gian tài chính
• 2.5.2. Lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại
• 2.5.3. Lý thuyết tính kinh tế theo quy mô
• 2.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của các ngân hàng thương mại
• 2.6.1. Các nhân tố bên trong ngân hàng thương mại
• 2.6.1.1. Nhóm nhân tố phản ánh về mức độ an toàn vốn
• 2.6.1.2. Nhóm các nhân tố phản ánh chất lượng tài sản có
• 2.6.1.3. Nhóm nhân tố phản ánh năng lực quản lý của ngân hàng thương mại
• 2.6.1.4. Nhóm nhân tố phản ánh khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại
• 2.6.2. Các nhân tố bên ngoài ngân hàng
• 2.6.2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• 2.6.2.2. Tỷ lệ lạm phát
• 2.7. Tình hình nghiên cứu
• 2.7.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.7.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.7.3. Khoảng trống nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3.1.2. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.2.1. Quy mô ngân hàng
• 3.1.2.2. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu
• 3.1.2.3. Tỷ suất sinh lời
• 3.1.2.4. Tăng trưởng tín dụng
• 3.1.2.5. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng
• 3.1.2.6. Tỷ lệ chi phí hoạt động
• 3.1.2.7. Tỷ lệ an toàn vốn
• 3.1.2.8. Tăng trưởng tiền gửi huy động
• 3.1.2.9. Đa dạng hóa thu nhập
• 3.1.2.10. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• 3.1.2.11. Tỷ lệ lạm phát
• 3.1.2.12. Sở hữu Nhà nước
• 3.1.2.13. Đại dịch Covid 19
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu
• 3.2.2. Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập số liệu
• 3.2.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu và phân tích tương quan của các biến số trong mô hình nghiên cứu
• 4.2. Tình hình của hệ số Z – Score của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam giai đoạn 2014 – 2023
• 4.3. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.4. Sự tương quan giữa các biến số độc lập trong mô hình nghiên cứu
• 4.5. Kết quả tính toán từ mô hình hồi quy đa biến
• 4.6. Kết quả các mô hình hồi quy
• 4.7. Kiểm định và khắc phục khuyết tật của mô hình REM
• 4.8. Kiểm định giả thuyết thống kê và thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.8.1. Kiểm định giả thuyết thống kê
• 4.8.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Hàm ý chính sách
• 5.1.1. Đối với quy mô ngân hàng
• 5.1.2. Đối với đòn bẩy tài chính
• 5.1.3. Đối với tỷ suất sinh lời
• 5.1.4. Đối với tăng trưởng tín dụng
• 5.1.5. Đối với tăng trưởng tiền gửi
• 5.1.6. Đối với tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng
• 5.1.7. Đối với tỷ lệ lạm phát
• 5.2. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.2.1. Hạn chế nghiên cứu
• 5.2.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: DỮ LIỆU THU THẬP
• PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ TÍNH TOÁN

I. Tổng Quan Phân Tích Nguy Cơ Phá Sản Ngân Hàng TMCP

Hệ thống Ngân hàng TMCP Việt Nam đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, là kênh dẫn vốn và trung gian thanh toán quan trọng. Tuy nhiên, hoạt động ngân hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro tài chính ngân hàng, từ rủi ro thanh khoản đến rủi ro tín dụng, thậm chí là nguy cơ phá sản. Nguy cơ này không chỉ ảnh hưởng đến bản thân ngân hàng mà còn lan rộng ra toàn bộ hệ thống tài chính và tăng trưởng kinh tế. Hội nhập kinh tế quốc tế mang lại cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn cho việc quản lý rủi ro và đảm bảo an toàn tài chính. Theo tài liệu gốc, "NHTM tại Việt Nam là định chế tài chính trung gian quan trọng bậc nhất khi là một kênh hữu hiệu thực thi chính sách tiền tệ nhằm mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô và bảo đảm an sinh xã hội." Việc phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng một cách chính xác và kịp thời là vô cùng quan trọng.

1.1. Tầm quan trọng của phân tích rủi ro trong ngành ngân hàng

Việc đánh giá và quản lý rủi ro tài chính ngân hàng là yếu tố sống còn để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của Ngân hàng TMCP Việt Nam. Phân tích rủi ro giúp ngân hàng chủ động phòng ngừa các nguy cơ tiềm ẩn, tối ưu hóa hiệu quả hoạt động và bảo vệ quyền lợi của khách hàng, cổ đông. Việc này càng trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh kinh tế vĩ mô biến động và sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường tài chính.

1.2. Rủi ro phá sản và tác động đến nền kinh tế Việt Nam

Khi một Ngân hàng TMCP Việt Nam đối mặt với nguy cơ phá sản, hệ lụy có thể lan rộng ra toàn bộ nền kinh tế. Mất niềm tin vào hệ thống ngân hàng, rút tiền hàng loạt, đình trệ hoạt động thanh toán và đầu tư là những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra. Do đó, việc dự báo và ngăn chặn nguy cơ phá sản ngân hàng là một nhiệm vụ quan trọng của các nhà quản lý, cơ quan quản lý nhà nước và các nhà đầu tư.

II. Vấn Đề Nổi Cộm Thách Thức Phân Tích Phá Sản Ngân Hàng

Mặc dù tầm quan trọng của việc phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng là không thể phủ nhận, nhưng việc này gặp phải nhiều thách thức. Các mô hình dự báo truyền thống có thể không còn phù hợp trong bối cảnh kinh tế vĩ mô thay đổi nhanh chóng và sự xuất hiện của các yếu tố rủi ro tài chính ngân hàng mới. Dữ liệu về tình hình tài chính của các ngân hàng có thể không đầy đủ hoặc thiếu minh bạch, gây khó khăn cho việc đánh giá chính xác. Bên cạnh đó, yếu tố tâm lý và tin đồn cũng có thể tác động tiêu cực đến hoạt động của ngân hàng. Như nghiên cứu đã chỉ ra: "Các nguy cơ bất ổn tài chính của các NHTM có thể dẫn đến sự sụp đổ không chỉ là một ngân hàng/hệ thống ngân hàng riêng lẻ mà kéo theo cả hệ thống tài chính gây ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế quốc gia."

2.1. Hạn chế của các mô hình dự báo phá sản ngân hàng truyền thống

Các mô hình dự báo phá sản ngân hàng truyền thống thường dựa trên các chỉ số tài chính quá khứ và bỏ qua các yếu tố định tính như năng lực quản trị, mức độ tuân thủ pháp luật và uy tín của ngân hàng. Trong bối cảnh hiện nay, các yếu tố này ngày càng trở nên quan trọng và có thể ảnh hưởng lớn đến khả năng tồn tại của ngân hàng.

2.2. Thiếu minh bạch thông tin và dữ liệu tài chính ngân hàng

Việc tiếp cận thông tin và dữ liệu tài chính đầy đủ và chính xác của các Ngân hàng TMCP Việt Nam là một thách thức lớn. Báo cáo tài chính có thể được trình bày theo nhiều cách khác nhau, gây khó khăn cho việc so sánh và đánh giá. Ngoài ra, một số thông tin quan trọng có thể không được công khai hoặc được che giấu, làm giảm tính tin cậy của phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng.

2.3. Tác động của các yếu tố tâm lý và tin đồn đến hoạt động ngân hàng

Trong thời đại thông tin bùng nổ, tin đồn và các yếu tố tâm lý có thể lan truyền nhanh chóng và gây ra hiệu ứng domino trong hệ thống ngân hàng. Một tin đồn thất thiệt về tình hình tài chính của một ngân hàng có thể khiến khách hàng ồ ạt rút tiền, đẩy ngân hàng vào tình trạng rủi ro thanh khoản và thậm chí là nguy cơ phá sản.

III. Cách Ứng Dụng Mô Hình Z Score Phân Tích Nguy Cơ Phá Sản

Mô hình Z-Score Altman là một công cụ hữu hiệu để phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng, dựa trên các chỉ số tài chính quan trọng như khả năng sinh lời, thanh khoản ngân hàng, đòn bẩy tài chính và hiệu quả hoạt động. Mô hình này cung cấp một điểm số tổng hợp (Z-Score) cho phép đánh giá mức độ rủi ro của ngân hàng. Điểm số Z-Score càng thấp, nguy cơ phá sản càng cao. Theo tài liệu gốc, hệ số Z - Score Altman (1968) được sử dụng để dự báo về rủi ro phá sản rất phổ biến trong các nghiên cứu tại nhiều quốc gia.

3.1. Giải thích các thành phần của mô hình Z Score Altman

Mô hình Z-Score Altman bao gồm 5 thành phần chính: (1) Vốn lưu động/Tổng tài sản; (2) Lợi nhuận giữ lại/Tổng tài sản; (3) Lợi nhuận trước thuế và lãi vay/Tổng tài sản; (4) Giá trị thị trường của vốn chủ sở hữu/Giá trị sổ sách của nợ; (5) Doanh thu/Tổng tài sản. Mỗi thành phần này phản ánh một khía cạnh khác nhau của tình hình tài chính của ngân hàng.

3.2. Phương pháp tính toán và diễn giải điểm số Z Score

Điểm số Z-Score được tính bằng cách nhân trọng số với từng thành phần và cộng lại. Giá trị của điểm số Z-Score được diễn giải như sau: Z < 1.81 (Nguy cơ phá sản cao); 1.81 < Z < 2.99 (Khu vực xám - cần theo dõi); Z > 2.99 (An toàn).

3.3. Ưu điểm và hạn chế của việc sử dụng Z Score trong phân tích

Mô hình Z-Score có ưu điểm là đơn giản, dễ sử dụng và có khả năng dự báo khá chính xác. Tuy nhiên, mô hình cũng có một số hạn chế như: chỉ dựa trên các chỉ số tài chính quá khứ, bỏ qua các yếu tố định tính và có thể không phù hợp với tất cả các ngành.

IV. Hướng Dẫn Phân Tích Các Yếu Tố Tác Động Đến Z Score Ngân Hàng

Để phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng một cách toàn diện, cần xem xét các yếu tố tác động đến điểm số Z-Score. Các yếu tố này có thể được chia thành hai nhóm chính: các yếu tố bên trong ngân hàng (ví dụ: tỷ lệ vốn chủ sở hữu, nợ xấu ngân hàng, hiệu quả hoạt động ngân hàng) và các yếu tố bên ngoài ngân hàng (ví dụ: tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát, chính sách của nhà nước).

4.1. Các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến Z Score của ngân hàng

Các yếu tố bên trong ngân hàng bao gồm tỷ lệ vốn chủ sở hữu, chất lượng tài sản (ví dụ: nợ xấu ngân hàng), năng lực quản lý, khả năng sinh lời ngân hàng và hiệu quả hoạt động. Các yếu tố này có thể được cải thiện thông qua các biện pháp quản trị rủi ro hiệu quả, tăng cường kiểm soát nội bộ và nâng cao năng lực cạnh tranh.

4.2. Tác động của các yếu tố vĩ mô đến nguy cơ phá sản ngân hàng

Các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát, lãi suất và chính sách của nhà nước có thể tác động lớn đến tình hình tài chính của ngân hàng. Ví dụ, suy thoái kinh tế có thể làm tăng nợ xấu ngân hàng và giảm khả năng sinh lời ngân hàng, trong khi lạm phát cao có thể làm giảm giá trị thực của tài sản và tăng chi phí hoạt động.

4.3. Vai trò của quản trị rủi ro và tuân thủ pháp luật trong bảo vệ ngân hàng

Quản trị rủi ro ngân hàng hiệu quả và tuân thủ pháp luật là yếu tố then chốt để bảo vệ ngân hàng khỏi nguy cơ phá sản. Các ngân hàng cần xây dựng một hệ thống quản trị rủi ro toàn diện, bao gồm việc xác định, đo lường, giám sát và kiểm soát các loại rủi ro khác nhau. Đồng thời, cần tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về an toàn hoạt động ngân hàng.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Phân Tích Z Score Ngân Hàng Việt Nam 2024

Nghiên cứu ứng dụng mô hình Z-Score để phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng của các Ngân hàng TMCP Việt Nam năm 2024, dựa trên dữ liệu tài chính công khai. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự phân hóa rõ rệt về mức độ rủi ro giữa các ngân hàng, với một số ngân hàng có điểm số Z-Score thấp hơn mức an toàn. Nghiên cứu cũng xác định các yếu tố chính tác động đến Z-Score, bao gồm nợ xấu ngân hàng, hiệu quả hoạt động ngân hàng và điều kiện kinh tế vĩ mô. Theo như luận văn gốc phân tích được: "kết quả nghiên cứu được kết luận đó là các biến số tỷ suất sinh lời ROA, tăng trưởng tín dụng, tăng trưởng kinh tế, sở hữu Nhà nước, tái cấu trúc có ảnh hưởng tích cực đến hệ số Z – Score, hay ảnh hưởng tiêu cực đến nguy cơ phá sản của các NHTMCP Việt Nam."

5.1. Tóm tắt kết quả phân tích Z Score của các ngân hàng TMCP

Kết quả phân tích cho thấy một số Ngân hàng TMCP Việt Nam có điểm số Z-Score dưới mức an toàn, cho thấy nguy cơ phá sản tiềm ẩn. Các ngân hàng này cần có các biện pháp cải thiện tình hình tài chính, tăng cường quản trị rủi ro và nâng cao năng lực cạnh tranh.

5.2. Phân tích các yếu tố chính tác động đến Z Score ngân hàng

Phân tích sâu hơn cho thấy nợ xấu ngân hàng, hiệu quả hoạt động ngân hàng và điều kiện kinh tế vĩ mô là các yếu tố chính tác động đến điểm số Z-Score của các Ngân hàng TMCP Việt Nam. Các yếu tố này cần được theo dõi và quản lý chặt chẽ.

5.3. So sánh Z Score của các ngân hàng Việt Nam với khu vực

So sánh điểm số Z-Score của các Ngân hàng TMCP Việt Nam với các ngân hàng trong khu vực cho thấy Việt Nam có mức độ rủi ro tương đương hoặc cao hơn một số nước. Điều này cho thấy cần có các biện pháp cải thiện hệ thống ngân hàng để tăng cường khả năng cạnh tranh và đảm bảo an toàn tài chính.

VI. Kết Luận Giải Pháp Giảm Nguy Cơ Phá Sản Ngân Hàng TMCP

Phân tích nguy cơ phá sản ngân hàng thông qua mô hình Z-Score là một công cụ quan trọng để đánh giá và quản lý rủi ro trong hệ thống Ngân hàng TMCP Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần có các biện pháp cải thiện tình hình tài chính, tăng cường quản trị rủi ro ngân hàng và nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước và các ngân hàng để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng. Các biện pháp quản trị liên quan đến nhân tố ảnh hưởng đến nguy cơ phá sản tại các NHTMCP Việt Nam nhằm hạn chế phá sản trong tương lai. Các ngân hàng cần chú trọng hơn đến: quản trị rủi ro, tăng trưởng tín dụng, khả năng sinh lời và vốn chủ sở hữu.

6.1. Hàm ý chính sách cho các ngân hàng và cơ quan quản lý

Các ngân hàng cần tập trung vào việc cải thiện hiệu quả hoạt động ngân hàng, giảm nợ xấu ngân hàng và tăng cường vốn chủ sở hữu ngân hàng. Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát và kiểm soát hoạt động của các ngân hàng, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển lành mạnh của thị trường tài chính.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về dự báo phá sản ngân hàng

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phát triển các mô hình dự báo phá sản ngân hàng tiên tiến hơn, kết hợp các yếu tố định tính và định lượng, và xem xét các yếu tố đặc thù của ngành ngân hàng Việt Nam. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về tác động của các chính sách và quy định mới đến nguy cơ phá sản ngân hàng.

6.3. Tầm quan trọng của việc phòng ngừa rủi ro trong ngành ngân hàng

Ngăn ngừa rủi ro tài chính ngân hàng luôn quan trọng hơn khắc phục hậu quả. Nguy cơ phá sản có thể đến từ các cú sốc kinh tế bên ngoài và cả các yếu tố nội tại. Do đó, các ngân hàng cần chủ động xây dựng hệ thống phòng thủ vững chắc để sẵn sàng đối phó với các tình huống xấu nhất. Dự báo phá sản ngân hàng là một hoạt động sống còn để đảm bảo hoạt động ổn định của hệ thống tài chính Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung tâm trong nền kinh tế Việt Nam, là kênh trung gian tài chính quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và ổn định vĩ mô. Theo ước tính, tổng tài sản của 24 ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) chiếm trên 75% tổng tài sản toàn hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023. Tuy nhiên, hoạt động ngân hàng luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro như rủi ro tín dụng, thanh khoản, lãi suất, tỷ giá và đặc biệt là nguy cơ phá sản. Sau khủng hoảng tài chính 2007 – 2008, các NHTMCP Việt Nam đã trải qua quá trình tái cấu trúc mạnh mẽ nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro và đảm bảo an toàn vốn.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là vận dụng mô hình Z – Score để đo lường nguy cơ phá sản của các NHTMCP tại Việt Nam, đồng thời xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hệ số Z – Score trong giai đoạn 2014 – 2023. Nghiên cứu tập trung vào 24 NHTMCP có dữ liệu công khai đầy đủ, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc cảnh báo sớm và đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro hiệu quả. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc đánh giá mức độ an toàn tài chính của các ngân hàng, từ đó góp phần ổn định hệ thống ngân hàng và nền kinh tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để phân tích rủi ro phá sản của NHTMCP:

1. Lý thuyết trung gian tài chính (Diamond, 1984): NHTM hoạt động như trung gian tài chính đa dạng hóa danh mục cho vay nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng và chi phí giám sát. Việc đa dạng hóa danh mục cho vay giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro tập trung và nâng cao hiệu quả quản lý.

2. Lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại (Markowitz, 1952): Đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ và nguồn thu nhập giúp ngân hàng tối ưu hóa lợi nhuận với mức rủi ro chấp nhận được. Đa dạng hóa thu nhập được xem là chiến lược giảm thiểu rủi ro tổng thể của ngân hàng.

3. Lý thuyết tính kinh tế theo quy mô (Panzar và Willig, 1977): Mở rộng quy mô và đa dạng hóa hoạt động giúp giảm chi phí trung bình và tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực. Tuy nhiên, đa dạng hóa quá mức có thể làm giảm năng lực quản lý và gia tăng chi phí đại diện.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hệ số Z – Score (chỉ số đo lường nguy cơ phá sản), tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ suất sinh lời (ROA), quy mô ngân hàng, tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng, đa dạng hóa thu nhập, tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát, sở hữu Nhà nước, đại dịch Covid-19 và tái cấu trúc ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu thứ cấp thu thập từ 24 NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023. Cỡ mẫu gồm 240 quan sát (24 ngân hàng x 10 năm). Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm thống kê STATA 14.0.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Thống kê mô tả đặc điểm các biến số.
• Phân tích tương quan giữa các biến độc lập.
• Hồi quy đa biến sử dụng các mô hình Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM), Random Effects Model (REM).
• Kiểm định Hausman và F-test để lựa chọn mô hình phù hợp.
• Kiểm định các hiện tượng khuyết tật của mô hình REM và khắc phục bằng phương pháp Feasible Generalized Least Squares (FGLS).

Quy trình nghiên cứu gồm thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích hồi quy và kiểm định giả thuyết nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hệ số Z – Score, từ đó đề xuất hàm ý chính sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng tích cực đến hệ số Z – Score:

   • Tỷ suất sinh lời ROA có hệ số tác động dương, cho thấy ROA tăng 1% làm tăng Z – Score khoảng 0.15, giảm nguy cơ phá sản.
   • Tăng trưởng tín dụng có ảnh hưởng tích cực, với mức tăng trưởng 5% làm tăng Z – Score trung bình 0.12.
   • Tăng trưởng kinh tế (GDP) cũng góp phần nâng cao Z – Score, mỗi điểm phần trăm tăng trưởng GDP làm tăng Z – Score 0.10.
   • Sở hữu Nhà nước và tái cấu trúc ngân hàng đều có tác động tích cực, giúp giảm nguy cơ phá sản.

2. Ảnh hưởng tiêu cực đến hệ số Z – Score:

   • Quy mô ngân hàng có tác động tiêu cực, quy mô lớn hơn làm giảm Z – Score khoảng 0.08, cho thấy ngân hàng lớn có thể đối mặt rủi ro phá sản cao hơn do khẩu vị rủi ro lớn.
   • Tỷ lệ vốn chủ sở hữu và tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng cũng ảnh hưởng tiêu cực, làm giảm Z – Score lần lượt 0.07 và 0.05.
   • Tỷ lệ lạm phát có tác động tiêu cực, mỗi điểm phần trăm lạm phát tăng làm giảm Z – Score 0.06.

3. Không có ý nghĩa thống kê:

   • Tỷ lệ chi phí hoạt động, hệ số an toàn vốn, tăng trưởng tiền gửi huy động và đa dạng hóa thu nhập không có ảnh hưởng đáng kể đến hệ số Z – Score.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy ROA và tăng trưởng tín dụng là những nhân tố quan trọng giúp nâng cao khả năng chống chịu rủi ro phá sản của các NHTMCP Việt Nam, phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước. Tăng trưởng kinh tế ổn định tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động ngân hàng, giảm thiểu rủi ro thanh khoản và tín dụng.

Tuy nhiên, quy mô ngân hàng lớn lại làm tăng nguy cơ phá sản, phản ánh giả thuyết "quá lớn để phá sản" khi các ngân hàng lớn có xu hướng chấp nhận rủi ro cao hơn. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu và dự phòng rủi ro tín dụng ảnh hưởng tiêu cực có thể do áp lực chi phí vốn và dự phòng làm giảm lợi nhuận, từ đó ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ rủi ro.

Tỷ lệ lạm phát cao làm giảm sức mua và tăng chi phí hoạt động, gây áp lực lên hiệu quả kinh doanh và tăng nguy cơ phá sản. Việc đại dịch Covid-19 và tái cấu trúc ngân hàng có tác động tích cực cho thấy các biện pháp hỗ trợ và cải tổ đã giúp giảm thiểu rủi ro trong giai đoạn khó khăn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng biến số đến hệ số Z – Score, hoặc bảng hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý hiệu quả lợi nhuận (ROA): Các NHTMCP cần tập trung nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản và tối ưu hóa lợi nhuận để tăng hệ số Z – Score, giảm nguy cơ phá sản. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo ngân hàng.

2. Kiểm soát tăng trưởng tín dụng bền vững: Áp dụng các chính sách thận trọng trong mở rộng tín dụng, ưu tiên khách hàng có hồ sơ tín dụng tốt để giảm rủi ro nợ xấu. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Phòng tín dụng và quản lý rủi ro.

3. Đẩy mạnh tái cấu trúc và nâng cao năng lực quản trị: Tiếp tục các chương trình tái cấu trúc nhằm cải thiện cơ cấu vốn, nâng cao năng lực quản lý rủi ro và thích ứng với biến động kinh tế. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước và các NHTMCP.

4. Giám sát và ứng phó với biến động kinh tế vĩ mô: Cơ quan quản lý cần theo dõi sát sao các chỉ số kinh tế như lạm phát, GDP để có chính sách tiền tệ phù hợp, hỗ trợ ổn định hệ thống ngân hàng. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo các ngân hàng thương mại cổ phần: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro phá sản, từ đó xây dựng chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả.

2. Cơ quan quản lý nhà nước (Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính): Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chính sách giám sát, hỗ trợ tái cấu trúc và ổn định hệ thống ngân hàng.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Tài liệu tham khảo về mô hình Z – Score và các yếu tố tác động đến rủi ro tài chính trong ngành ngân hàng.

4. Nhà đầu tư và chuyên gia phân tích tài chính: Giúp đánh giá mức độ an toàn tài chính và rủi ro của các NHTMCP Việt Nam, hỗ trợ quyết định đầu tư chính xác.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình Z – Score là gì và tại sao được sử dụng để đo rủi ro phá sản?
   Mô hình Z – Score là chỉ số tổng hợp dựa trên tỷ suất sinh lời và tỷ lệ vốn chủ sở hữu, giúp đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro tài chính của ngân hàng. Nó được sử dụng phổ biến vì tính đơn giản và hiệu quả trong dự báo nguy cơ phá sản.

2. Tại sao quy mô ngân hàng lớn lại có thể làm tăng nguy cơ phá sản?
   Ngân hàng lớn thường có khẩu vị rủi ro cao hơn và có thể tham gia vào các hoạt động rủi ro hơn, dẫn đến nguy cơ phá sản tăng. Đây là hiện tượng "quá lớn để phá sản" khi ngân hàng có thể gây ảnh hưởng hệ thống nhưng cũng dễ bị tổn thương.

3. Đại dịch Covid-19 ảnh hưởng như thế nào đến rủi ro phá sản của các ngân hàng?
   Covid-19 gây ra suy giảm kinh tế, làm tăng nợ xấu và áp lực thanh khoản. Tuy nhiên, các biện pháp hỗ trợ và tái cấu trúc đã giúp giảm thiểu rủi ro phá sản trong giai đoạn này.

4. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng ảnh hưởng tiêu cực đến hệ số Z – Score như thế nào?
   Tỷ lệ dự phòng cao phản ánh ngân hàng phải trích lập chi phí lớn để bù đắp rủi ro tín dụng, làm giảm lợi nhuận và khả năng hấp thụ rủi ro, từ đó làm giảm hệ số Z – Score.

5. Làm thế nào để các ngân hàng có thể giảm thiểu rủi ro phá sản hiệu quả?
   Ngân hàng cần tăng cường quản lý lợi nhuận, kiểm soát tăng trưởng tín dụng, đa dạng hóa nguồn thu nhập hợp lý, đồng thời nâng cao năng lực quản trị và tuân thủ các quy định an toàn vốn.

Kết luận

• Luận văn đã vận dụng mô hình Z – Score để đo lường và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nguy cơ phá sản của 24 NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023.
• Các biến số ROA, tăng trưởng tín dụng, tăng trưởng kinh tế, sở hữu Nhà nước và tái cấu trúc có tác động tích cực làm giảm nguy cơ phá sản.
• Quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng và tỷ lệ lạm phát ảnh hưởng tiêu cực đến hệ số Z – Score.
• Tỷ lệ chi phí hoạt động, hệ số an toàn vốn, tăng trưởng tiền gửi và đa dạng hóa thu nhập không có ý nghĩa thống kê đáng kể.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách quản trị rủi ro và ổn định hệ thống ngân hàng Việt Nam trong tương lai.

Next steps: Triển khai các giải pháp quản trị rủi ro dựa trên kết quả nghiên cứu, đồng thời mở rộng nghiên cứu với các ngân hàng nước ngoài và các biến số mới như công nghệ tài chính (Fintech).

Call-to-action: Các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý cần áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao năng lực phòng ngừa rủi ro, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.