Phân Tích Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Sinh Lợi Của Ngân Hàng Tại Việt Nam

Lợi nhuận trong kinh tế học là phần tài sản tăng thêm sau khi trừ chi phí, bao gồm cả chi phí cơ hội. Trong kế toán, lợi nhuận là chênh lệch giữa giá bán và chi phí sản xuất. Sự khác biệt nằm ở quan niệm về chi phí. Trong kế toán, chỉ xét chi phí bằng tiền, bỏ qua chi phí cơ hội. Theo tài liệu gốc, lợi nhuận ngân hàng được đề cập trong nghiên cứu là lợi nhuận kế toán, là chênh lệch giữa doanh thu và tổng chi phí bằng tiền mà ngân hàng bỏ ra. Lợi nhuận này được thể hiện trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hàng năm.

Khả năng sinh lợi của ngân hàng được thể hiện bằng tỷ suất lợi nhuận đạt được. Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm giữa giá trị thặng dư (lợi nhuận) và phần tư bản ứng ra. Thông thường, tỷ suất lợi nhuận được tính hàng năm để so sánh hiệu quả hoạt động. Tỷ suất lợi nhuận thường được dùng làm thước đo hiệu quả hoạt động. Trong nghiên cứu, khả năng sinh lợi được đo lường bằng ba tỷ số: tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA), tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tỷ lệ thu nhập lãi thuần (NIM).

Trong bài nghiên cứu này, khả năng sinh lợi của một ngân hàng được đo lường bằng: tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA), tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tỷ lệ thu nhập lãi thuần (NIM). ROA thể hiện tương quan giữa mức sinh lợi so với tài sản. ROE đo mức lợi nhuận đạt được trên mỗi đồng vốn của chủ sở hữu. NIM đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng, thể hiện qua thu nhập lãi thuần. Tỷ lệ NIM càng cao cho thấy ngân hàng đang thành công trong việc quản lý tài sản và nợ.

Tỷ số vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (EQTA) phản ánh khả năng tài trợ từ vốn tự có của ngân hàng. Tỷ số này cao chứng tỏ khả năng tự chủ tài chính, nhưng cũng cho thấy chưa tận dụng đòn bẩy tài chính. Theo nghiên cứu của Antonina Davydenko (2010), ngân hàng có vốn mạnh sẽ tạo ra nhiều lợi nhuận. Trong tình hình kinh tế biến động, ngân hàng có vốn chủ sở hữu mạnh sẽ có khả năng đối phó với khủng hoảng kinh tế. Giả thiết đặt ra là tỷ số EQTA có tác động cùng chiều đến khả năng sinh lợi.

Trong hoạt động ngân hàng, hoạt động tín dụng mang lại nguồn thu nhập lớn nhất. Đa số cho rằng tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (LOTA) có mối quan hệ cùng chiều với lợi nhuận. Nếu nguồn tiền huy động được chuyển sang cho vay hết, ngân hàng có thể đạt lợi nhuận cao hơn. Tuy nhiên, khi ngân hàng cố gắng đẩy nhanh cho vay, họ phải trả chi phí cao hơn cho việc huy động vốn, dẫn đến tác động tiêu cực lên lợi nhuận (theo nghiên cứu của Antonina Davydenko (2010) và Adem Anbar (2011)). Giả thiết là LOTA có tác động cùng chiều đến khả năng sinh lợi.

Nguồn vốn từ huy động được xem là nguồn vốn chính và rẻ nhất cho ngân hàng. Tỷ lệ huy động vốn trên tổng tài sản (DETA) có tác động tích cực đến hoạt động ngân hàng, miễn là thị trường có nhu cầu vay. Nếu ngân hàng huy động càng nhiều, khả năng đẩy mạnh cho vay càng cao. Tuy nhiên, nếu nhu cầu vay không lớn, huy động quá nhiều có thể làm giảm thu nhập (theo nghiên cứu của Antonina Davydenko (2010)). Giả thiết là DETA có tác động ngược chiều đến khả năng sinh lợi.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) thể hiện sức khỏe của nền kinh tế. Khi kinh tế tăng trưởng, nhu cầu tín dụng tăng, các ngân hàng có cơ hội mở rộng hoạt động cho vay và tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, tăng trưởng kinh tế quá nóng có thể dẫn đến lạm phát và bong bóng tài sản, gây rủi ro cho hệ thống ngân hàng. Giả thiết là GDP có tác động cùng chiều đến khả năng sinh lợi của ngân hàng.

Lạm phát (INFL) có thể ảnh hưởng đến chi phí hoạt động của ngân hàng và giá trị thực của các khoản nợ. Lạm phát cao có thể làm giảm sức mua của người dân, ảnh hưởng đến khả năng trả nợ và tăng rủi ro tín dụng. Ngân hàng phải điều chỉnh lãi suất để đối phó với lạm phát, ảnh hưởng đến NIM. Giả thiết là INFL có tác động ngược chiều đến khả năng sinh lợi của ngân hàng.

Những thời điểm khủng hoảng tài chính hoặc suy thoái kinh tế thường sẽ tác động tiêu cực đến hiệu quả hoạt động ngân hàng. Tiêu dùng và đầu tư của người dân cũng như các doanh nghiệp sẽ giảm mạnh, khiến cho ngân hàng gặp khó khăn trong việc tăng trưởng tín dụng và làm tăng rủi ro nợ xấu. Đây cũng là một nhân tố bên ngoài quan trọng ảnh hưởng đến khả năng sinh lợi của ngân hàng. Nghiên cứu sẽ xem xét đến giai đoạn khủng hoảng kinh tế 2008-2009 và ảnh hưởng của nó.

Nghiên cứu sử dụng phần mềm Stata để thực hiện hồi quy đa biến với dữ liệu bảng. Đầu tiên, hệ số tương quan giữa các biến được xem xét để kiểm tra đa cộng tuyến. Tiếp đến, hồi quy được thực hiện theo ba phương pháp: POOL, FEM và REM. Kiểm định Hausman được sử dụng để lựa chọn mô hình hồi quy thích hợp. Sau đó, kiểm tra tự tương quan và phương sai thay đổi. Nếu có, phương pháp bình phương nhỏ nhất tổng quát (GLS) được sử dụng để khắc phục.

Các biến trong mô hình được định nghĩa rõ ràng và được đo lường bằng các chỉ số tài chính và kinh tế vĩ mô. Các biến phụ thuộc là ROA, ROE và NIM. Các biến độc lập bao gồm EQTA, LOTA, DETA, PRTO, NETA, NIGI, SIZE, FIXED, GDP và INFL. Nguồn dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính của các ngân hàng và Tổng cục Thống kê.

Kết quả hồi quy cho thấy một số biến có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng sinh lợi của các ngân hàng TMCP. Ví dụ, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản có tác động tích cực đến ROA và ROE. Lạm phát có tác động tiêu cực đến NIM. Kết quả này cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản lý ngân hàng trong việc đưa ra quyết định kinh doanh.

Quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả là yếu tố quan trọng để đảm bảo khả năng sinh lợi của ngân hàng. Ngân hàng cần nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, giám sát chặt chẽ các khoản vay và trích lập dự phòng đầy đủ. Việc quản lý rủi ro tín dụng giúp giảm thiểu nợ xấu và tăng lợi nhuận ròng.

Ngân hàng cần kiểm soát chi phí hoạt động một cách chặt chẽ. Việc tối ưu hóa chi phí giúp tăng khả năng sinh lãi của ngân hàng. Ngân hàng có thể cắt giảm các chi phí không cần thiết, tăng cường sử dụng công nghệ và nâng cao năng suất lao động.

Ngân hàng nên đa dạng hóa hoạt động kinh doanh để tăng thu nhập ngoài lãi. Các dịch vụ như thanh toán, thẻ, bảo hiểm, tư vấn tài chính có thể mang lại nguồn thu ổn định cho ngân hàng. Việc đa dạng hóa dịch vụ giúp giảm sự phụ thuộc vào hoạt động cho vay và tăng khả năng sinh lợi.

Các nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng bao gồm tỷ lệ cho vay, lạm phát, quản lý rủi ro tín dụng và đa dạng hóa dịch vụ. Việc quản lý hiệu quả các nhân tố này sẽ giúp các ngân hàng nâng cao khả năng sinh lợi.

Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phân tích tác động của các yếu tố mới như công nghệ, quy định và cạnh tranh đến khả năng sinh lợi của ngân hàng. Nghiên cứu cũng có thể xem xét sự khác biệt giữa các loại hình ngân hàng và khu vực địa lý.

Phát triển bền vững là mục tiêu quan trọng của ngành ngân hàng. Ngân hàng cần cân bằng giữa mục tiêu lợi nhuận và trách nhiệm xã hội. Việc thực hiện các hoạt động kinh doanh có trách nhiệm sẽ giúp ngân hàng xây dựng uy tín và tạo dựng mối quan hệ tốt với khách hàng và cộng đồng.