Tổng quan nghiên cứu
Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một sắc thuế trực thu quan trọng, đóng vai trò trung tâm trong hệ thống thuế của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tại thành phố Tân An, số lượng người nộp thuế TNCN từ hộ kinh doanh cho thuê nhà đã tăng nhanh, với hơn 8.231 người chịu thuế tính đến năm 2015. Tuy nhiên, việc tuân thủ nghĩa vụ thuế của nhóm đối tượng này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách nhà nước và công bằng xã hội. Luận văn tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế TNCN của hộ kinh doanh cho thuê nhà tại Tân An trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2015. Mục tiêu chính là xác định mức độ ảnh hưởng của hiểu biết thuế, nhận thức về tính công bằng thuế và thu nhập người nộp thuế đến hành vi tuân thủ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện công tác thu thuế, góp phần tăng nguồn thu ngân sách và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên mô hình lý thuyết về các nhân tố ảnh hưởng đến tính tuân thủ thuế, phát triển từ các công trình của Chung (2002), Eriksen và Fallan (1996), Harris và cộng sự (1988), Jackson và Milliron (1986). Mô hình tập trung vào ba nhân tố chính:
- Hiểu biết thuế: Bao gồm kiến thức chi tiết và tổng quát về các quy định thuế, thu nhập chịu thuế và các khoản giảm trừ thuế.
- Nhận thức về tính công bằng thuế: Đánh giá sự công bằng chung của hệ thống thuế, trao đổi lợi ích giữa người nộp thuế và nhà nước, cấu trúc thuế suất và các điều khoản đặc biệt.
- Thu nhập người nộp thuế: Mức thu nhập chịu thuế ảnh hưởng đến khả năng và ý thức tuân thủ thuế.
Tính tuân thủ thuế được đo lường qua các hành vi như khai báo đúng, nộp thuế đúng hạn, không trốn tránh thuế và không có nợ thuế.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính gồm thảo luận nhóm, phỏng vấn chuyên gia và người nộp thuế để xây dựng bảng câu hỏi phù hợp. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 210 hộ kinh doanh cho thuê nhà tại Chi cục Thuế thành phố Tân An, thu về 205 phiếu hợp lệ. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo kích thước mẫu tối thiểu theo tiêu chuẩn phân tích nhân tố khám phá (EFA).
Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng các kỹ thuật:
- Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha.
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố.
- Phân tích hồi quy bội để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến tính tuân thủ thuế.
Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2015, với phạm vi khảo sát tại thành phố Tân An, tỉnh Long An.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Mức độ hiểu biết thuế còn hạn chế: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình các câu hỏi về kiến thức thuế dao động từ 1,91 đến 2 trên thang 3 điểm, cho thấy người nộp thuế chưa có kiến thức đầy đủ về các quy định thuế. Hệ số Cronbach’s Alpha của thang đo kiến thức thuế đạt 0,689 sau khi loại bỏ các biến không phù hợp, đảm bảo độ tin cậy.
Nhận thức về tính công bằng thuế ở mức trung bình khá: Điểm trung bình các câu hỏi về nhận thức công bằng thuế khoảng 3 trên thang Likert 5 điểm, với hệ số Cronbach’s Alpha là 0,75 sau khi loại bỏ các biến không phù hợp. Điều này cho thấy người nộp thuế tương đối đồng thuận với hệ thống thuế hiện hành nhưng vẫn còn nghi ngại về một số điều khoản đặc biệt và sự công bằng trong phân phối thuế.
Tính tuân thủ thuế chưa cao: Điểm trung bình về các hành vi tuân thủ thuế cũng ở mức khoảng 3 trên thang Likert 5 điểm, cho thấy ý thức tuân thủ của người nộp thuế chưa thực sự mạnh mẽ. Hệ số Cronbach’s Alpha của thang đo tính tuân thủ đạt 0,93, chứng tỏ thang đo rất tin cậy.
Phân tích hồi quy bội cho thấy: Hiểu biết thuế và nhận thức về tính công bằng thuế có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến tính tuân thủ thuế TNCN, trong khi thu nhập người nộp thuế có ảnh hưởng thấp hơn. Mô hình giải thích được phần lớn biến thiên của hành vi tuân thủ, với mức ý nghĩa kiểm định Bartlett ≤ 0,05 và hệ số KMO > 0,5.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của kiến thức thuế và nhận thức công bằng trong việc nâng cao tính tuân thủ thuế. Người nộp thuế có hiểu biết tốt hơn về quy định thuế và cảm nhận hệ thống thuế công bằng sẽ có xu hướng tuân thủ cao hơn. Tuy nhiên, kiến thức thuế còn hạn chế và nhận thức công bằng chưa hoàn toàn thuyết phục là nguyên nhân chính khiến tính tuân thủ chưa đạt mức tối ưu.
Biểu đồ phân phối điểm trung bình các thang đo có thể minh họa rõ sự phân bố nhận thức và hành vi tuân thủ của người nộp thuế. Bảng hồi quy chi tiết sẽ cho thấy mức độ ảnh hưởng cụ thể của từng nhân tố.
Kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của các chương trình tuyên truyền, đào tạo nâng cao kiến thức thuế và cải thiện chính sách thuế để tăng tính công bằng, từ đó thúc đẩy ý thức tuân thủ của người nộp thuế.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo, tuyên truyền kiến thức thuế: Cơ quan thuế cần tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo và sử dụng đa dạng kênh truyền thông (radio, website, mạng xã hội) để nâng cao hiểu biết thuế cho người nộp thuế, đặc biệt là hộ kinh doanh cho thuê nhà. Mục tiêu đạt tăng 20% điểm trung bình kiến thức thuế trong vòng 12 tháng.
Cải thiện chính sách và thủ tục hành chính thuế: Đơn giản hóa thủ tục kê khai, nộp thuế, đồng thời minh bạch các quy định về giảm trừ và ưu đãi thuế nhằm tăng nhận thức về tính công bằng. Thực hiện trong 6 tháng tới với sự phối hợp của các phòng ban liên quan.
Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Áp dụng các biện pháp kiểm tra chặt chẽ, xử phạt nghiêm minh các trường hợp trốn thuế, nợ thuế nhằm nâng cao tính răn đe và ý thức tuân thủ. Thực hiện liên tục, đánh giá hiệu quả hàng quý.
Xây dựng kênh hỗ trợ, tư vấn thuế cho người nộp thuế: Thiết lập đường dây nóng, trung tâm tư vấn để giải đáp thắc mắc, hỗ trợ người nộp thuế kịp thời, giúp họ hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ. Triển khai trong 3 tháng và duy trì hoạt động thường xuyên.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý thuế địa phương: Giúp cải thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý thuế và xây dựng các chương trình tuyên truyền phù hợp với đặc thù địa phương.
Hộ kinh doanh cho thuê nhà và người nộp thuế cá nhân: Nâng cao nhận thức về nghĩa vụ thuế, hiểu rõ các quy định và quyền lợi, từ đó tăng tính tuân thủ.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, kinh tế: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về hành vi tuân thủ thuế.
Các tổ chức tư vấn, đào tạo thuế: Làm tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo, tư vấn phù hợp với nhu cầu thực tế của người nộp thuế.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao hiểu biết thuế lại quan trọng đối với tính tuân thủ?
Hiểu biết thuế giúp người nộp thuế nhận thức đúng về nghĩa vụ và quyền lợi, giảm thiểu sai sót và trốn tránh. Ví dụ, người biết rõ các khoản giảm trừ sẽ kê khai chính xác hơn.Nhận thức về tính công bằng thuế ảnh hưởng thế nào đến hành vi nộp thuế?
Khi người nộp thuế cảm thấy hệ thống thuế công bằng, họ có xu hướng tuân thủ cao hơn vì tin tưởng vào sự phân phối công bằng của nguồn thu.Thu nhập có ảnh hưởng lớn đến việc tuân thủ thuế không?
Thu nhập có tác động nhưng không mạnh bằng hiểu biết và nhận thức công bằng. Người có thu nhập cao nếu không hiểu rõ hoặc không tin tưởng hệ thống cũng có thể trốn thuế.Làm thế nào để cải thiện nhận thức công bằng thuế?
Cần minh bạch chính sách thuế, công khai các khoản thu và chi ngân sách, đồng thời đảm bảo các quy định thuế áp dụng công bằng cho mọi đối tượng.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố?
Nghiên cứu sử dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy bội trên dữ liệu khảo sát 205 người nộp thuế, đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác của kết quả.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định ba nhân tố chính ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế TNCN tại Tân An: hiểu biết thuế, nhận thức về tính công bằng thuế và thu nhập người nộp thuế.
- Hiểu biết thuế và nhận thức công bằng có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ hơn đến tính tuân thủ so với thu nhập.
- Mức độ tuân thủ thuế hiện tại của hộ kinh doanh cho thuê nhà còn ở mức trung bình, cần có các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý và tuyên truyền.
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo, cải cách thủ tục, tăng cường kiểm tra và hỗ trợ người nộp thuế.
- Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo và đánh giá hiệu quả trong vòng 12 tháng, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện chính sách thuế.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao ý thức tuân thủ thuế, góp phần xây dựng nền kinh tế phát triển bền vững!