Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển pháp luật và cải cách tư pháp tại Việt Nam, việc kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính giữ vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức cũng như đảm bảo pháp luật được thi hành nghiêm minh và thống nhất. Tỉnh Phú Thọ, với dân số trên 1,4 triệu người và 13 đơn vị hành chính cấp huyện, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) trong tố tụng hành chính từ năm 2016 đến giữa năm 2020. Theo báo cáo của ngành, số vụ án hành chính tại Phú Thọ có xu hướng tăng, đặc biệt là các vụ liên quan đến quản lý đất đai, với nhiều vụ án có tính chất phức tạp và yêu cầu cao về chất lượng giải quyết.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, làm rõ nhiệm vụ và quyền hạn của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính tại tỉnh Phú Thọ, đồng thời chỉ ra những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động của VKSND tỉnh và các VKSND cấp huyện trực thuộc trong giai đoạn 2016-2020, với trọng tâm là việc kiểm sát các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm và phúc thẩm.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính, nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của VKSND, từ đó bảo vệ quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước và các tổ chức, cá nhân tham gia tố tụng hành chính. Các chỉ số như số vụ án thụ lý, số vụ án được giải quyết đúng hạn, tỷ lệ kháng nghị và kiến nghị của VKSND được sử dụng làm thước đo hiệu quả công tác kiểm sát.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hành chính, được quy định trong các văn bản pháp luật như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014, Luật Tố tụng hành chính 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hành chính; nhiệm vụ kiểm sát việc thụ lý, giải quyết và xét xử vụ án hành chính; quyền hạn thực hiện các biện pháp kiểm sát như yêu cầu thu thập tài liệu, kiến nghị khởi kiện, kháng nghị bản án, quyết định.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình quản lý công và mô hình cải cách tư pháp nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của VKSND trong bối cảnh cải cách pháp luật và nâng cao chất lượng giải quyết vụ án hành chính. Các nguyên tắc pháp lý về quyền con người, quyền công dân và bảo vệ lợi ích hợp pháp cũng được xem xét để làm cơ sở lý luận cho việc phân tích vai trò của VKSND.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong tố tụng hành chính. Phương pháp phân tích định lượng được áp dụng trên cơ sở số liệu thống kê từ báo cáo công tác của VKSND tỉnh Phú Thọ và các VKSND cấp huyện trong giai đoạn 2016-2020, với cỡ mẫu gồm toàn bộ các vụ án hành chính được thụ lý và giải quyết trong thời gian này.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ mẫu (census) nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện của dữ liệu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách so sánh tỷ lệ giải quyết vụ án đúng hạn, tỷ lệ kháng nghị, kiến nghị và các chỉ số liên quan đến chất lượng công tác kiểm sát. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính thông qua khảo sát, phỏng vấn các cán bộ, kiểm sát viên tại VKSND tỉnh và cấp huyện để làm rõ nguyên nhân khó khăn, vướng mắc và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm các giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số vụ án hành chính thụ lý và giải quyết: Năm 2018, VKSND tỉnh Phú Thọ thụ lý 53 vụ án hành chính, tăng 20 vụ so với năm 2017 (33 vụ). Số vụ án được giải quyết trong năm 2018 là 45 vụ, trong đó có 15 vụ bị đình chỉ trước khi mở phiên tòa. Tỷ lệ thông báo thu lý vụ án gửi đúng hạn đạt 100%.

  2. Chất lượng giải quyết vụ án có sự cải thiện: Tỷ lệ vụ án hành chính được xét xử đúng pháp luật và không có vi phạm nghiêm trọng tăng lên, với 7/9 vụ án phúc thẩm giữ nguyên bản án sơ thẩm trong năm 2017. Viện kiểm sát đã ban hành 2 bản kháng nghị phúc thẩm trong năm 2018, tăng so với các năm trước.

  3. Khó khăn trong việc kiểm sát các vụ án liên quan đến đất đai: Các vụ án hành chính liên quan đến quản lý đất đai chiếm tỷ lệ lớn và có tính chất phức tạp, nhiều vụ án có căn cứ chứng minh sai sót của cơ quan quản lý nhà nước, dẫn đến việc Tòa án chấp nhận đơn khởi kiện của công dân. Tuy nhiên, phần lớn các vụ án do công dân khởi kiện dựa trên ý chí chủ quan, thiếu căn cứ chứng minh nên bị bác đơn.

  4. Vướng mắc trong thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn: Một số khó khăn được xác định gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của cán bộ, kiểm sát viên; thiếu cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ; quy định pháp luật còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong phối hợp giữa VKSND và Tòa án; thời gian giải quyết vụ án còn kéo dài.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND tỉnh Phú Thọ và các VKSND cấp huyện đã thực hiện tốt chức năng kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, góp phần nâng cao chất lượng xét xử và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân. Việc tăng số vụ án thụ lý và giải quyết phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn của người dân đối với quyền khởi kiện hành chính, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu cao hơn về năng lực và hiệu quả công tác kiểm sát.

Khó khăn trong kiểm sát các vụ án liên quan đến đất đai là vấn đề phổ biến không chỉ tại Phú Thọ mà còn ở nhiều địa phương khác, do tính chất phức tạp của các tranh chấp đất đai và sự thiếu đồng bộ trong quản lý nhà nước. Việc nhiều vụ án bị đình chỉ hoặc bác đơn cho thấy cần nâng cao chất lượng thụ lý và kiểm sát ngay từ giai đoạn đầu.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về vai trò quan trọng của VKSND trong tố tụng hành chính và những thách thức trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hành chính. Việc sử dụng biểu đồ thể hiện số vụ án thụ lý, giải quyết theo năm và tỷ lệ kháng nghị sẽ giúp minh họa rõ nét hơn xu hướng và hiệu quả công tác kiểm sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ, kiểm sát viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nghiệp vụ chuyên sâu về tố tụng hành chính, đặc biệt là các vụ án liên quan đến đất đai, nhằm nâng cao kỹ năng phân tích, đánh giá chứng cứ và phát biểu tại phiên tòa. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng; chủ thể thực hiện: VKSND tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo pháp luật.

  2. Hoàn thiện cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị, công nghệ thông tin phục vụ công tác kiểm sát, đồng thời xây dựng chính sách thu hút, giữ chân cán bộ, kiểm sát viên có trình độ cao. Thời gian thực hiện: 24 tháng; chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VKSND tỉnh và các cấp.

  3. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và Tòa án: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ trong việc trao đổi thông tin, xử lý hồ sơ vụ án, đặc biệt trong các giai đoạn thụ lý, xét xử và thi hành án. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể thực hiện: VKSND tỉnh, Tòa án nhân dân tỉnh.

  4. Hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn thi hành: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật tố tụng hành chính nhằm khắc phục những bất cập, đồng thời ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết để thống nhất áp dụng. Thời gian thực hiện: 18 tháng; chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân: Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, đặc biệt trong việc xử lý các vụ án phức tạp liên quan đến đất đai.

  2. Thẩm phán và cán bộ Tòa án nhân dân: Giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ của VKSND trong tố tụng hành chính, từ đó tăng cường phối hợp và nâng cao chất lượng xét xử các vụ án hành chính.

  3. Giảng viên, học viên ngành Luật: Là tài liệu tham khảo quý giá trong giảng dạy và nghiên cứu về tố tụng hành chính, chức năng kiểm sát tư pháp và cải cách tư pháp tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức pháp lý: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật liên quan đến tố tụng hành chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viện kiểm sát nhân dân có vai trò gì trong tố tụng hành chính?
    VKSND thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, bảo đảm việc giải quyết vụ án kịp thời, đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và Nhà nước.

  2. Phạm vi kiểm sát của VKSND trong tố tụng hành chính là gì?
    VKSND kiểm sát từ khi Tòa án thụ lý vụ án đến khi kết thúc giải quyết, bao gồm việc tham gia phiên tòa, kiểm sát việc thi hành bản án, quyết định và thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định.

  3. Những khó khăn chính trong công tác kiểm sát vụ án hành chính tại Phú Thọ là gì?
    Khó khăn gồm năng lực chuyên môn hạn chế, thiếu cơ sở vật chất, quy định pháp luật chưa đồng bộ, thời gian giải quyết vụ án kéo dài và các vụ án liên quan đến đất đai có tính chất phức tạp.

  4. VKSND có quyền thu thập tài liệu, chứng cứ trong tố tụng hành chính không?
    Có, VKSND có quyền yêu cầu thu thập tài liệu, chứng cứ và tự mình thu thập để đảm bảo việc giải quyết vụ án đúng pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.

  5. Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát vụ án hành chính là gì?
    Bao gồm nâng cao năng lực chuyên môn, hoàn thiện cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp với Tòa án, hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn thi hành, đồng thời đẩy mạnh công tác đào tạo, tuyên truyền pháp luật.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong tố tụng hành chính tại tỉnh Phú Thọ, góp phần nâng cao nhận thức và hiệu quả công tác kiểm sát.
  • Số vụ án hành chính thụ lý và giải quyết tại Phú Thọ tăng, đặc biệt là các vụ án liên quan đến đất đai với tính chất phức tạp.
  • Công tác kiểm sát đã góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ án, tuy nhiên còn tồn tại nhiều khó khăn về năng lực, cơ sở vật chất và pháp luật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ sở vật chất, tăng cường phối hợp và hoàn thiện pháp luật.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và cán bộ ngành kiểm sát tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả công tác kiểm sát để điều chỉnh phù hợp, góp phần xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả.