I. Tổng Quan Về Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng Khái Niệm Vai Trò
Cấu trúc vốn ngân hàng (CTV) là sự kết hợp giữa nợ và vốn chủ sở hữu (VCSH) để tài trợ cho các quyết định đầu tư. Nghiên cứu về CTV là đi vào nghiên cứu về cách thức lựa chọn tỷ lệ phù hợp giữa nợ và VCSH nhằm tối đa hóa lợi ích của ngân hàng. Việc cân nhắc lựa chọn giữa nợ và VCSH xuất phát từ sự khác biệt về bản chất. Nợ là nguồn vốn vay mượn, có thời hạn, có trách nhiệm hoàn trả và trả lãi. VCSH có tính ổn định cao, không hoàn trả và được tích lũy từ hoạt động kinh doanh. Do sự khác biệt về đặc điểm vốn, chi phí sử dụng, trách nhiệm hoàn trả và thời gian sử dụng cũng khác nhau. Do đó, xác định CTV chính là xác định đòn bẩy tài chính phù hợp cho ngân hàng. NHTM thường sử dụng đòn bẩy tài chính cao hơn so với doanh nghiệp phi tài chính vì nguồn vốn kinh doanh chủ yếu là tiền huy động. Các nhà quản trị tài chính phải lựa chọn một đòn bẩy tài chính hợp lý, là kết quả của quyết định đầu tư và quyết định nguồn vốn.
1.1. Quyết Định Đầu Tư Ảnh Hưởng Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng
Quyết định đầu tư liên quan đến tài sản và giá trị từng bộ phận tài sản cần có, cũng như mối quan hệ giữa các tài sản trong từng bộ phận ngân hàng. Quyết định này gắn liền với phần tài sản trong bảng cân đối kế toán, bao gồm đầu tư tài chính và đầu tư tài sản cố định. Quyết định đầu tư là quan trọng nhất vì nó tạo ra giá trị cho ngân hàng (Hawawini & Vialiet, 2002). Một quyết định đầu tư đúng đắn sẽ làm tăng giá trị ngân hàng và tài sản cho chủ sở hữu. Ví dụ, việc đầu tư vào công nghệ số có thể giúp ngân hàng tăng trưởng tín dụng và hiệu quả hoạt động.
1.2. Tối Ưu Quyết Định Nguồn Vốn Để Định Hình Cấu Trúc Vốn
Quyết định nguồn vốn là lựa chọn nguồn vốn tài trợ cho đầu tư tài sản của ngân hàng: từ nợ hay VCSH, từ nguồn vốn ngắn hạn hay dài hạn. Nó còn xem xét mối quan hệ giữa chi phí, lợi nhuận, tái đầu tư và chia cổ tức. Khi lựa chọn nguồn vốn, nhà quản lý cần quyết định cách huy động nguồn vốn đó. Đây là những quyết định liên quan đến tài trợ trong hoạt động của ngân hàng. Để có quyết định đúng đắn, nhà quản trị cần công cụ phân tích hỗ trợ, việc lựa chọn sai lầm sẽ gây hậu quả lớn. Việc sử dụng công cụ phân tích hỗ trợ hiệu quả là điều cần thiết đối với các nhà quản trị vốn hiện đại.
II. Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam Đặc Điểm Cấu Trúc Vốn
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một định chế tài chính trung gian, thực hiện kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. Nội dung chính là nhận tiền gửi, cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán vì mục tiêu lợi nhuận và góp phần thực hiện mục tiêu kinh tế cho Nhà nước. NHTM ra đời để kinh doanh, hoạt động vì mục đích lợi nhuận. NHTM có cơ cấu tổ chức bộ máy như một doanh nghiệp và bình đẳng trong quan hệ kinh tế, tự chủ về tài chính và có nghĩa vụ đóng thuế. NHTM cũng tồn tại một cấu trúc vốn riêng (Trần Huy Hoàng, 2007). Tuy nhiên, NHTM là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt. Lĩnh vực kinh doanh là tiền tệ, tín dụng và dịch vụ ngân hàng, lĩnh vực nhạy cảm, đòi hỏi sự thận trọng. Nguồn vốn chủ yếu là vốn huy động từ bên ngoài. Hoạt động NHTM chịu sự chi phối bởi chính sách tiền tệ và quy định của Ngân hàng Nhà nước.
2.1. Vai Trò Trung Gian Tín Dụng và Ảnh Hưởng Cấu Trúc Vốn
NHTM là một trung gian tín dụng, thực hiện huy động các nguồn vốn tạm thời gian rỗi trong xã hội và sử dụng nguồn này để cho vay đáp ứng nhu cầu vốn kinh doanh và tiêu dùng. NHTM là một loại hình doanh nghiệp, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ ngân hàng và chịu sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước. Do đó, cơ cấu vốn của NHTM sẽ bị ảnh hưởng bởi các quy định pháp lý về tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu và các hạn chế về hoạt động tín dụng.
2.2. Tác Động Chính Sách Tiền Tệ Lên Quyết Định Cấu Trúc Vốn
Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước có tác động lớn đến quyết định cấu trúc vốn của các NHTM. Ví dụ, khi Ngân hàng Nhà nước tăng lãi suất điều hành, chi phí huy động vốn của các NHTM sẽ tăng lên, khiến họ phải điều chỉnh cơ cấu vốn để duy trì lợi nhuận và đảm bảo khả năng thanh khoản. Biến động tỷ giá hối đoái cũng có thể ảnh hưởng đến giá trị của các khoản nợ bằng ngoại tệ, tác động đến đòn bẩy tài chính của ngân hàng.
III. Lý Thuyết Cấu Trúc Vốn Đánh Giá Ứng Dụng Thực Tiễn
Các lý thuyết về cấu trúc vốn đóng vai trò quan trọng trong việc phân tích các yếu tố tác động đến quyết định cấu trúc vốn của doanh nghiệp, bao gồm cả NHTM. Lý thuyết của Modigliani và Miller (MM) cho rằng trong thị trường vốn hoàn hảo, giá trị doanh nghiệp không chịu ảnh hưởng bởi việc lựa chọn CTV. Tuy nhiên, các lý thuyết sau này như lý thuyết chi phí đại diện, lý thuyết trật tự phân hạng và lý thuyết đánh đổi chỉ ra rằng các yếu tố như chi phí đại diện, thông tin bất cân xứng và lợi ích thuế có thể ảnh hưởng đến CTV tối ưu của doanh nghiệp.
3.1. Lý Thuyết Chi Phí Đại Diện và Ảnh Hưởng Đến Ngân Hàng
Jensen và Meckling (1976) cho rằng việc lựa chọn CTV của doanh nghiệp có thể xuất phát từ việc xung đột lợi ích giữa nhà quản lý, cổ đông và chủ nợ. Như vậy, ở đây có thể xảy hai mối xung đột chính như sau: xung đột giữ nhà quản lý và cổ đông và xung đột giữa cổ đông và chủ nợ. Khi ngân hàng huy động nợ quá nhiều, rủi ro của ngân hàng sẽ tăng lên, làm tăng chi phí đi vay. Để giảm thiểu chi phí đại diện, ngân hàng cần có cơ chế giám sát hiệu quả và chính sách khuyến khích phù hợp để đảm bảo lợi ích của các bên liên quan.
3.2. Ưu Nhược Điểm Của Lý Thuyết Trật Tự Phân Hạng Đánh Đổi
Lý thuyết trật tự phân hạng (Myers và Majluf, 1984) cho rằng doanh nghiệp ưu tiên sử dụng vốn nội bộ trước, sau đó mới đến nợ và cuối cùng là phát hành cổ phiếu. Lý thuyết đánh đổi (Bradley et al, 1984) cho rằng doanh nghiệp nên cân bằng giữa lợi ích thuế từ nợ và chi phí phá sản tiềm ẩn. Cả hai lý thuyết đều có ưu điểm và nhược điểm riêng, và việc áp dụng lý thuyết nào phụ thuộc vào đặc điểm cụ thể của từng ngân hàng và môi trường kinh doanh.
IV. Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Cấu Trúc Vốn NHTM
Nghiên cứu của Gropp và Heider (2009) chỉ ra rằng ngoài yêu cầu vốn tối thiểu, các yếu tố khác có thể quyết định CTV ngân hàng, tương tự doanh nghiệp phi tài chính. Các yếu tố như lợi nhuận, quy mô, tăng trưởng, tài sản thế chấp và tăng trưởng GDP có thể ảnh hưởng đến cấu trúc vốn ngân hàng. Các nghiên cứu của Rayna Brown và Monica Octavia (2008) tại các quốc gia đang phát triển và Ebru Çağlayan (2010) tại Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy các yếu tố tác động đến CTV của ngân hàng có những điểm tương đồng với doanh nghiệp phi tài chính và có cùng hướng tác động.
4.1. Tác Động Của Lợi Nhuận và Quy Mô Đến Cấu Trúc Vốn
Lợi nhuận ngân hàng (Profitability) thường có tác động âm đến đòn bẩy tài chính. Ngân hàng có lợi nhuận cao có thể sử dụng lợi nhuận giữ lại để tài trợ cho hoạt động kinh doanh, giảm nhu cầu vay nợ. Quy mô ngân hàng (Size) có thể tác động dương hoặc âm đến đòn bẩy tài chính, tùy thuộc vào chiến lược kinh doanh và mức độ chấp nhận rủi ro của ngân hàng. Ngân hàng lớn có thể dễ dàng tiếp cận nguồn vốn vay hơn, nhưng cũng phải đối mặt với áp lực tuân thủ các quy định về an toàn vốn.
4.2. Vai Trò Của Tăng Trưởng và Tài Sản Thế Chấp Trong Cấu Trúc Vốn
Tăng trưởng ngân hàng (Growth) thường có tác động dương đến đòn bẩy tài chính. Ngân hàng có tốc độ tăng trưởng cao cần huy động thêm vốn để tài trợ cho các dự án đầu tư mới, tăng nhu cầu vay nợ. Tài sản thế chấp (Collateral) có tác động âm đến đòn bẩy tài chính. Ngân hàng có nhiều tài sản thế chấp có thể vay nợ với lãi suất thấp hơn, nhưng cũng có thể giảm tính linh hoạt trong việc sử dụng vốn.
4.3. Ảnh Hưởng Kinh Tế Vĩ Mô GDP đến Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng
Tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) có thể ảnh hưởng đến nhu cầu tín dụng và khả năng trả nợ của khách hàng, tác động đến quyết định cấu trúc vốn của các NHTM. Khi kinh tế tăng trưởng, nhu cầu tín dụng tăng lên, ngân hàng có thể tăng đòn bẩy tài chính để đáp ứng nhu cầu này. Tuy nhiên, khi kinh tế suy thoái, ngân hàng cần giảm đòn bẩy tài chính để giảm thiểu rủi ro nợ xấu.
V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Cấu Trúc Vốn Bài Học Cho NHTM Việt Nam
Việc nghiên cứu cấu trúc vốn có ý nghĩa quan trọng đối với các NHTM Việt Nam. Hệ thống ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế (Levine, 1997). Ổn định hoạt động của ngân hàng cũng chính là ổn định của nền kinh tế. Cấu trúc vốn ngân hàng ảnh hưởng đến tính ổn định, khả năng thanh khoản và chất lượng tín dụng (Diamond và Rajan, 2000). Đánh giá thấp tầm quan trọng của CTV ngân hàng có thể gây tổn thất cho cả ngân hàng và nền kinh tế. Cần thiết nghiên cứu CTV ngân hàng để tìm hiểu các nhân tố ảnh hưởng đến CTV ngân hàng ở các nước khác có ảnh hưởng đến CTV của các NHTM Việt Nam.
5.1. Tối Ưu Hóa Cơ Cấu Vốn Để Nâng Cao Hiệu Quả Hoạt Động
Việc nghiên cứu các yếu tố tác động đến cấu trúc vốn giúp các NHTM Việt Nam có thể đưa ra các quyết định tài chính phù hợp để tối ưu hóa cơ cấu vốn, nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm thiểu rủi ro. Ví dụ, ngân hàng có thể điều chỉnh tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu để tăng khả năng sinh lời hoặc giảm rủi ro nợ xấu.
5.2. Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng và Ảnh Hưởng Đến Cấu Trúc Vốn
Quản trị rủi ro tín dụng hiệu quả có thể giúp ngân hàng giảm thiểu nợ xấu và cải thiện khả năng sinh lời. Điều này có thể giúp ngân hàng giảm sự phụ thuộc vào vốn vay và tăng cường vốn chủ sở hữu. Các biện pháp quản trị rủi ro tín dụng bao gồm đánh giá tín dụng khách hàng, đa dạng hóa danh mục cho vay và trích lập dự phòng rủi ro.
VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Về Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng
Nghiên cứu về cấu trúc vốn ngân hàng là một lĩnh vực quan trọng và phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích tác động của các yếu tố vĩ mô như lạm phát, tỷ giá hối đoái và chính sách tiền tệ đến cấu trúc vốn của các NHTM Việt Nam. Nghiên cứu cũng có thể mở rộng phạm vi phân tích sang các loại hình ngân hàng khác như ngân hàng chính sách và ngân hàng hợp tác xã.
6.1. Tác Động Đại Dịch COVID 19 và Biến Động Lãi Suất
Các nghiên cứu tiếp theo cần xem xét tác động của các sự kiện bất thường như đại dịch COVID-19 và biến động lãi suất đến quyết định cấu trúc vốn của các NHTM Việt Nam. Đại dịch COVID-19 đã gây ra suy thoái kinh tế và làm tăng rủi ro tín dụng, buộc các ngân hàng phải điều chỉnh cơ cấu vốn để đối phó với những thách thức mới. Biến động lãi suất cũng có thể ảnh hưởng đến chi phí huy động vốn và lợi nhuận của ngân hàng.
6.2. Chính Sách Tiền Tệ và Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng
Nghiên cứu cần tập trung vào các yếu tố vĩ mô như: Biến động lạm phát, Tỷ giá hối đoái, và Chính sách tiền tệ của Ngân hàng nhà nước. Các yếu tố này đều có ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của các NHTM Việt Nam.
