I. Hành vi điều chỉnh lợi nhuận khi phát hành cổ phiếu
Thị trường chứng khoán Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, thu hút nhiều nhà đầu tư. Quyết định đầu tư phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có tình hình kinh doanh và khả năng phát triển của doanh nghiệp, thể hiện qua chỉ tiêu lợi nhuận trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh. Doanh nghiệp muốn phát hành thêm cổ phiếu để thu hút vốn, nhà quản lý có thể điều chỉnh lợi nhuận tăng lên để tạo ấn tượng tốt với nhà đầu tư. Tuy nhiên, việc điều chỉnh lợi nhuận có thể dẫn đến thông tin sai lệch về thực trạng doanh nghiệp, ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư và sự phát triển lành mạnh của thị trường chứng khoán. Nghiên cứu về hành vi điều chỉnh lợi nhuận và các nhân tố tác động là rất cần thiết. Theo Luật Chứng khoán 2006 (sửa đổi 2010), doanh nghiệp phải có lãi trong năm liền trước năm đăng ký chào bán và không có lỗ lũy kế. Liệu nhà quản trị có thực hiện điều chỉnh lợi nhuận để đáp ứng yêu cầu này? Đây là một câu hỏi quan trọng cần được làm rõ.
1.1. Tại sao doanh nghiệp điều chỉnh lợi nhuận
Doanh nghiệp điều chỉnh lợi nhuận để đáp ứng các yêu cầu pháp lý, tăng giá trị cổ phiếu, thu hút nhà đầu tư và đạt được các mục tiêu tài chính ngắn hạn. Việc điều chỉnh có thể thực hiện thông qua các chính sách kế toán linh hoạt hoặc các kỹ thuật khác, làm thay đổi hình ảnh tài chính của doanh nghiệp. Điều này dẫn đến việc nhà đầu tư đưa ra các quyết định sai lầm, gây ảnh hưởng đến thị trường.
1.2. Rủi ro tiềm ẩn từ việc điều chỉnh lợi nhuận
Việc điều chỉnh lợi nhuận tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư và thị trường. Thông tin tài chính sai lệch có thể dẫn đến quyết định đầu tư không chính xác, gây thiệt hại tài chính cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, việc này làm suy yếu niềm tin vào thị trường chứng khoán, cản trở sự phát triển bền vững của thị trường.
II. Tổng quan nghiên cứu về điều chỉnh lợi nhuận toàn cầu
Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy lợi nhuận thường bị điều chỉnh trước thời điểm phát hành cổ phiếu, nhằm tạo ấn tượng tích cực về tình hình tài chính của công ty. Ching và cộng sự (2002) nghiên cứu các công ty phát hành thêm cổ phiếu và nhận thấy xu hướng dịch chuyển lợi nhuận từ các năm sau sang năm trước năm phát hành. Rangan (1998) cũng tìm thấy bằng chứng về việc các công ty điều chỉnh tăng lợi nhuận để đáp ứng yêu cầu niêm yết. Cohen và Zarowin (2010) chỉ ra rằng nhà quản lý thực hiện điều chỉnh lợi nhuận thông qua cả biến kế toán dồn tích và can thiệp vào các giao dịch thực. Các nghiên cứu ở châu Á, như của Miller (2002) tại Hàn Quốc và Daoping (Steven) He và cộng sự (2010) tại Nhật Bản, cũng cho thấy hành vi tương tự. Aharony và cộng sự (2007) cũng ghi nhận điều này tại Trung Quốc. Tất cả các nghiên cứu ở các nước có thị trường chứng khoán phát triển hoặc mới nổi đều có bằng chứng về hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
2.1. Nghiên cứu tại các thị trường phát triển
Tại các thị trường phát triển như Mỹ và Anh, nghiên cứu tập trung vào việc xác định các phương pháp điều chỉnh lợi nhuận và tác động của chúng đến giá cổ phiếu. Các mô hình như Modified Jones được sử dụng rộng rãi để phát hiện và đo lường mức độ điều chỉnh lợi nhuận. Ngoài ra, các nghiên cứu còn xem xét vai trò của quản trị công ty trong việc hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
2.2. Nghiên cứu tại các thị trường mới nổi
Tại các thị trường mới nổi, nghiên cứu thường tập trung vào động cơ điều chỉnh lợi nhuận, chẳng hạn như đáp ứng yêu cầu niêm yết hoặc thu hút nhà đầu tư. Do hệ thống pháp lý và quản trị công ty còn yếu kém, hành vi điều chỉnh lợi nhuận có thể phổ biến hơn. Các nghiên cứu cũng xem xét tác động của điều này đến sự phát triển của thị trường chứng khoán.
2.3. So sánh điều chỉnh lợi nhuận giữa các quốc gia
Việc so sánh điều chỉnh lợi nhuận giữa các quốc gia giúp hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi này. Các yếu tố như hệ thống pháp lý, quản trị công ty, văn hóa kinh doanh và mức độ phát triển của thị trường chứng khoán có thể đóng vai trò quan trọng. Từ đó, đưa ra các giải pháp phù hợp để hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận và bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư.
III. Nhân tố ảnh hưởng đến điều chỉnh lợi nhuận khi phát hành
Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận, bao gồm đặc điểm doanh nghiệp (quy mô, khả năng sinh lời, thanh khoản) và quản trị công ty (HĐQT, ban kiểm soát, tỷ lệ sở hữu của cổ đông lớn). Peasnell, Pope và Young (2004) nhận thấy nhà quản lý điều chỉnh tăng lợi nhuận để tránh báo cáo lỗ. Syed Zulfiqar Ali Shah và cộng sự (2004) cho thấy tỷ lệ sở hữu công ty được đại diện bởi các tổ chức có tương quan nghịch với mức độ điều chỉnh lợi nhuận. Zongjun Wang và cộng sự (2004) phát hiện sự kiêm nhiệm chức danh chủ tịch HĐQT và tổng giám đốc điều hành có tương quan thuận với mức độ điều chỉnh lợi nhuận. Lim, Thong và Ding (2008) nhận thấy quy mô doanh nghiệp càng lớn thì hành vi điều chỉnh lợi nhuận càng cao. Guthrie và Sokolowsky (2010) cho thấy mối tác động cùng chiều giữa tỷ lệ sở hữu của những cổ đông lớn không nằm trong ban điều hành và hành vi điều chỉnh tăng lợi nhuận. Younes Badavar Nahandi và cộng sự (2011) nghiên cứu về ảnh hưởng của đặc điểm HĐQT đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
3.1. Vai trò của quản trị doanh nghiệp trong điều chỉnh
Quản trị doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận. HĐQT độc lập, ban kiểm soát hiệu quả và hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh mẽ có thể giúp đảm bảo tính trung thực và minh bạch của báo cáo tài chính. Ngược lại, quản trị doanh nghiệp yếu kém có thể tạo điều kiện cho nhà quản lý thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
3.2. Tác động của đặc điểm doanh nghiệp đến điều chỉnh
Đặc điểm doanh nghiệp, như quy mô, khả năng sinh lời, cấu trúc nợ và ngành nghề kinh doanh, cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Các doanh nghiệp có quy mô lớn, khả năng sinh lời thấp hoặc nợ nhiều có thể có động cơ điều chỉnh lợi nhuận cao hơn. Ngoài ra, các ngành nghề kinh doanh có tính cạnh tranh cao hoặc chịu sự điều tiết chặt chẽ cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi này.
IV. Nghiên cứu hành vi điều chỉnh lợi nhuận tại Việt Nam
Tại Việt Nam, các nghiên cứu về hành vi điều chỉnh lợi nhuận còn khá mới mẻ, đặc biệt trong bối cảnh phát hành thêm cổ phiếu. Các nghiên cứu trước đây (Trần Mỹ Tú, 2014; Nguyễn Thuỳ Uyên, 2015; Phạm Thị Bích Vân, 2017) tập trung vào các nhân tố quản trị doanh nghiệp và đặc điểm doanh nghiệp. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các nghiên cứu về tác động của cấu trúc sở hữu đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Nghiên cứu này sẽ tập trung vào các công ty niêm yết phát hành thêm cổ phiếu, đưa ra kết luận khái quát và đề xuất giải pháp hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận của nhà quản lý.
4.1. Thiếu hụt nghiên cứu về cấu trúc sở hữu
Các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam chưa đi sâu vào tác động của cấu trúc sở hữu đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Cấu trúc sở hữu, bao gồm tỷ lệ sở hữu của cổ đông lớn, cổ đông nhà nước và cổ đông nước ngoài, có thể ảnh hưởng đến động cơ và khả năng điều chỉnh lợi nhuận của nhà quản lý. Nghiên cứu này sẽ tập trung vào khía cạnh này để bổ sung vào khoảng trống nghiên cứu.
4.2. Bối cảnh phát hành thêm cổ phiếu tại Việt Nam
Phát hành thêm cổ phiếu là một hoạt động quan trọng đối với các công ty niêm yết tại Việt Nam, giúp huy động vốn để mở rộng hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, hoạt động này cũng tiềm ẩn rủi ro điều chỉnh lợi nhuận, do nhà quản lý có thể muốn tạo ấn tượng tốt với nhà đầu tư để thu hút vốn. Nghiên cứu này sẽ tập trung vào bối cảnh phát hành thêm cổ phiếu để hiểu rõ hơn về hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong tình huống này.
4.3. Mục tiêu của nghiên cứu tại Việt Nam
Nghiên cứu này hướng đến mục tiêu xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết tại Việt Nam trong trường hợp phát hành thêm cổ phiếu. Nghiên cứu cũng nhằm xác định mức độ tác động của từng nhân tố đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Các kết quả nghiên cứu sẽ giúp nhà đầu tư, cơ quan quản lý và các bên liên quan khác hiểu rõ hơn về thực trạng điều chỉnh lợi nhuận tại Việt Nam và đưa ra các quyết định phù hợp.
V. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng điều chỉnh lợi nhuận
Nghiên cứu này tiến hành tổng hợp, phân tích lý thuyết để chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận, đặt giả thuyết nghiên cứu dựa trên cơ sở lập luận logic các vấn đề liên quan đến đối tượng nghiên cứu. Tiến hành thu thập số liệu nghiên cứu dựa trên bộ báo cáo tài chính đã được kiểm toán niêm yết trên các sàn giao dịch chứng khoán. Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, kiểm định sự tương quan giữa các biến, kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu thông qua phân tích kết quả hồi quy dưới sự hỗ trợ từ phần mềm SPSS.
5.1. Thu thập và xử lý dữ liệu báo cáo tài chính
Việc thu thập dữ liệu từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán là bước quan trọng để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả nghiên cứu. Dữ liệu cần được xử lý cẩn thận để loại bỏ các sai sót và chuẩn hóa các biến số. Phần mềm thống kê như SPSS được sử dụng để phân tích dữ liệu và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.
5.2. Sử dụng mô hình hồi quy để kiểm định giả thuyết
Mô hình hồi quy là một công cụ thống kê mạnh mẽ để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu về mối quan hệ giữa các biến số. Mô hình này cho phép xác định mức độ tác động của từng nhân tố đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận, đồng thời kiểm soát các yếu tố nhiễu. Kết quả hồi quy cần được phân tích cẩn thận để đưa ra các kết luận chính xác và đáng tin cậy.
VI. Kiến nghị giải pháp hạn chế điều chỉnh lợi nhuận hiệu quả
Nghiên cứu này sẽ đưa ra các kiến nghị chính sách nhằm bảo vệ các bên liên quan thông qua việc nâng cao chất lượng chỉ tiêu lợi nhuận trên báo cáo tài chính. Các kiến nghị có thể bao gồm tăng cường quản trị công ty, nâng cao tính minh bạch của báo cáo tài chính, tăng cường kiểm tra giám sát của cơ quan quản lý và nâng cao nhận thức của nhà đầu tư. Ngoài ra, nghiên cứu cũng gợi mở hướng nghiên cứu tiếp theo về hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
6.1. Tăng cường giám sát từ cơ quan quản lý nhà nước
Cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát hoạt động của các công ty niêm yết, đặc biệt là trong bối cảnh phát hành thêm cổ phiếu. Việc giám sát cần tập trung vào tính trung thực và minh bạch của báo cáo tài chính, đồng thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi điều chỉnh lợi nhuận trái pháp luật. Ngoài ra, cơ quan quản lý cũng cần tăng cường phối hợp với các tổ chức nghề nghiệp và kiểm toán viên để nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính.
6.2. Nâng cao nhận thức và năng lực cho nhà đầu tư
Nhà đầu tư cần được trang bị kiến thức và kỹ năng phân tích báo cáo tài chính để có thể đánh giá chính xác tình hình tài chính của doanh nghiệp và đưa ra các quyết định đầu tư phù hợp. Các tổ chức đào tạo và truyền thông cần tăng cường cung cấp thông tin và hướng dẫn cho nhà đầu tư về các rủi ro liên quan đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận.
6.3. Hoàn thiện hệ thống chuẩn mực và chế độ kế toán
Hệ thống chuẩn mực và chế độ kế toán cần được hoàn thiện để giảm thiểu các kẽ hở có thể bị lợi dụng để điều chỉnh lợi nhuận. Các chuẩn mực cần được xây dựng một cách rõ ràng, chi tiết và phù hợp với thông lệ quốc tế. Ngoài ra, cần tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho các kế toán viên và kiểm toán viên về các chuẩn mực kế toán mới.
