Nguyên Tắc Hai Cấp Xét Xử và Bảo Vệ Quyền Con Người trong Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam

Nguyên tắc hai cấp xét xử là việc vụ án hình sự được xét xử lần đầu ở cấp sơ thẩm và có thể được xét xử lại ở cấp phúc thẩm nếu có kháng cáo, kháng nghị. Nếu không có kháng cáo, kháng nghị, bản án sơ thẩm có hiệu lực pháp luật. Nguyên tắc này thể hiện sự thận trọng của Tòa án, đảm bảo tính chính xác, công bằng và nghiêm minh của pháp luật. Đây là cơ chế quan trọng để bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự, phản ánh bản chất của Nhà nước và pháp luật.

Việc quy định hai cấp xét xử trong vụ án hình sự là cơ chế bảo vệ quyền con người trong TTHS. Quyền đó có được bảo vệ hay không, phản ánh bản chất của Nhà nước, bản chất của pháp luật và con người trong xã hội đó. Việc xét xử một vụ án hình sự theo hai cấp: Xét xử lần đầu ở cấp sơ thẩm (cấp xét xử thứ nhất) và được tiếp tục xét xử ở cấp phúc thẩm (cấp xét xử thứ hai) nếu có kháng cáo, kháng nghị. Còn nếu không, bản án sơ thẩm có hiệu lực pháp luật và được thi hành sau khi hết thời hạn kháng cáo, kháng nghị. Có như vậy thì những vụ án được Tòa án giải quyết đã có hiệu lực pháp luật (đã qua giải quyết xét xử ở cấp phúc thẩm) phải được thi hành, tránh khiếu nại kéo dài.

Theo khái niệm của Liên hợp quốc có thể hiểu là: “Những gì bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được bảo đảm thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người”. Một số định nghĩa về quyền con người do một số chuyên gia, cơ quan nghiên cứu từng nêu ra cũng không hoàn toàn giống nhau, nhưng xét chung, quyền con người thường được hiểu là: “Những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế”.

Quyền con người có một số đặc điểm cơ bản, thể hiện tính phổ biến ở mọi quốc gia. Một là, tính không thể tước đoạt. Quyền con người không thể bị tước đoạt một cách tùy tiện trừ trường hợp sự tước đoạt đó nhằm bảo vệ các quyền con người của người khác do hành vi vi phạm pháp luật của người bị tước đoạt. Hai là, tính không thể phân chia của quyền con người. Quyền con người là tổng thể các quyền và tự do của con người, gắn bó với nhau, trong đó không có quyền nào quan trọng hơn quyền nào. Ba là, tính liên hệ và phụ thuộc. Tính chất này thể hiện ở chỗ các quyền con người không tồn tại một cách biệt lập mà tồn tại trong tổng thể và trong đó các quyền này là điều kiện để đảm bảo các quyền khác và ngược lại.

Việc xét xử sơ thẩm tại Đăk Lăk, bên cạnh những thành tựu, vẫn còn tồn tại những hạn chế ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền con người. Các vụ án kéo dài, xét xử nhiều lần gây tốn kém và ảnh hưởng đến quyền lợi của công dân. Việc áp dụng pháp luật chưa thống nhất, đôi khi chưa đảm bảo sự công bằng và khách quan. Cần có những giải pháp để nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm, đảm bảo quyền con người được bảo vệ một cách hiệu quả.

Xét xử phúc thẩm có vai trò quan trọng trong việc kiểm tra lại tính đúng đắn của bản án sơ thẩm, đảm bảo không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử phúc thẩm tại Đăk Lăk cũng còn những hạn chế. Tỷ lệ sửa án, hủy án chưa cao, cho thấy khả năng phát hiện sai sót của cấp phúc thẩm còn hạn chế. Cần nâng cao năng lực của thẩm phán cấp phúc thẩm, tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động xét xử để đảm bảo tính khách quan, công bằng.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng, dễ hiểu, dễ áp dụng. Cần cụ thể hóa các quy định về quyền con người trong tố tụng hình sự, đảm bảo các quyền này được thực thi một cách hiệu quả. Cần tăng cường chế tài đối với các hành vi vi phạm quyền con người trong tố tụng hình sự.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên. Cần chú trọng bồi dưỡng về kỹ năng thu thập, đánh giá chứng cứ, kỹ năng tranh tụng tại phiên tòa. Cần nâng cao ý thức trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp của người tiến hành tố tụng, đảm bảo tính khách quan, công bằng trong hoạt động tố tụng.

Cần tăng cường vai trò giám sát của Viện kiểm sát đối với hoạt động điều tra, truy tố, xét xử. Cần tạo điều kiện để luật sư tham gia tích cực vào quá trình tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội. Cần khuyến khích sự tham gia của người dân vào hoạt động giám sát, phản biện xã hội đối với hoạt động tố tụng.

Cải cách tư pháp có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp, đảm bảo tính minh bạch, công bằng, khách quan trong hoạt động tố tụng. Cải cách tư pháp cần tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực của người tiến hành tố tụng, tăng cường giám sát hoạt động tố tụng, đảm bảo quyền con người được bảo vệ một cách hiệu quả.

Nghiên cứu kinh nghiệm của các nước trên thế giới về nguyên tắc hai cấp xét xử, đặc biệt là các nước có hệ thống pháp luật tương đồng với Việt Nam. Học hỏi những kinh nghiệm tốt, phù hợp với điều kiện của Việt Nam để áp dụng vào thực tiễn. Cần chú trọng đến việc đảm bảo quyền con người trong quá trình áp dụng nguyên tắc hai cấp xét xử.

Luận văn đã trình bày những vấn đề lý luận cơ bản về nguyên tắc hai cấp xét xử và quyền con người trong tố tụng hình sự, đánh giá thực trạng thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử tại Đăk Lăk và đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của cải cách tư pháp đến việc thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử và bảo vệ quyền con người.

Nguyên tắc hai cấp xét xử là một trong những nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự, có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công bằng, khách quan, minh bạch trong hoạt động xét xử, bảo vệ quyền con người. Việc thực hiện hiệu quả nguyên tắc hai cấp xét xử góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.