Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng làm bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí cho học sinh trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực tư duy phản biện và nhân cách đạo đức. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh gặp khó khăn trong việc triển khai ý tưởng và lập luận trong bài văn nghị luận xã hội chiếm khoảng 45,8%, gây ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả học tập môn Ngữ văn. Luận văn này tập trung nghiên cứu kỹ năng làm bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí nhằm giúp học sinh lớp 12 trường THPT An Lão, Hải Phòng nâng cao năng lực viết văn nghị luận xã hội, góp phần cải thiện chất lượng dạy và học môn Ngữ văn.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm: (1) Xác định thực trạng kỹ năng làm bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí của học sinh lớp 12; (2) Phân tích những khó khăn, hạn chế trong quá trình dạy và học; (3) Đề xuất các giải pháp rèn luyện kỹ năng làm bài văn nghị luận xã hội phù hợp với đặc điểm học sinh THPT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh khối 12A1, 12A7, 12A8, 12A9 của trường THPT An Lão trong năm học 2014-2015. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy phản biện cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về văn nghị luận xã hội và lý thuyết về kỹ năng viết văn học đường. Văn nghị luận xã hội được hiểu là loại văn bản sử dụng lý lẽ, dẫn chứng để trình bày quan điểm, nhận thức và đánh giá về một vấn đề xã hội, nhằm thuyết phục người đọc và người nghe. Kỹ năng làm bài văn nghị luận xã hội bao gồm các khái niệm chính: nhận thức tư tưởng, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục, và khả năng trình bày mạch lạc, logic.

Mô hình nghiên cứu tập trung vào quá trình hình thành và phát triển kỹ năng viết văn nghị luận xã hội của học sinh THPT, bao gồm các yếu tố: kiến thức nền tảng, kỹ năng lập luận, kỹ năng trình bày, và thái độ học tập. Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các phương pháp dạy học hiện đại nhằm tăng cường sự chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình viết văn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 200 phiếu khảo sát và bài làm văn nghị luận xã hội của học sinh lớp 12 trường THPT An Lão, Hải Phòng, cùng với ý kiến đánh giá của 12 giáo viên bộ môn Ngữ văn. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các lớp học và trình độ học sinh.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp kết quả khảo sát, phân loại lỗi thường gặp và đánh giá năng lực viết văn của học sinh. Phương pháp phân tích nội dung được áp dụng để đánh giá chất lượng bài làm văn nghị luận xã hội, tập trung vào các tiêu chí như lập luận, dẫn chứng, và cách trình bày. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2014, bao gồm giai đoạn khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng lập dàn ý của học sinh còn hạn chế: Khoảng 54,2% bài làm văn của học sinh chưa đạt yêu cầu về lập dàn ý, trong đó 83,3% học sinh triển khai ý chưa rõ ràng, 25% bị lộn xộn trong trình bày ý tưởng, và 28,2% thiếu ý hoặc thừa ý không cần thiết.

  2. Khó khăn trong việc triển khai luận điểm và dẫn chứng: 45,8% học sinh gặp khó khăn trong việc lựa chọn và sử dụng dẫn chứng phù hợp để thuyết phục người đọc, dẫn đến bài viết thiếu sức thuyết phục và logic.

  3. Phương pháp dạy học chưa phát huy hiệu quả tối đa: Qua khảo sát ý kiến giáo viên, có khoảng 54,2% giáo viên cho rằng phương pháp giảng dạy hiện tại chưa thực sự giúp học sinh phát triển kỹ năng viết văn nghị luận xã hội một cách toàn diện.

  4. Thái độ học tập và nhận thức về văn nghị luận xã hội còn hạn chế: Nhiều học sinh chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của bài văn nghị luận xã hội trong việc phát triển tư duy và nhân cách, dẫn đến sự thiếu đầu tư và hứng thú trong quá trình học tập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc học sinh chưa được trang bị đầy đủ kiến thức nền tảng về cấu trúc và phương pháp lập luận trong văn nghị luận xã hội. So với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh gặp khó khăn trong việc lập dàn ý và triển khai luận điểm ở mức cao, phản ánh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học.

Việc thiếu kỹ năng lựa chọn dẫn chứng phù hợp cũng làm giảm tính thuyết phục của bài viết, điều này đồng nhất với báo cáo của ngành giáo dục về thực trạng dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT. Thái độ học tập chưa tích cực của học sinh phần nào do chưa nhận thức đúng về ý nghĩa của bài văn nghị luận xã hội, điều này cần được khắc phục thông qua việc nâng cao nhận thức và tạo động lực học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt và chưa đạt các tiêu chí về lập dàn ý, triển khai luận điểm và sử dụng dẫn chứng, giúp minh họa rõ nét những điểm mạnh và điểm yếu trong kỹ năng viết văn nghị luận xã hội hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng lập dàn ý cho học sinh: Giáo viên cần tổ chức các buổi tập huấn chuyên sâu về kỹ năng lập dàn ý, sử dụng các bài tập thực hành cụ thể nhằm nâng cao tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu lên ít nhất 80% trong vòng một học kỳ.

  2. Phát triển kỹ năng lựa chọn và sử dụng dẫn chứng: Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích học sinh tìm kiếm và phân tích các dẫn chứng thực tế, từ đó nâng cao khả năng thuyết phục trong bài viết. Mục tiêu đạt 75% học sinh sử dụng dẫn chứng phù hợp trong bài làm sau 6 tháng.

  3. Đổi mới phương pháp giảng dạy: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề, thảo luận nhóm và phản biện để phát triển tư duy phản biện và kỹ năng viết văn nghị luận xã hội. Thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo với sự hỗ trợ của ban giám hiệu nhà trường.

  4. Nâng cao nhận thức và thái độ học tập của học sinh: Tổ chức các buổi sinh hoạt ngoại khóa, tọa đàm về vai trò của văn nghị luận xã hội trong phát triển nhân cách và tư duy, nhằm tạo động lực học tập tích cực cho học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh có thái độ tích cực lên 70% trong vòng một năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nhận được các phương pháp và kỹ thuật giảng dạy cụ thể để nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, đặc biệt là phần văn nghị luận xã hội.

  2. Học sinh lớp 12: Có thể áp dụng các kỹ năng và phương pháp rèn luyện được đề xuất để cải thiện khả năng viết bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí, từ đó nâng cao điểm số và phát triển tư duy.

  3. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cải tiến chương trình giảng dạy phù hợp với thực trạng và nhu cầu phát triển kỹ năng viết văn của học sinh.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Sư phạm Ngữ văn: Sử dụng luận văn như tài liệu tham khảo để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến phương pháp dạy học và phát triển kỹ năng viết văn nghị luận xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn nghị luận xã hội là gì và tại sao học sinh THPT cần rèn luyện kỹ năng này?
    Văn nghị luận xã hội là loại văn bản trình bày quan điểm, nhận thức về các vấn đề xã hội nhằm thuyết phục người đọc. Kỹ năng này giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, khả năng lập luận và trình bày ý tưởng rõ ràng, rất cần thiết trong học tập và cuộc sống.

  2. Những khó khăn phổ biến của học sinh khi làm bài văn nghị luận xã hội là gì?
    Học sinh thường gặp khó khăn trong việc lập dàn ý mạch lạc, lựa chọn dẫn chứng phù hợp và trình bày luận điểm logic. Ngoài ra, nhiều em chưa nhận thức đúng về vai trò của bài văn nghị luận xã hội nên thiếu đầu tư và hứng thú.

  3. Phương pháp nào giúp cải thiện kỹ năng viết văn nghị luận xã hội hiệu quả?
    Phương pháp dạy học tích cực, dựa trên vấn đề, kết hợp thảo luận nhóm và phản biện được đánh giá cao. Việc tổ chức các bài tập thực hành, hướng dẫn lập dàn ý và lựa chọn dẫn chứng cũng rất quan trọng.

  4. Làm thế nào để giáo viên đánh giá chính xác kỹ năng viết văn nghị luận xã hội của học sinh?
    Giáo viên nên sử dụng các tiêu chí đánh giá rõ ràng như khả năng lập luận, tính logic, sự thuyết phục của dẫn chứng, cách trình bày và ngôn ngữ sử dụng. Việc phân tích lỗi thường gặp cũng giúp xác định điểm yếu cần khắc phục.

  5. Tại sao thái độ học tập của học sinh lại ảnh hưởng đến kỹ năng viết văn nghị luận xã hội?
    Thái độ tích cực giúp học sinh chủ động tìm hiểu, luyện tập và hoàn thiện kỹ năng. Ngược lại, thái độ thờ ơ, thiếu nhận thức về tầm quan trọng của bài văn nghị luận xã hội sẽ làm giảm hiệu quả học tập và kết quả bài viết.

Kết luận

  • Kỹ năng làm bài văn nghị luận về tư tưởng, đạo lí của học sinh THPT hiện còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong lập dàn ý và sử dụng dẫn chứng.
  • Nguyên nhân chủ yếu do thiếu kiến thức nền tảng, phương pháp dạy học chưa phù hợp và thái độ học tập chưa tích cực.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng viết văn nghị luận xã hội, bao gồm đào tạo kỹ năng lập dàn ý, phát triển kỹ năng dẫn chứng, đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao nhận thức học sinh.
  • Các giải pháp được kỳ vọng sẽ được triển khai trong vòng một năm học nhằm cải thiện chất lượng dạy và học môn Ngữ văn tại trường THPT An Lão.
  • Kêu gọi các nhà giáo dục, quản lý và học sinh cùng phối hợp thực hiện để phát huy hiệu quả nghiên cứu, góp phần xây dựng nền giáo dục phát triển toàn diện.