Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2019, tỉnh Bắc Ninh đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể các vụ án liên quan đến tội gây rối trật tự công cộng, với tổng số 113 vụ án và 412 bị cáo bị xét xử sơ thẩm. Tội phạm này tuy không có mức độ nguy hiểm cao như các loại tội phạm khác nhưng lại phổ biến, đa dạng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự, an toàn xã hội. Hành vi gây rối trật tự công cộng thường diễn ra công khai tại các nơi đông người như đường phố, khu công nghiệp, gây hoang mang, lo lắng trong nhân dân và làm giảm niềm tin vào công tác quản lý của chính quyền địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt tội gây rối trật tự công cộng tại tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2015-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án được xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh, nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành, đồng thời góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn pháp luật hình sự Việt Nam.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện rõ qua việc cung cấp số liệu cụ thể về tình hình xét xử, phân tích các vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm gây rối trật tự công cộng, góp phần bảo đảm an ninh trật tự và ổn định xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật, kết hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng trong phòng chống tội phạm. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về tội phạm và trách nhiệm hình sự: Định nghĩa tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý hoặc vô ý, xâm phạm các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ.

  • Lý thuyết về trật tự công cộng và an ninh xã hội: Trật tự công cộng được hiểu là trạng thái ổn định, có tổ chức và kỷ luật tại các không gian công cộng, bảo vệ lợi ích chung của xã hội, bao gồm các quy tắc, quy phạm mà mọi người phải tuân thủ.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: tội gây rối trật tự công cộng, chủ thể tội phạm, khách thể, mặt khách quan và mặt chủ quan của tội phạm, các tình tiết định khung hình phạt như có tổ chức, dùng vũ khí, hung khí, gây cản trở giao thông nghiêm trọng, xúi giục người khác gây rối, hành hung người can thiệp bảo vệ trật tự công cộng, tái phạm nguy hiểm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của khoa học luật hình sự:

  • Phân tích, tổng hợp và thống kê xã hội học: Thu thập và xử lý số liệu từ 113 vụ án với 412 bị cáo xét xử tại TAND tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2015-2019.

  • Phương pháp so sánh đối chiếu: So sánh các quy định pháp luật về tội gây rối trật tự công cộng qua các giai đoạn Bộ luật Hình sự 1985, 1999 và 2015, cũng như so sánh với các tội phạm liên quan như cố ý gây thương tích, đua xe trái phép, chống người thi hành công vụ.

  • Phương pháp điều tra án điển hình: Phân tích chi tiết các vụ án tiêu biểu tại Bắc Ninh để đánh giá thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt, từ đó rút ra các vướng mắc, hạn chế và nguyên nhân.

Nguồn dữ liệu chính là các bản án hình sự, báo cáo xét xử của TAND tỉnh Bắc Ninh, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu khoa học chuyên ngành. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các vụ án gây rối trật tự công cộng được xét xử sơ thẩm trong 5 năm, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao. Phương pháp phân tích được lựa chọn nhằm đảm bảo đánh giá toàn diện, khách quan về thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình xét xử tội gây rối trật tự công cộng tại Bắc Ninh tăng dần qua các năm: Năm 2015 có 14 vụ án với 64 bị cáo, đến năm 2019 tăng lên 28 vụ án với 85 bị cáo, tương ứng tăng khoảng 100% về số vụ và 32,8% về số bị cáo trong 5 năm. Tỷ lệ tội gây rối trật tự công cộng trong tổng số vụ án hình sự xét xử sơ thẩm dao động khoảng 2,1% đến 2,5% hàng năm.

  2. Phân bố hình phạt đa dạng, chủ yếu là án treo và tù dưới 3 năm: Trong 5 năm, 42,48% bị cáo được áp dụng hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo, 37,62% bị phạt tù dưới 3 năm, 17% bị phạt tù từ trên 3 đến dưới 7 năm, chỉ 2,9% bị cải tạo không giam giữ, không có trường hợp bị phạt tiền. Điều này phản ánh mức độ nghiêm trọng và tính phức tạp của tội phạm.

  3. Thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt cơ bản đúng pháp luật: Các vụ án điển hình cho thấy cơ quan tố tụng tại Bắc Ninh đã xác định đúng chủ thể, hành vi, hậu quả và lỗi của tội phạm, áp dụng đúng các quy định tại Điều 318 BLHS 2015 và các tình tiết tăng nặng khi có tổ chức, dùng hung khí, gây cản trở giao thông nghiêm trọng.

  4. Một số vướng mắc trong định tội danh và quyết định hình phạt: Có trường hợp định tội danh chưa chính xác, ví dụ một vụ án có hậu quả chết người nhưng bị xét xử về tội gây rối trật tự công cộng thay vì tội giết người; hoặc việc áp dụng khung hình phạt không phù hợp với tính chất hành vi và mức độ nguy hiểm xã hội.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự gia tăng tội gây rối trật tự công cộng tại Bắc Ninh có thể liên quan đến sự phát triển nhanh chóng của công nghiệp hóa, đô thị hóa, dẫn đến mật độ dân cư cao, khó kiểm soát các hành vi tụ tập đông người, biểu tình, gây mất trật tự. Các hành vi vi phạm thường diễn ra tại các khu công nghiệp, khu dân cư đông đúc, gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự và đời sống người dân.

Việc áp dụng hình phạt chủ yếu là án treo và tù dưới 3 năm phản ánh sự cân nhắc giữa tính nghiêm minh của pháp luật và yếu tố nhân đạo, đồng thời nhằm giáo dục, phòng ngừa tái phạm. Tuy nhiên, các vụ án có tính chất nghiêm trọng hơn cần được xử lý nghiêm khắc hơn để tăng tính răn đe.

So sánh với các nghiên cứu trước đây cho thấy, việc chưa có văn bản hướng dẫn thi hành cụ thể Điều 318 BLHS 2015 đã gây khó khăn, thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật, dẫn đến một số vụ án bị định tội danh hoặc quyết định hình phạt chưa chính xác. Việc phân biệt tội gây rối trật tự công cộng với các tội liên quan như cố ý gây thương tích, chống người thi hành công vụ cũng còn nhiều tranh cãi, đòi hỏi sự rõ ràng hơn trong quy định pháp luật và hướng dẫn thực thi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng số vụ án và số bị cáo qua các năm, bảng phân bố hình phạt theo loại hình, cũng như các bảng so sánh tiêu chí phân biệt tội gây rối trật tự công cộng với các tội phạm khác để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Điều 318 BLHS 2015: Cơ quan lập pháp và Tòa án nhân dân tối cao cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về định tội danh, phân biệt tội gây rối trật tự công cộng với các tội liên quan, cũng như quy trình áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ. Mục tiêu nâng cao tính thống nhất và chính xác trong xét xử, thời gian thực hiện trong 12 tháng tới.

  2. Tăng cường đào tạo, tập huấn cho cán bộ tư pháp tại địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hình sự liên quan đến tội gây rối trật tự công cộng cho thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên tại Bắc Ninh nhằm nâng cao năng lực áp dụng pháp luật, giảm thiểu sai sót trong định tội danh và quyết định hình phạt. Thời gian triển khai trong 6 tháng.

  3. Nâng cao công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật trong cộng đồng: Các cơ quan chức năng phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức các chương trình tuyên truyền về tác hại của tội gây rối trật tự công cộng, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, đặc biệt tại các khu công nghiệp, khu dân cư đông đúc. Mục tiêu giảm số vụ việc vi phạm, thực hiện liên tục hàng năm.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các lực lượng chức năng trong phòng ngừa và xử lý tội phạm: Công an, Viện kiểm sát, Tòa án và các ban ngành liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án, đồng thời tăng cường tuần tra, kiểm soát tại các điểm nóng về trật tự công cộng. Mục tiêu giảm thiểu các vụ gây rối, thời gian thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ tư pháp và pháp luật tại địa phương: Thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên tại tỉnh Bắc Ninh và các tỉnh lân cận có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu quả công tác xét xử và xử lý tội gây rối trật tự công cộng.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật hình sự: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và số liệu thực tiễn quý giá, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và giảng dạy về tội phạm xâm phạm trật tự công cộng trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Các cơ quan như Bộ Tư pháp, TANDTC, VKSNDTC có thể tham khảo để xây dựng, hoàn thiện chính sách, văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật liên quan đến tội gây rối trật tự công cộng.

  4. Cộng đồng và tổ chức xã hội: Các tổ chức xã hội, đoàn thể tại địa phương có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để tổ chức các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật, góp phần phòng ngừa tội phạm trong cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội gây rối trật tự công cộng được định nghĩa như thế nào theo pháp luật Việt Nam?
    Tội gây rối trật tự công cộng là hành vi hò hét, làm náo động, phá phách, hành hung người khác hoặc có hành vi khác làm rối loạn các hoạt động ở nơi công cộng, gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp.

  2. Khung hình phạt áp dụng cho tội gây rối trật tự công cộng là gì?
    Theo Điều 318 BLHS 2015, khung hình phạt cơ bản là phạt tiền từ 5.000 đồng, cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm. Khung hình phạt tăng nặng từ 2 đến 7 năm tù áp dụng khi có tổ chức, dùng vũ khí, gây cản trở giao thông nghiêm trọng, xúi giục người khác gây rối, hành hung người can thiệp hoặc tái phạm nguy hiểm.

  3. Làm thế nào để phân biệt tội gây rối trật tự công cộng với tội cố ý gây thương tích?
    Tội gây rối trật tự công cộng xâm phạm trật tự công cộng, gây náo loạn nơi đông người, còn tội cố ý gây thương tích là hành vi dùng sức mạnh vật chất tác động lên thân thể người khác gây tổn thương sức khỏe. Hậu quả thương tích và mức độ tổn thương là tiêu chí phân biệt quan trọng.

  4. Tại sao việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Điều 318 BLHS lại quan trọng?
    Hiện chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể nên việc áp dụng pháp luật còn thiếu thống nhất, gây khó khăn trong xét xử. Văn bản hướng dẫn sẽ giúp các cơ quan tư pháp áp dụng đúng, đồng bộ, nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả xử lý tội gây rối trật tự công cộng?
    Bao gồm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành, đào tạo cán bộ tư pháp, tuyên truyền giáo dục pháp luật trong cộng đồng, tăng cường phối hợp giữa các lực lượng chức năng trong phòng ngừa và xử lý tội phạm.

Kết luận

  • Tội gây rối trật tự công cộng tại tỉnh Bắc Ninh có xu hướng gia tăng qua các năm 2015-2019 với 113 vụ án và 412 bị cáo được xét xử sơ thẩm.
  • Thực tiễn xét xử cơ bản đúng pháp luật, áp dụng đa dạng các hình phạt từ án treo đến tù có thời hạn, phản ánh tính chất nghiêm trọng của tội phạm.
  • Một số vụ án còn tồn tại vướng mắc trong định tội danh và quyết định hình phạt, cần hoàn thiện quy định pháp luật và hướng dẫn thi hành.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật, góp phần bảo đảm an ninh trật tự và ổn định xã hội tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm ban hành văn bản hướng dẫn, đào tạo cán bộ tư pháp, tăng cường tuyên truyền và phối hợp liên ngành, nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm gây rối trật tự công cộng.

Quý độc giả và các cơ quan chức năng được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần xây dựng môi trường pháp lý và xã hội an toàn, ổn định hơn.