Tổng quan nghiên cứu

Tội cướp giật tài sản là một trong những loại tội phạm xâm phạm sở hữu phổ biến và có chiều hướng gia tăng tại thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2020. Theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng, trung bình mỗi năm có khoảng 20 vụ án và gần 50 bị cáo bị xét xử về tội này. Tỷ lệ các vụ án cướp giật tài sản chiếm khoảng 2,7% trong tổng số các vụ án hình sự và gần 8% trong các vụ án xâm phạm sở hữu trên địa bàn. Tội phạm này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự, tâm lý người dân và hình ảnh du lịch của thành phố.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản tại Đà Nẵng, làm rõ những hạn chế, vướng mắc trong công tác điều tra, truy tố, xét xử và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng chống loại tội phạm này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án được xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2015-2020, với trọng tâm là quy định tại Điều 171 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự, nâng cao nhận thức và hiệu quả áp dụng pháp luật, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo và thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm tại địa phương. Qua đó, góp phần bảo vệ quyền sở hữu tài sản, đảm bảo an ninh trật tự và phát triển bền vững kinh tế - xã hội của thành phố Đà Nẵng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về đấu tranh phòng chống tội phạm. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  • Lý thuyết về tội phạm và trách nhiệm hình sự: Giúp làm rõ các dấu hiệu cấu thành tội cướp giật tài sản, bao gồm khách thể, mặt khách quan, mặt chủ quan và chủ thể của tội phạm.
  • Lý thuyết áp dụng pháp luật hình sự: Phân tích đặc điểm, vai trò và quy trình áp dụng pháp luật hình sự trong điều tra, truy tố, xét xử tội phạm cướp giật tài sản.

Các khái niệm chính được nghiên cứu gồm: tội cướp giật tài sản, dấu hiệu pháp lý của tội phạm, các tình tiết định khung hình phạt, áp dụng pháp luật hình sự, và các biện pháp phòng chống tội phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học sau:

  • Phương pháp phân tích, bình luận, so sánh: Áp dụng trong việc nghiên cứu lý luận và pháp luật về tội cướp giật tài sản, so sánh các quy định pháp luật qua các thời kỳ.
  • Phương pháp thống kê, đánh giá, tổng hợp, đối chiếu: Thu thập và phân tích số liệu về các vụ án, bị cáo, hình phạt áp dụng từ Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2015-2020.
  • Phương pháp quy nạp, tổng hợp: Được sử dụng để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật dựa trên kết quả nghiên cứu thực tiễn.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm hồ sơ vụ án, báo cáo thống kê của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng, các văn bản pháp luật và tài liệu nghiên cứu liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu khoảng 80 hồ sơ vụ án có hiệu lực pháp luật, được chọn lọc theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực tiễn địa phương.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến hết tháng 6 năm 2020, phù hợp với phạm vi thời gian áp dụng Bộ luật Hình sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình tội phạm cướp giật tài sản tại Đà Nẵng diễn biến phức tạp
    Trong giai đoạn 2015-2020, Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng đã xét xử 102 vụ án với 287 bị cáo về tội cướp giật tài sản. Tỷ lệ các vụ án cướp giật chiếm khoảng 7,97% trong tổng số các vụ án xâm phạm sở hữu và 2,71% trong tổng số vụ án hình sự. Năm 2019 ghi nhận số vụ án cao nhất với 23 vụ, tương ứng 68 bị cáo.

  2. Đặc điểm nhân thân người phạm tội
    Nam giới chiếm đa số với 93,65% trong tổng số vụ án nghiên cứu. Đối tượng phạm tội chủ yếu là người trẻ tuổi dưới 30, có trình độ văn hóa thấp, không có nghề nghiệp ổn định hoặc lười lao động, thường có lối sống phóng khoáng, sử dụng ma túy và rượu bia. Đây là nhóm đối tượng cần tập trung phòng ngừa.

  3. Hình phạt áp dụng chủ yếu là tù từ 3 đến 7 năm
    Trong tổng số 287 bị cáo, 63,06% bị áp dụng hình phạt tù từ 3 đến 7 năm, 29,27% bị phạt tù từ 1 đến dưới 3 năm, và 7,67% bị phạt tù từ trên 7 đến 15 năm. Không có trường hợp bị phạt tù trên 15 năm hoặc tù chung thân trong giai đoạn nghiên cứu.

  4. Thực tiễn áp dụng pháp luật còn tồn tại hạn chế
    Mặc dù Tòa án các cấp đã xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, nhưng vẫn có khoảng 1,78% vụ án và 1,84% bị cáo bị thay đổi tội danh trong quá trình xét xử phúc thẩm do nhận thức chưa đúng về dấu hiệu pháp lý và áp dụng văn bản hướng dẫn chưa đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của tình hình tội phạm cướp giật tài sản phức tạp tại Đà Nẵng có liên quan đến đặc điểm kinh tế - xã hội như sự gia tăng dân số, lượng khách du lịch lớn, môi trường đầu tư năng động nhưng cũng tạo điều kiện cho tội phạm phát sinh. Đặc biệt, nhóm đối tượng phạm tội chủ yếu là thanh niên có hoàn cảnh khó khăn, thiếu việc làm và giáo dục pháp luật chưa đầy đủ.

So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ vụ án và bị cáo tại Đà Nẵng tương đối ổn định nhưng vẫn phản ánh xu hướng gia tăng nhẹ qua các năm. Việc áp dụng hình phạt chủ yếu trong khung 3-7 năm tù phù hợp với quy định pháp luật và mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội.

Hạn chế trong áp dụng pháp luật như thay đổi tội danh cho thấy cần nâng cao năng lực nhận thức pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng, đồng thời hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thi hành để đảm bảo tính thống nhất và chính xác trong xét xử.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và bị cáo theo năm, bảng phân bố hình phạt và cơ cấu nhân thân người phạm tội để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên
    Đẩy mạnh các chương trình giáo dục pháp luật tại trường học và cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về hậu quả pháp lý của tội cướp giật tài sản, đặc biệt tập trung vào nhóm đối tượng trẻ tuổi dưới 30. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức xã hội.

  2. Nâng cao năng lực cho cán bộ tiến hành tố tụng
    Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về nhận diện dấu hiệu pháp lý và áp dụng quy định pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản cho điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

  3. Hoàn thiện văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật
    Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về định giá tài sản, xác định tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ và các thủ tục tố tụng liên quan nhằm đảm bảo áp dụng pháp luật thống nhất, chính xác. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành trong phòng chống tội phạm
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa công an, viện kiểm sát, tòa án và các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án đối với tội cướp giật tài sản. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: UBND thành phố Đà Nẵng, các cơ quan tiến hành tố tụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành tư pháp
    Bao gồm điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, luật sư nhằm nâng cao hiểu biết về đặc điểm, dấu hiệu pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp luật về tội cướp giật tài sản, hỗ trợ công tác xét xử chính xác, hiệu quả.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Luật
    Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu chuyên sâu về tội phạm hình sự, đặc biệt là tội phạm xâm phạm sở hữu trong bối cảnh thực tiễn địa phương.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách
    Giúp các nhà quản lý có cơ sở khoa học để xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật và các chương trình phòng chống tội phạm phù hợp với tình hình thực tế.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư
    Nâng cao nhận thức về tác hại của tội phạm cướp giật tài sản, từ đó tham gia tích cực vào công tác phòng ngừa, tố giác tội phạm và bảo vệ an ninh trật tự tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tội cướp giật tài sản được pháp luật Việt Nam quy định như thế nào?
    Tội cướp giật tài sản được quy định tại Điều 171 Bộ luật Hình sự năm 2015, là hành vi công khai, nhanh chóng chiếm đoạt tài sản của người khác bằng cách giật lấy tài sản rồi tẩu thoát, với lỗi cố ý trực tiếp.

  2. Phân biệt tội cướp giật tài sản với tội trộm cắp tài sản ra sao?
    Tội cướp giật tài sản có đặc điểm hành vi công khai, nhanh chóng và tạo yếu tố bất ngờ với người bị hại, trong khi tội trộm cắp thường thực hiện hành vi lén lút, không công khai.

  3. Những tình tiết nào làm tăng mức hình phạt đối với tội cướp giật tài sản?
    Các tình tiết tăng nặng gồm: phạm tội có tổ chức, có tính chuyên nghiệp, chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn, dùng thủ đoạn nguy hiểm, gây thương tích hoặc phạm tội với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai, người già yếu hoặc không có khả năng tự vệ.

  4. Tại sao tội cướp giật tài sản lại phổ biến ở Đà Nẵng?
    Do đặc điểm kinh tế - xã hội như lượng khách du lịch lớn, dân cư đông đúc, môi trường đầu tư năng động, cùng với nhóm đối tượng phạm tội chủ yếu là thanh niên có hoàn cảnh khó khăn, thiếu việc làm và giáo dục pháp luật chưa đầy đủ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội cướp giật tài sản?
    Cần tăng cường tuyên truyền giáo dục pháp luật, nâng cao năng lực cho cán bộ tiến hành tố tụng, hoàn thiện văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật và tăng cường phối hợp liên ngành trong phòng chống tội phạm.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về tội cướp giật tài sản tại thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2015-2020, với số liệu cụ thể về vụ án, bị cáo và hình phạt áp dụng.
  • Phân tích đặc điểm nhân thân người phạm tội và các tình tiết định khung hình phạt giúp hiểu rõ hơn về bản chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm.
  • Thực tiễn áp dụng pháp luật còn tồn tại một số hạn chế, đòi hỏi sự hoàn thiện về nhận thức pháp luật và văn bản hướng dẫn thi hành.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống và xử lý tội phạm cướp giật tài sản, góp phần bảo vệ an ninh trật tự và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện các bước tiếp theo để hiện thực hóa các giải pháp trong thời gian tới.

Call-to-action: Các cơ quan tiến hành tố tụng và tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất nhằm giảm thiểu tội phạm cướp giật tài sản, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và nâng cao chất lượng cuộc sống tại thành phố Đà Nẵng.