Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lở mồm long móng (LMLM) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm trên gia súc, gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi và kinh tế nông nghiệp. Tại tỉnh Tiền Giang, từ năm 2016 đến 2020, bệnh LMLM vẫn tiếp tục lưu hành với các chủng vi-rút đa dạng, trong đó có týp A và O. Theo số liệu điều tra, tỷ lệ tiêm phòng vắc-xin LMLM trên heo bình quân trong 5 năm đạt khoảng 70-77%, trong khi tỷ lệ tiêm phòng trên bò luôn duy trì trên 75%. Mặc dù vậy, vẫn ghi nhận các ca bệnh LMLM trên gia súc đã tiêm phòng, đặt ra yêu cầu cấp thiết về đánh giá hiệu quả của chương trình tiêm phòng và giám sát dịch bệnh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm điều tra tỷ lệ mắc bệnh LMLM trên gia súc tại Tiền Giang, đánh giá hiệu quả của vắc-xin đơn chủng O 6PD50 trong phòng chống bệnh trên heo và bò, đồng thời theo dõi hàm lượng kháng thể sau tiêm phòng. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2021, tập trung trên địa bàn tỉnh Tiền Giang với các vùng kinh tế đô thị phân chia rõ ràng. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả phòng chống dịch bệnh, góp phần bảo vệ sức khỏe đàn gia súc và phát triển bền vững ngành chăn nuôi địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dịch tễ học bệnh truyền nhiễm và đáp ứng miễn dịch của gia súc đối với vi-rút LMLM. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình lưu hành vi-rút LMLM: Phân tích sự đa dạng di truyền của vi-rút LMLM với các dòng như A/ASIA/Sea-97, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001d trên bò và O/Cathay, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001d, O/SEA/Mya-98 trên heo. Mô hình này giúp hiểu rõ nguồn bệnh và cơ chế lây truyền trong đàn gia súc.

  2. Lý thuyết đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc-xin: Tập trung vào sự hình thành kháng thể IgM, IgG1, IgG2 và kháng thể kháng protein cấu trúc cũng như không cấu trúc của vi-rút LMLM. Kháng thể kháng 3ABC được sử dụng để phân biệt giữa gia súc bị nhiễm bệnh tự nhiên và gia súc được tiêm phòng.

Các khái niệm chính bao gồm: liều bảo hộ PD50, hiệu giá kháng thể, đáp ứng miễn dịch trung hòa, và sự tương đồng kháng nguyên (giá trị r1) giữa vắc-xin và vi-rút thực địa.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ hồ sơ lưu trữ của Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Tiền Giang, kết hợp với khảo sát thực địa và lấy mẫu huyết thanh, dịch hầu họng, mô bệnh phẩm từ heo và bò tại 3 vùng kinh tế đô thị của tỉnh. Tổng số mẫu huyết thanh thu thập là 100 con vật (50 heo thịt, 25 heo nái, 25 bò) từ 6 hộ chăn nuôi, với quy trình lấy mẫu theo tiêu chuẩn quốc gia.

Phân tích mẫu huyết thanh được thực hiện bằng kỹ thuật ELISA để phát hiện kháng thể kháng vi-rút LMLM và kháng thể kháng protein 3ABC. Thử nghiệm trung hòa vi-rút (Virus Neutralization Test - VNT) được áp dụng để đánh giá hiệu giá kháng thể trung hòa với các dòng vi-rút LMLM thực địa. Mẫu dịch hầu họng và mô bệnh phẩm được xét nghiệm bằng phương pháp realtime RT-PCR để phát hiện ARN vi-rút.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2021, với phân tích thống kê sử dụng phần mềm Minitab, trình bày dữ liệu dưới dạng tỷ lệ phần trăm và bảng biểu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tiêm phòng LMLM trên gia súc: Tỷ lệ tiêm phòng trên heo bình quân trong 5 năm dao động từ 70,14% đến 77,52%, cao nhất ở vùng kinh tế đô thị phía Đông (vùng 3). Tỷ lệ tiêm phòng trên bò duy trì trên 75% ở tất cả các vùng, đáp ứng gần mức tiêu chuẩn an toàn dịch bệnh (90% theo quy định).

  2. Tỷ lệ mẫu huyết thanh bò dương tính với kháng thể LMLM typ O sau 28 ngày tiêm phòng: Tỷ lệ này dao động từ 46,67% đến 89,80% tùy vùng và năm, với tổng tỷ lệ trung bình khoảng 70,75%. Mức này thấp hơn tiêu chuẩn bảo hộ tối thiểu 75% theo OIE, cho thấy hiệu quả tiêm phòng chưa đồng đều.

  3. Tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính với kháng thể kháng protein 3ABC: Tỷ lệ dương tính trung bình là 10,11%, cho thấy một phần gia súc đã bị nhiễm vi-rút tự nhiên, không chỉ dựa vào tiêm phòng. Tỷ lệ này tăng ở một số vùng trong giai đoạn 2016-2020, phản ánh nguy cơ dịch bệnh vẫn còn hiện hữu.

  4. Đa dạng dòng vi-rút LMLM lưu hành: Phân tích gen VP1 xác định các dòng vi-rút A/ASIA/Sea-97, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e trên bò và O/Cathay, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e, O/SEA/Mya-98 trên heo. Sự đa dạng này tạo thách thức lớn cho công tác phòng chống dịch.

  5. Hiệu quả vắc-xin O 6PD50: Tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính với kháng thể typ O sau tiêm vắc-xin đạt trên 90% ở bò và heo thịt (sau 2 mũi), trong khi heo nái đạt khoảng 60%. Tỷ lệ bảo hộ trên các nhóm vật nuôi đều vượt mức 75%, chứng tỏ vắc-xin có hiệu quả cao trong điều kiện thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chương trình tiêm phòng LMLM tại Tiền Giang đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt là tỷ lệ tiêm phòng trên bò và hiệu quả bảo hộ của vắc-xin O 6PD50. Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm phòng trên heo còn thấp và chưa đồng đều giữa các vùng, dẫn đến nguy cơ dịch bệnh bùng phát. Sự đa dạng di truyền của vi-rút LMLM với nhiều dòng khác nhau cũng làm giảm hiệu quả bảo hộ của vắc-xin nếu không được cập nhật kịp thời.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ bảo hộ trên bò tại Tiền Giang tương đương hoặc cao hơn một số quốc gia trong khu vực, nhưng tỷ lệ dương tính với kháng thể 3ABC cho thấy vẫn còn gia súc bị nhiễm bệnh tự nhiên, tương tự như các báo cáo tại Hàn Quốc và Việt Nam. Việc sử dụng vắc-xin có hàm lượng kháng nguyên cao (6PD50) được khuyến cáo nhằm tăng cường khả năng bảo vệ và giảm thiểu sự lây lan vi-rút.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tiêm phòng theo vùng và năm, bảng so sánh tỷ lệ mẫu dương tính với kháng thể typ O và 3ABC, cũng như biểu đồ phân bố các dòng vi-rút LMLM theo năm và loại gia súc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền và vận động tiêm phòng: Đẩy mạnh công tác truyền thông đến người chăn nuôi, đặc biệt là hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, nhằm nâng cao tỷ lệ tiêm phòng vắc-xin LMLM trên heo và bò, hướng tới mục tiêu đạt trên 90% trong vòng 2 năm tới.

  2. Cập nhật và lựa chọn vắc-xin phù hợp: Cơ quan chuyên môn cần thường xuyên thu thập mẫu vi-rút LMLM thực địa để đánh giá sự tương đồng kháng nguyên với vắc-xin, đảm bảo sử dụng vắc-xin có hiệu lực cao (6PD50) và phù hợp với các dòng vi-rút lưu hành.

  3. Tăng cường giám sát dịch bệnh chủ động và thụ động: Thiết lập hệ thống giám sát liên tục, lấy mẫu định kỳ và xử lý kịp thời các ổ dịch mới phát hiện, nhằm kiểm soát và ngăn chặn sự lây lan của vi-rút LMLM.

  4. Nâng cao biện pháp an toàn sinh học trong chăn nuôi: Tập huấn và hướng dẫn người chăn nuôi thực hiện vệ sinh tiêu độc khử trùng chuồng trại, cách ly gia súc mới nhập và kiểm soát nguồn thức ăn, nước uống để giảm nguy cơ lây nhiễm.

  5. Phối hợp liên ngành và chính quyền địa phương: Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan thú y, nông nghiệp và chính quyền địa phương trong công tác phòng chống dịch, đảm bảo nguồn lực và chính sách hỗ trợ hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi gia súc tại Tiền Giang và các tỉnh lân cận: Nắm bắt thông tin về bệnh LMLM, hiệu quả vắc-xin và các biện pháp phòng chống dịch để áp dụng trong thực tế chăn nuôi.

  2. Cán bộ thú y và chuyên gia dịch tễ học: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch giám sát, lựa chọn vắc-xin và triển khai các chương trình phòng chống dịch hiệu quả.

  3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách nông nghiệp: Đánh giá hiệu quả các chương trình tiêm phòng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ và đầu tư phù hợp nhằm phát triển ngành chăn nuôi bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Nông nghiệp: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tế và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bệnh truyền nhiễm trên gia súc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh lở mồm long móng có nguy hiểm như thế nào đối với ngành chăn nuôi?
    Bệnh LMLM gây tổn thất lớn do làm giảm năng suất, chết và hạn chế xuất khẩu gia súc. Ví dụ, dịch bệnh tại Úc từng làm mất khoảng 70% thu nhập ngành chăn nuôi.

  2. Vắc-xin O 6PD50 có ưu điểm gì so với các loại vắc-xin khác?
    Vắc-xin O 6PD50 có hàm lượng kháng nguyên cao, bảo vệ hiệu quả hơn (trên 80%) so với vắc-xin 3PD50, giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh và lây lan vi-rút trong đàn.

  3. Tại sao vẫn có gia súc mắc bệnh dù đã tiêm phòng?
    Nguyên nhân có thể do tiêm phòng không đầy đủ, vắc-xin không phù hợp với dòng vi-rút lưu hành, hoặc gia súc tiếp xúc với lượng lớn vi-rút vượt quá khả năng bảo vệ của kháng thể.

  4. Kháng thể kháng protein 3ABC có ý nghĩa gì trong giám sát bệnh?
    Kháng thể 3ABC chỉ xuất hiện khi gia súc bị nhiễm vi-rút tự nhiên, không có trong vắc-xin, giúp phân biệt giữa gia súc tiêm phòng và gia súc nhiễm bệnh.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh LMLM tại địa phương?
    Cần phối hợp tiêm phòng đầy đủ, sử dụng vắc-xin phù hợp, tăng cường giám sát dịch bệnh, áp dụng biện pháp an toàn sinh học và nâng cao nhận thức người chăn nuôi.

Kết luận

  • Tỷ lệ tiêm phòng LMLM trên heo và bò tại Tiền Giang trong giai đoạn 2016-2020 đạt mức trung bình từ 70% đến trên 75%, với vùng kinh tế đô thị phía Đông có tỷ lệ cao nhất.
  • Vi-rút LMLM lưu hành đa dạng với các dòng A/ASIA/Sea-97, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e trên bò và O/Cathay, O/ME-SA/Pan Asia, O/ME-SA/Ind-2001e, O/SEA/Mya-98 trên heo.
  • Vắc-xin đơn chủng O 6PD50 cho hiệu quả bảo hộ cao trên heo thịt và bò, với tỷ lệ mẫu huyết thanh dương tính trên 75% sau tiêm phòng.
  • Cần tiếp tục tăng cường công tác tiêm phòng, giám sát dịch bệnh và áp dụng biện pháp an toàn sinh học để kiểm soát hiệu quả bệnh LMLM.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng và người chăn nuôi phối hợp chặt chẽ trong việc cập nhật thông tin, lựa chọn vắc-xin và thực hiện các biện pháp phòng chống dịch bệnh.

Hành động tiếp theo: Triển khai các chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức và giám sát định kỳ để đảm bảo hiệu quả phòng chống bệnh LMLM tại Tiền Giang và các vùng lân cận.