GIÁM SÁT TÌNH HÌNH ĐỀ KHÁNG KHÁNG SINH CỦA CÁC VI KHUẨN PHÂN LẬP TỪ MÁU TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1 TỪ 01/2009 ĐẾN 05/2009

• Tác giả: Phan Thị Bích Thùy
• Người hướng dẫn: Ths.Bs Lê Quốc Thịnh
• Trường học: Trường Đại Học Mở Tp. Hcm
• Chuyên ngành: Công Nghệ Sinh Học
• Đề tài: Giám Sát Tình Hình Đề Kháng Kháng Sinh Của Các Vi Khuẩn Phân Lập Từ Máu Tại Bệnh Viện Nhi Đồng 1 Từ 01/2009 Đến 05/2009
• Loại tài liệu: Khóa Luận Tốt Nghiệp
• Năm xuất bản: 2009
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• 1. PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1.1. Mục tiêu đề tài
• 1.1.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 2. PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Nhiễm trùng huyết
• 2.2. Sơ lược về kháng sinh
• 2.3. Cơ chế tác động của kháng sinh
• 2.4. Sự kháng thuốc
• 2.5. Nguồn gốc của việc kháng thuốc
• 2.6. Cơ chế kháng thuốc
• 2.7. Sự kháng chéo
• 3. PHẦN 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Trang thiết bị. Dụng cụ thí nghiệm
• 3.2. Môi trường
• 3.3. Đĩa kháng sinh
• 3.4. Đối tượng nghiên cứu
• 3.5. Phương pháp nghiên cứu
• 3.5.1. Phương pháp
• 3.5.2. Các thử nhiệm sinh hóa
• 3.5.3. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh
• 3.6. Chuẩn bị vật liệu
• 3.7. Quy trình thực hiện kháng sinh đồ
• 3.8. Phương pháp thử nghiệm ESBLs
• 4. PHẦN 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Tỷ lệ cấy máu dương tính
• 4.2. Tỷ lệ phân bố số ca cấy máu dương tính theo khoa
• 4.3. Tỷ lệ phân bố số ca cấy máu dương tính theo độ tuổi
• 4.4. Tỷ lệ phân bố số ca cấy máu dương tính theo giới tính
• 4.5. Tỷ lệ các vi khuẩn phân lập được
• 4.6. Thời gian cấy máu dương tính trung bình
• 4.7. Kết quả nhạy cảm kháng sinh
• 4.7.1. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của Acinetobacter spp.
• 4.7.2. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của nhóm vi khuẩn đường ruột (Enterobacter spp.)
• 4.7.3. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của Staphylococcus aureus
• 4.7.4. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của Staphylococcus coagulase negative
• 4.7.5. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của Klebsiella spp.
• 4.7.6. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của nhóm vi khuẩn Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia
• 4.7.7. Thử nghiệm nhạy cảm kháng sinh của Streptococcus sp.
• 4.8. Kết quả thử nghiệm tiết men ESBLs
• 5. PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHẦN PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Tình Hình Kháng Kháng Sinh Tại Nhi Đồng 1

Nhiễm trùng huyết (NTH) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở bệnh nhi, đặc biệt là tại các bệnh viện tuyến trung ương. Tình trạng kháng kháng sinh của các chủng vi khuẩn gây NTH ngày càng gia tăng, trở thành một thách thức lớn trong điều trị. Tại Việt Nam, việc lạm dụng kháng sinh trong điều trị các bệnh thông thường đã góp phần làm gia tăng và lan truyền vi khuẩn kháng thuốc trong cộng đồng. Điều này dẫn đến thất bại trong điều trị, kéo dài thời gian nằm viện và gây tổn thất kinh tế. Thậm chí, một số loại kháng sinh đặc biệt như Vancomycin cũng đã xuất hiện các chủng đề kháng. Nghiên cứu tại một số bệnh viện cho thấy Staphylococcus aureus và Escherichia coli vẫn là những tác nhân vi khuẩn hàng đầu gây NTH. Các kháng sinh nhóm Aminoglycoside và Cephalosporin thường được lựa chọn đầu tiên trong điều trị.

1.1. Tầm Quan Trọng của Nghiên Cứu Vi Khuẩn Phân Lập Từ Máu

Việc giám sát tình hình kháng kháng sinh của vi khuẩn phân lập từ máu có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá thực trạng nhiễm khuẩn và lựa chọn kháng sinh điều trị phù hợp. Nghiên cứu này cung cấp thông tin cần thiết để xây dựng các phác đồ điều trị hiệu quả, giảm thiểu tình trạng kháng thuốc và cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhi. Phân tích vi khuẩn phân lập giúp xác định các tác nhân gây bệnh phổ biến và đặc điểm kháng kháng sinh của chúng. Điều này cho phép các bác sĩ đưa ra quyết định điều trị dựa trên bằng chứng, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm lâm sàng.

1.2. Mục Tiêu Của Đề Tài Nghiên Cứu Kháng Kháng Sinh Năm 2009

Đề tài “Giám Sát Tình Hình Đề Kháng Kháng Sinh Của Các Vi Khuẩn Phân Lập Từ Máu Tại Bệnh Viện Nhi Đồng 1 Từ 01/2009 Đến 05/2009” nhằm khảo sát tần suất các vi khuẩn gây bệnh phân lập được từ máu và mức độ đề kháng kháng sinh của các chủng vi khuẩn này. Các mục tiêu cụ thể bao gồm: khảo sát tỷ lệ phân bố số ca cấy máu dương tính theo độ tuổi, giới tính, khoa; khảo sát tỷ lệ vi khuẩn phân lập được từ máu các bệnh nhân có chỉ định cấy máu; khảo sát tình hình đề kháng kháng sinh của các vi khuẩn phân lập được từ máu; khảo sát thời gian cấy máu cho kết quả dương tính đối với mỗi loại vi khuẩn; và khảo sát tần suất các vi khuẩn có sản sinh men β- lactamase phổ rộng (ESBLs).

II. Hiểu Rõ Về Nhiễm Khuẩn Huyết Nguyên Nhân và Chẩn Đoán

Nhiễm khuẩn huyết (NTH) là một tình trạng bệnh lý nguy hiểm do đáp ứng có hại của cơ thể đối với nhiễm trùng. Nhiều bộ phận của hệ miễn dịch có thể gây tổn thương tế bào và tổ chức, dẫn đến suy chức năng đa cơ quan. Về mặt lâm sàng, NTH thường khởi đầu âm ỉ với các dấu hiệu như sốt, nhịp tim nhanh, tần số thở nhanh và bạch cầu bất thường. NTH nặng có thể kèm theo rối loạn chức năng cơ quan và giảm tưới máu. Chẩn đoán xác định NTH đòi hỏi bằng chứng nhiễm trùng trên lâm sàng cộng với ít nhất hai trong số các dấu hiệu lâm sàng khác. Cấy máu là một xét nghiệm quan trọng để xác định vi khuẩn gây bệnh và độ nhạy cảm với kháng sinh.

2.1. Các Triệu Chứng Điển Hình Của Nhiễm Khuẩn Huyết Ở Trẻ Em

Các triệu chứng của nhiễm khuẩn huyết ở trẻ em có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Tuy nhiên, một số triệu chứng thường gặp bao gồm: sốt cao, rét run, thở nhanh hoặc khó thở, nhịp tim nhanh, da xanh tái hoặc nổi vân tím, li bì hoặc khó đánh thức, bú kém hoặc bỏ bú, và tiểu ít. Trẻ sơ sinh có thể có các triệu chứng không đặc hiệu như quấy khóc, bú kém, vàng da hoặc khó thở. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này là rất quan trọng để có thể can thiệp điều trị kịp thời.

2.2. Phương Pháp Chẩn Đoán Nhiễm Khuẩn Huyết Tiên Tiến Hiện Nay

Chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết không chỉ dựa vào các biểu hiện lâm sàng mà còn cần đến các xét nghiệm cận lâm sàng. Cấy máu là xét nghiệm quan trọng nhất để xác định vi khuẩn gây bệnh. Tuy nhiên, kết quả cấy máu có thể âm tính trong một số trường hợp, đặc biệt là khi bệnh nhân đã sử dụng kháng sinh trước đó. Các xét nghiệm khác có thể hỗ trợ chẩn đoán bao gồm: công thức máu, CRP (C-reactive protein), procalcitonin, và xét nghiệm chức năng gan thận. Các kỹ thuật chẩn đoán phân tử như PCR (polymerase chain reaction) cũng có thể được sử dụng để phát hiện nhanh chóng vi khuẩn gây bệnh.

2.3. Vai trò xét nghiệm MIC Minimum Inhibitory Concentration

MIC (Minimum Inhibitory Concentration) là nồng độ ức chế tối thiểu của kháng sinh, thể hiện nồng độ thấp nhất của kháng sinh có thể ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Xét nghiệm MIC đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn kháng sinh phù hợp và liều lượng hiệu quả để điều trị nhiễm khuẩn, giúp hạn chế sự phát triển của vi khuẩn kháng thuốc.

III. Kháng Sinh Đồ Phương Pháp Xác Định Độ Nhạy Kháng Sinh

Kháng sinh đồ là một xét nghiệm quan trọng giúp xác định độ nhạy kháng sinh của vi khuẩn đối với các loại kháng sinh khác nhau. Kết quả kháng sinh đồ là cơ sở để bác sĩ lựa chọn kháng sinh điều trị phù hợp và hiệu quả, giảm thiểu tình trạng kháng thuốc. Nguyên tắc của kháng sinh đồ là nuôi cấy vi khuẩn trên môi trường thạch có chứa các đĩa giấy thấm kháng sinh. Sau một thời gian ủ, vi khuẩn nhạy cảm với kháng sinh sẽ không phát triển xung quanh đĩa giấy, tạo thành một vòng vô khuẩn.

3.1. Quy Trình Thực Hiện Kháng Sinh Đồ Chuẩn Trong Phòng Xét Nghiệm

Quy trình thực hiện kháng sinh đồ đòi hỏi sự chính xác và tuân thủ các quy định nghiêm ngặt. Đầu tiên, vi khuẩn phân lập được sẽ được chuẩn hóa mật độ và cấy lên môi trường thạch Muller-Hinton. Sau đó, các đĩa giấy thấm kháng sinh được đặt lên bề mặt thạch theo một khoảng cách nhất định. Đĩa thạch được ủ trong điều kiện thích hợp trong vòng 18-24 giờ. Sau khi ủ, đường kính vòng vô khuẩn xung quanh mỗi đĩa kháng sinh được đo và so sánh với bảng chuẩn để xác định mức độ nhạy cảm của vi khuẩn đối với từng loại kháng sinh.

3.2. Ý Nghĩa Của Kết Quả Kháng Sinh Đồ Trong Điều Trị Nhiễm Khuẩn

Kết quả kháng sinh đồ cung cấp thông tin quan trọng cho bác sĩ để lựa chọn kháng sinh điều trị phù hợp. Vi khuẩn được coi là nhạy cảm với một loại kháng sinh khi vòng vô khuẩn có đường kính lớn hơn hoặc bằng giá trị chuẩn. Ngược lại, vi khuẩn được coi là kháng thuốc khi vòng vô khuẩn có đường kính nhỏ hơn giá trị chuẩn. Trong một số trường hợp, vi khuẩn có thể có mức độ nhạy cảm trung gian với một loại kháng sinh. Dựa vào kết quả kháng sinh đồ, bác sĩ sẽ lựa chọn kháng sinh có độ nhạy cảm cao nhất để đảm bảo hiệu quả điều trị.

IV. Thực Trạng Kháng Kháng Sinh Của Vi Khuẩn Phân Lập Năm 2009

Nghiên cứu năm 2009 tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 cho thấy tình trạng kháng kháng sinh của các vi khuẩn phân lập từ máu là một vấn đề đáng lo ngại. Tỷ lệ kháng kháng sinh của nhiều loại vi khuẩn phổ biến như Staphylococcus aureus, Escherichia coli và Klebsiella pneumoniae đã ở mức cao đối với nhiều loại kháng sinh thông thường. Điều này gây khó khăn cho việc điều trị nhiễm khuẩn huyết và làm tăng nguy cơ thất bại điều trị. Các kết quả này cho thấy sự cần thiết của việc tăng cường giám sát tình hình kháng kháng sinh và thực hiện các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả.

4.1. Tỷ Lệ Phân Bố Vi Khuẩn Gây Bệnh Thường Gặp Từ Máu Nhi Đồng 1

Nghiên cứu cho thấy các loại vi khuẩn thường gặp nhất được phân lập từ máu bệnh nhi tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 bao gồm Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa và Enterobacter spp.. Tỷ lệ phân bố của các loại vi khuẩn này có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính và tình trạng bệnh lý của bệnh nhân. Staphylococcus aureus thường gặp trong các trường hợp nhiễm trùng da và mô mềm, trong khi Escherichia coli thường liên quan đến nhiễm trùng đường tiết niệu và tiêu hóa.

4.2. Mức Độ Đề Kháng Kháng Sinh Của E. coli và S. aureus Năm 2009

Kết quả kháng sinh đồ cho thấy Escherichia coli và Staphylococcus aureus có tỷ lệ đề kháng kháng sinh cao đối với nhiều loại kháng sinh beta-lactam như ampicillin và cephalosporin thế hệ I. Escherichia coli cũng có tỷ lệ kháng thuốc cao đối với quinolon. Staphylococcus aureus có tỷ lệ kháng thuốc methicillin (MRSA) khá cao. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc lựa chọn kháng sinh điều trị hiệu quả cho các trường hợp nhiễm trùng do các loại vi khuẩn này.

4.3. Tần Suất Các Vi Khuẩn Có Sản Sinh Men ESBLs

Nghiên cứu cũng khảo sát tần suất các vi khuẩn có sản sinh men β- lactamase phổ rộng (ESBLs). ESBLs là các enzyme có khả năng phân hủy nhiều loại kháng sinh beta-lactam, làm giảm hiệu quả điều trị. Kết quả cho thấy một tỷ lệ đáng kể các chủng Escherichia coli và Klebsiella pneumoniae phân lập được có khả năng sản sinh ESBLs. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc sử dụng kháng sinh một cách thận trọng và thực hiện các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn để ngăn chặn sự lây lan của các vi khuẩn sinh ESBLs.

V. Giải Pháp Kiểm Soát Kháng Kháng Sinh Hướng Đi Trong Tương Lai

Để kiểm soát tình trạng kháng kháng sinh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bác sĩ, dược sĩ, điều dưỡng và bệnh nhân. Việc sử dụng kháng sinh cần tuân thủ các hướng dẫn điều trị và chỉ định của bác sĩ. Cần tăng cường giáo dục cộng đồng về việc sử dụng kháng sinh hợp lý và ngăn chặn tình trạng tự ý mua và sử dụng kháng sinh. Đồng thời, cần tăng cường giám sát tình hình kháng kháng sinh và thực hiện các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả trong bệnh viện.

5.1. Tăng Cường Quản Lý và Sử Dụng Kháng Sinh Hợp Lý

Việc quản lý và sử dụng kháng sinh hợp lý là một trong những biện pháp quan trọng nhất để kiểm soát tình trạng kháng kháng sinh. Bệnh viện cần xây dựng các hướng dẫn điều trị dựa trên bằng chứng và khuyến khích các bác sĩ tuân thủ các hướng dẫn này. Cần hạn chế việc sử dụng kháng sinh phổ rộng và ưu tiên sử dụng kháng sinh có phổ hẹp khi có thể. Cần theo dõi chặt chẽ việc sử dụng kháng sinh và đánh giá hiệu quả điều trị để có thể điều chỉnh phác đồ điều trị khi cần thiết.

5.2. Kiểm Soát Nhiễm Khuẩn Hiệu Quả Trong Bệnh Viện

Kiểm soát nhiễm khuẩn là một biện pháp quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của các vi khuẩn kháng thuốc trong bệnh viện. Cần thực hiện nghiêm ngặt các quy trình vệ sinh tay, sử dụng các phương tiện bảo hộ cá nhân, và khử trùng các dụng cụ y tế. Cần cách ly các bệnh nhân nhiễm vi khuẩn kháng thuốc để ngăn chặn sự lây lan sang các bệnh nhân khác. Cần tăng cường giám sát nhiễm khuẩn bệnh viện và thực hiện các biện pháp can thiệp khi cần thiết.

VI. Kết Luận Về Nghiên Cứu Kháng Kháng Sinh Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp

Nghiên cứu về tình hình kháng kháng sinh của vi khuẩn phân lập từ máu tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 năm 2009 đã cung cấp những thông tin quan trọng về thực trạng kháng thuốc và các tác nhân gây bệnh phổ biến. Kết quả nghiên cứu là cơ sở để xây dựng các phác đồ điều trị hiệu quả hơn và triển khai các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và tìm kiếm các phương pháp điều trị mới để đối phó với tình trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng.

6.1. Bài Học Kinh Nghiệm Từ Nghiên Cứu Năm 2009

Nghiên cứu năm 2009 cho thấy tình hình kháng kháng sinh là một vấn đề nghiêm trọng và cần được quan tâm đặc biệt. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để giải quyết vấn đề này. Cần tăng cường giám sát tình hình kháng kháng sinh, sử dụng kháng sinh hợp lý, và thực hiện các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn hiệu quả. Cần đầu tư vào các nghiên cứu để tìm kiếm các phương pháp điều trị mới và hiệu quả hơn.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Mới Về Đề Kháng Kháng Sinh Trong Tương Lai

Các hướng nghiên cứu mới trong tương lai cần tập trung vào việc tìm kiếm các phương pháp điều trị thay thế kháng sinh, chẳng hạn như sử dụng phage therapy, kháng thể đơn dòng, hoặc các hợp chất tự nhiên có khả năng kháng khuẩn. Cần nghiên cứu sâu hơn về cơ chế kháng thuốc của vi khuẩn để có thể phát triển các loại kháng sinh mới có khả năng vượt qua các cơ chế này. Cần đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp để kiểm soát tình trạng kháng kháng sinh và tìm kiếm các phương pháp tốt nhất để ngăn chặn sự lây lan của các vi khuẩn kháng thuốc.