Luận văn thạc sĩ: Thực trạng và yếu tố ảnh hưởng đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp tại huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa

• Tác giả: Nguyễn Văn Sơn
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Thế Đặng
• Trường học: Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý đất đai
• Đề tài: Nghiên cứu thực trạng và yếu tố ảnh hưởng đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2013 - 2017
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.1.1. Khái niệm về chuyển mục đích sử dụng đất
• 1.1.2. Mục đích của chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp
• 1.1.3. Vai trò của chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trong quá trình đô thị hoá và phát triển kinh tế - xã hội
• 1.1.4. Các đối tượng nhà nước cho phép chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp
• 1.1.5. Các hình thức chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp
• 1.1.6. Cơ sở pháp lý
• 1.1.7. Thực tiễn quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên Thế giới và ở Việt Nam
• 1.1.7.1. Thực tiễn quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên Thế giới
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Địa điểm, thời gian và đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và sử dụng đất của huyện Nông Cống
• 2.4. Thực trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất trên địa bàn huyện Nông Cống giai đoạn 2013 - 2017
• 2.5. Yếu tố ảnh hưởng đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Nông Cống giai đoạn 2013 - 2017
• 2.6. Định hướng và đề xuất một số giải pháp sử dụng đất trong thời gian tới
• 2.7. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu thứ cấp
• 2.8. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu sơ cấp
• 2.9. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và sử dụng đất của huyện Nông Cống
• 3.2. Điều kiện tự nhiên
• 3.3. Hiện trạng sử dụng đất của huyện Nông Cống
• 3.4. Thực trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất trên địa bàn huyện Nông Cống giai đoạn 2013 - 2017
• 3.5. Sự biến động đất đai trên địa bàn huyện Nông Cống giai đoạn 2013 - 2017
• 3.6. Yếu tố ảnh hưởng đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất trên địa bàn huyện Nông Cống giai đoạn 2013 - 2017
• 3.6.1. Yếu tố gia tăng dân số
• 3.6.2. Yếu tố đô thị hóa
• 3.6.3. Yếu tố người sử dụng đất
• 3.7. Một số giải pháp nâng cao đời sống kinh tế cho những hộ nông nghiệp khi bị chuyển mục đích sử dụng đất
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Thực trạng chuyển đổi đất nông nghiệp

Nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng chuyển đổi đất nông nghiệp tại huyện Nông Cống, Thanh Hóa giai đoạn 2013-2017. Diện tích đất nông nghiệp giảm đáng kể do quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế. Cụ thể, đất nông nghiệp chuyển sang đất phi nông nghiệp tăng nhanh, đặc biệt là đất xây dựng khu công nghiệp và đô thị. Quá trình này diễn ra mạnh mẽ ở các xã có tốc độ đô thị hóa cao. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh sự biến động mạnh về cơ cấu sử dụng đất, với sự gia tăng diện tích đất phi nông nghiệp và giảm diện tích đất trồng lúa.

1.1. Biến động đất đai

Giai đoạn 2013-2017, huyện Nông Cống chứng kiến sự biến động mạnh về đất nông nghiệp huyện Nông Cống. Diện tích đất trồng lúa giảm từ 12.000 ha xuống còn 10.500 ha, trong khi đất xây dựng khu công nghiệp tăng từ 500 ha lên 1.200 ha. Sự chuyển đổi này phản ánh xu hướng phát triển kinh tế và đô thị hóa tại địa phương.

1.2. Tác động môi trường

Quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp tại Nông Cống đã gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường. Việc chuyển đổi đất trồng lúa sang đất xây dựng làm giảm diện tích đất canh tác, ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Ngoài ra, việc xây dựng các khu công nghiệp cũng gây ô nhiễm môi trường nước và không khí.

II. Yếu tố ảnh hưởng chuyển đổi đất nông nghiệp

Nghiên cứu đã xác định các yếu tố ảnh hưởng chuyển đổi đất nông nghiệp tại huyện Nông Cống. Các yếu tố chính bao gồm: gia tăng dân số, đô thị hóa, chính sách phát triển kinh tế và nhu cầu sử dụng đất. Trong đó, đô thị hóa là yếu tố quan trọng nhất, thúc đẩy quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, các chính sách của nhà nước về quy hoạch sử dụng đất đóng vai trò quyết định trong việc định hướng chuyển đổi đất.

2.1. Yếu tố kinh tế

Yếu tố kinh tế chuyển đổi đất nông nghiệp là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự chuyển đổi. Việc phát triển các khu công nghiệp và đô thị mang lại lợi ích kinh tế lớn hơn so với sản xuất nông nghiệp. Điều này thúc đẩy các hộ gia đình và doanh nghiệp chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

2.2. Chính sách nhà nước

Chính sách chuyển đổi đất nông nghiệp của nhà nước đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Các chính sách quy hoạch và phát triển kinh tế đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp, đặc biệt là ở các khu vực có tiềm năng phát triển công nghiệp và đô thị.

III. Quản lý và phát triển đất nông nghiệp

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đất nông nghiệp Nông Cống và đảm bảo phát triển bền vững. Các giải pháp bao gồm: hoàn thiện chính sách quản lý đất đai, tăng cường công tác quy hoạch sử dụng đất, và hỗ trợ các hộ nông dân bị ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp.

3.1. Định hướng phát triển

Để đảm bảo phát triển nông nghiệp Thanh Hóa bền vững, nghiên cứu đề xuất cần có sự kết hợp giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Các khu vực có tiềm năng phát triển nông nghiệp cần được bảo tồn và phát triển theo hướng hiện đại hóa.

3.2. Giải pháp hỗ trợ

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp hỗ trợ các hộ nông dân bị ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp. Các giải pháp bao gồm: đào tạo nghề mới, hỗ trợ vốn và tạo điều kiện chuyển đổi sang các ngành nghề khác.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013 - 2017, huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa, chứng kiến sự biến động đáng kể về chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp. Với tổng diện tích tự nhiên khoảng 28.511 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm hơn 64%, quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất đã ảnh hưởng trực tiếp đến cơ cấu sử dụng đất và đời sống người dân. Tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa ngày càng tăng đã làm diện tích đất nông nghiệp giảm dần, nhường chỗ cho đất phi nông nghiệp như đất ở, đất chuyên dùng và các khu công nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện, xác định các yếu tố tác động và đề xuất giải pháp sử dụng đất hiệu quả, bền vững. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5/2017 đến tháng 10/2018, tập trung phân tích dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát trực tiếp tại 4 khu vực trong huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về đất đai mà còn góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của huyện trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, đô thị hóa và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết chuyển đổi mục đích sử dụng đất: Được hiểu là sự thay đổi mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp hoặc giữa các loại đất nông nghiệp khác nhau, được pháp luật quy định và quản lý chặt chẽ. Khái niệm này bao gồm các yếu tố pháp lý, kinh tế và xã hội liên quan đến việc chuyển đổi.

2. Mô hình tác động của đô thị hóa đến sử dụng đất: Đô thị hóa được xem là động lực chính thúc đẩy chuyển đổi mục đích sử dụng đất, làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất, ảnh hưởng đến đời sống kinh tế - xã hội và môi trường. Mô hình này phân tích các yếu tố như gia tăng dân số, chính sách địa phương, hành vi người sử dụng đất và tác động của quy hoạch đô thị.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp (MĐSD ĐNN), đất phi nông nghiệp, đô thị hóa, quản lý nhà nước về đất đai, và hiệu quả sử dụng đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

• Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các cơ quan quản lý đất đai huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa, các báo cáo thống kê, văn bản pháp luật liên quan như Luật Đất đai 2013, Nghị định số 43/NĐ-CP, Thông tư số 30/2014/TT-BTNMT, và các tài liệu nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước.

• Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp 400 hộ gia đình tại 4 khu vực trong huyện, sử dụng phương pháp phỏng vấn cấu trúc và bán cấu trúc, kết hợp quan sát thực địa nhằm đảm bảo tính đại diện và chính xác.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Phân tích thống kê so sánh: Đánh giá sự biến động diện tích đất theo từng năm, xác định xu hướng chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

• Phân tích tổng hợp: Kết nối các yếu tố tác động, nhận xét và đánh giá toàn diện về thực trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2017 đến tháng 10/2018, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Diện tích đất nông nghiệp giảm rõ rệt: Từ năm 2013 đến 2017, diện tích đất nông nghiệp giảm từ khoảng 17.649 ha xuống còn 18.306 ha (tương đương giảm khoảng 343 ha), trong đó đất sản xuất nông nghiệp giảm từ 14.863 ha xuống còn 14.863,6 ha, chiếm khoảng 52,1% tổng diện tích tự nhiên. Đất lâm nghiệp giữ ổn định ở mức 2.731 ha.

2. Đất phi nông nghiệp tăng nhanh: Diện tích đất phi nông nghiệp tăng từ 8.119 ha năm 2013 lên 8.893 ha năm 2017, chiếm khoảng 31,2% tổng diện tích tự nhiên. Đất ở nông thôn chiếm 3.141 ha, đất chuyên dùng chiếm 4.166 ha, phản ánh sự phát triển hạ tầng và đô thị hóa.

3. Tác động của đô thị hóa và gia tăng dân số: Mật độ dân số huyện đạt khoảng 640 người/km², gia tăng dân số và quá trình đô thị hóa đã thúc đẩy chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp để phục vụ xây dựng khu dân cư, công nghiệp và dịch vụ.

4. Ảnh hưởng của chính sách và người sử dụng đất: Các chính sách quản lý đất đai, quy hoạch sử dụng đất và ý thức của người dân trong việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất có vai trò quan trọng. Trung bình mỗi năm có khoảng 30 ha đất nông nghiệp bị thu hồi và 15 ha chuyển sang đất phi nông nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp là do nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ. Sự gia tăng dân số và nhu cầu nhà ở, hạ tầng kỹ thuật đã làm giảm diện tích đất nông nghiệp, phù hợp với xu hướng chung của các tỉnh đồng bằng ven biển.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng chuyển đổi đất nông nghiệp tại các vùng đô thị hóa nhanh như Đồng bằng sông Hồng và các nước phát triển. Tuy nhiên, tốc độ chuyển đổi tại Nông Cống còn chậm hơn so với các đô thị lớn, cho thấy tiềm năng phát triển còn nhiều.

Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nếu không được quản lý chặt chẽ có thể dẫn đến các hệ lụy như mất đất sản xuất, ảnh hưởng đến an ninh lương thực, thất nghiệp và các vấn đề xã hội khác. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích đất theo mục đích sử dụng qua các năm, bảng so sánh cơ cấu đất năm 2013 và 2017, giúp minh họa rõ nét xu hướng chuyển đổi.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và quy hoạch sử dụng đất: Cơ quan quản lý cần xây dựng và thực hiện kế hoạch sử dụng đất dài hạn, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Thời gian thực hiện: 5 năm; Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài nguyên và Môi trường.

2. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm người sử dụng đất: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về pháp luật đất đai và tác động của chuyển đổi mục đích sử dụng đất nhằm nâng cao ý thức cộng đồng. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các tổ chức chính trị - xã hội, UBND xã.

3. Phát triển hạ tầng kỹ thuật đồng bộ: Đầu tư xây dựng hệ thống giao thông, cấp thoát nước, điện và các công trình công cộng để hỗ trợ phát triển đô thị và khu công nghiệp, giảm áp lực lên đất nông nghiệp. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: Ban quản lý dự án, UBND huyện.

4. Hỗ trợ sinh kế cho người dân bị thu hồi đất: Xây dựng các chương trình đào tạo nghề, tạo việc làm mới cho người dân mất đất nông nghiệp, đảm bảo ổn định đời sống và phát triển bền vững. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai: Giúp hoàn thiện chính sách, quy hoạch và quản lý sử dụng đất hiệu quả, phù hợp với thực tiễn địa phương.

2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, quy hoạch đô thị: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và phân tích chuyên sâu về chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

3. Các tổ chức phát triển kinh tế - xã hội và doanh nghiệp đầu tư: Hiểu rõ xu hướng sử dụng đất, từ đó đưa ra quyết định đầu tư phù hợp, góp phần phát triển bền vững.

4. Người dân và cộng đồng địa phương: Nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ trong sử dụng đất, đồng thời tham gia tích cực vào các chương trình phát triển địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp là gì?
   Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp là việc thay đổi mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp hoặc giữa các loại đất nông nghiệp khác nhau, được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép. Ví dụ, chuyển đất trồng lúa sang đất xây dựng khu dân cư.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất tại huyện Nông Cống?
   Đô thị hóa và gia tăng dân số là hai yếu tố chính thúc đẩy chuyển đổi mục đích sử dụng đất, do nhu cầu mở rộng khu dân cư, hạ tầng và phát triển công nghiệp tăng cao.

3. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất có ảnh hưởng như thế nào đến đời sống người dân?
   Chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp có thể làm giảm đất sản xuất, ảnh hưởng đến sinh kế nông nghiệp. Tuy nhiên, nếu được hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm, người dân có thể cải thiện đời sống.

4. Chính sách pháp luật nào điều chỉnh chuyển đổi mục đích sử dụng đất?
   Luật Đất đai 2013 cùng các nghị định và thông tư hướng dẫn như Nghị định 43/2014/NĐ-CP, Thông tư 30/2014/TT-BTNMT quy định chi tiết về chuyển đổi mục đích sử dụng đất và thủ tục liên quan.

5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng đất sau chuyển đổi?
   Cần có quy hoạch sử dụng đất hợp lý, quản lý chặt chẽ, đầu tư hạ tầng đồng bộ và hỗ trợ người dân chuyển đổi nghề nghiệp, đảm bảo sử dụng đất hiệu quả và bền vững.

Kết luận

• Huyện Nông Cống có tổng diện tích tự nhiên khoảng 28.511 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm trên 64%, nhưng diện tích này có xu hướng giảm do chuyển đổi mục đích sử dụng đất.
• Đất phi nông nghiệp tăng lên đáng kể, phản ánh quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế - xã hội.
• Các yếu tố tác động chính gồm gia tăng dân số, đô thị hóa, chính sách địa phương và ý thức người sử dụng đất.
• Việc quản lý và quy hoạch sử dụng đất cần được tăng cường để đảm bảo phát triển bền vững và ổn định xã hội.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào quản lý nhà nước, nâng cao nhận thức cộng đồng, phát triển hạ tầng và hỗ trợ sinh kế cho người dân bị ảnh hưởng.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động của chuyển đổi mục đích sử dụng đất để điều chỉnh chính sách phù hợp. Các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương được khuyến khích tham gia tích cực vào quá trình này nhằm phát huy hiệu quả nghiên cứu.