Nghiên cứu thành phần hóa học và tác dụng kháng ung thư của cây củ dòm Stephania dielsiana

• Tác giả: Trần Thị Thu Hiền
• Người hướng dẫn: TS. Lê Thị Kim Vân
• Trường học: Viện Dược Liệu
• Chuyên ngành: Dược Liệu – Dược Học Cổ Truyền
• Đề tài: Nghiên cứu thành phần hóa học và đánh giá tác dụng kháng ung thư của thân lá cây củ dòm (Stephania dielsiana Y. Wu)
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ dược học
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. TỔNG QUAN VỀ THỰC VẬT
• 2.1. Vị trí phân loại
• 2.2. Đặc điểm thực vật loài củ dòm
• 2.3. Phân bố của loài củ dòm
• 3. THÀNH PHẦN HOÁ HỌC CÂY CỦ DÒM
• 3.1. Các nhóm hợp chất khác
• 4. TÁC DỤNG SINH HỌC, CÔNG DỤNG VÀ ĐỘC TÍNH CỦA CỦ DÒM
• 4.1. Tác dụng sinh học
• 4.2. Độc tính của củ dòm
• 5. MỤC TIÊU PHÂN TỬ TRONG PHÁT TRIỂN THUỐC ĐIỀU TRỊ UNG THƯ
• 5.1. Tổng quan về một số mục tiêu phân tử trong nghiên cứu và phát triển thuốc điều trị ung thư
• 5.2. Aurora kinase và vai trò trong ung thư
• 6. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 6.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 6.1.1. Nguyên liệu nghiên cứu
• 6.1.2. Một số dòng tế bào ung thư thí nghiệm
• 6.1.3. Hóa chất, dung môi
• 6.1.4. Máy móc, thiết bị và dụng cụ nghiên cứu
• 6.2. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 6.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 6.3.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 6.3.1.1. Chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc của một số hợp chất từ thân lá cây củ dòm
• 6.3.1.2. Bước đầu nghiên cứu xây dựng phương pháp phân lập và phương pháp định lượng để theo dõi hàm lượng oxostephanin trong dược liệu theo thời gian thu hái
• 6.3.1.3. Đánh giá tác dụng gây độc tế bào của một số hợp chất đã phân lập và bước đầu nghiên cứu cơ chế kháng ung thư của oxostephanin
• 7. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 7.1. CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC CỦA MỘT SỐ HỢP CHẤT TỪ THÂN LÁ CÂY CỦ DÒM
• 7.1.1. Chiết xuất, phân lập một số hợp chất từ thân lá cây củ dòm
• 7.1.2. Xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập được
• 7.2. BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP PHÂN LẬP VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG ĐỂ THEO DÕI HÀM LƯỢNG OXOSTEPHANIN TRONG DƯỢC LIỆU THEO THỜI GIAN THU HÁI
• 7.2.1. Phân lập và sơ bộ đánh giá độ tinh khiết của oxostephanin
• 7.2.2. Xây dựng và thẩm định phương pháp định lượng oxostephanin trong thân lá cây củ dòm
• 7.2.3. Đánh giá sự thay đổi hàm lượng oxostephanin theo thời gian thu hái
• 7.3. ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG GÂY ĐỘC TẾ BÀO CỦA MỘT SỐ HỢP CHẤT ĐÃ PHÂN LẬP VÀ BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU CƠ CHẾ KHÁNG UNG THƯ CỦA OXOSTEPHANIN
• 7.3.1. Đánh giá tác dụng gây độc tế bào của một số hợp chất đã phân lập
• 7.3.2. Nghiên cứu cơ chế tác dụng gây độc tế bào của oxostephanin
• 8. VỀ ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC BÀI BÁO ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về cây củ dòm

Cây củ dòm, có tên khoa học là Stephania dielsiana Y. Wu, thuộc họ Tiết dê (Menispermaceae). Loài này chủ yếu phân bố ở miền Bắc Việt Nam và một số vùng miền Nam Trung Quốc. Cây củ dòm được biết đến với nhiều tác dụng dược lý, đặc biệt là khả năng kháng ung thư. Nghiên cứu cho thấy, các hợp chất chiết xuất từ cây củ dòm, đặc biệt là oxostephanin, có khả năng ức chế sự phát triển của các dòng tế bào ung thư. Việc sử dụng thân lá thay cho củ không chỉ giúp bảo tồn cây mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế cho người dân. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điều chưa được làm rõ về thành phần hóa học và cơ chế tác dụng của các hợp chất trong cây củ dòm.

II. Thành phần hóa học của cây củ dòm

Nghiên cứu về thành phần hóa học của cây củ dòm cho thấy có sự hiện diện của nhiều hợp chất hữu ích. Các alcaloid như L-tetrahydropalmatin, oxostephanin, và dehydrocrebanin đã được phân lập và xác định cấu trúc. Đặc biệt, hàm lượng oxostephanin trong thân lá cao hơn nhiều so với củ, cho thấy tiềm năng lớn trong việc sử dụng thân lá làm nguồn nguyên liệu dược liệu. Việc chiết xuất và phân lập các hợp chất này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về giá trị dược lý của cây củ dòm mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới trong việc phát triển thuốc điều trị ung thư.

III. Tác dụng kháng ung thư của cây củ dòm

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hợp chất chiết xuất từ cây củ dòm có tác dụng kháng ung thư mạnh mẽ. Oxostephanin được xác định là một trong những hoạt chất chính có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Thử nghiệm in vitro cho thấy, oxostephanin có thể gây độc tế bào và kích thích quá trình apoptosis trong các dòng tế bào ung thư như MCF7, HeLa, và OVCAR-8. Điều này mở ra triển vọng cho việc phát triển các liệu pháp điều trị ung thư mới dựa trên các hợp chất tự nhiên từ cây củ dòm.

IV. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện thông qua các phương pháp chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc các hợp chất từ thân lá cây củ dòm. Các dòng tế bào ung thư được sử dụng để đánh giá tác dụng gây độc tế bào của các hợp chất đã phân lập. Phương pháp định lượng cũng được xây dựng để theo dõi hàm lượng oxostephanin trong dược liệu theo thời gian thu hái. Kết quả cho thấy, việc thu hái thân lá vào thời điểm thích hợp có thể nâng cao hàm lượng hoạt chất, từ đó tối ưu hóa quy trình sản xuất dược liệu.

V. Kết luận và kiến nghị

Nghiên cứu về cây củ dòm đã chỉ ra rằng đây là một nguồn dược liệu quý giá với nhiều tiềm năng trong việc phát triển thuốc điều trị ung thư. Việc sử dụng thân lá thay cho củ không chỉ bảo tồn cây mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế cho người dân. Cần có thêm nhiều nghiên cứu sâu hơn về cơ chế tác dụng của các hợp chất trong cây củ dòm để có thể ứng dụng rộng rãi trong y học. Đồng thời, việc xây dựng các quy trình thu hái và chế biến hợp lý cũng cần được chú trọng để đảm bảo chất lượng dược liệu.