Nghiên Cứu Tác Động Của Thanh Khoản, Biến Động Lợi Nhuận Đến Tỷ Suất Sinh Lợi Cổ Phiếu

• Tác giả: Nguyễn Minh Nguyệt
• Người hướng dẫn: PGS. Võ Xuân Vinh
• Trường học: Trường Đại Học Mở Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Nghiên Cứu Tác Động Của Thanh Khoản Và Biến Động Lợi Nhuận Đến Tỷ Suất Sinh Lợi Cổ Phiếu Tại Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Lý do nghiên cứu
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Ý nghĩa kinh tế của nghiên cứu
• 1.6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Thanh khoản cổ phiếu
• 2.1.1. Định nghĩa thanh khoản cổ phiếu
• 2.1.2. Các phương pháp đo lường thanh khoản cổ phiếu
• 2.2. Biến động lợi nhuận cổ phiếu
• 2.3. Lý thuyết về tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
• 2.3.1. Mối quan hệ giữa rủi ro và tỷ suất sinh lợi (CAPM)
• 2.3.2. Mô hình nhân tố và kinh doanh chênh lệch giá
• 2.4. Các nghiên cứu trước về ảnh hưởng riêng lẻ và kết hợp giữa thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
• 2.4.1. Các nghiên cứu trước về ảnh hưởng của thanh khoản và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
• 2.4.2. Các nghiên cứu trước về ảnh hưởng biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
• 2.4.3. Các nghiên cứu trước về ảnh hưởng kết hợp của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
• 2.5. Các giả thuyết nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1. Dữ liệu nghiên cứu
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.3. Mô hình nghiên cứu
• 3.4. Các biến số trong mô hình nghiên cứu
• 3.4.1. Biến phụ thuộc
• 3.4.2. Các biến độc lập
• 3.5. Quy trình phân tích
• 4. CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Phân tích thống kê mô tả
• 4.2. Phân tích tương quan
• 4.3. Kết quả hồi quy
• 4.3.1. Tác động của thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi
• 4.3.2. Tác động của biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi
• 4.3.3. Tác động kết hợp của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi
• 4.3.4. Kiểm định Robustness theo từng nhóm ngành
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Các điểm chính trong nghiên cứu
• 5.2. Tóm tắt kết quả nghiên cứu
• 5.2.1. Theo tổng thể mẫu quan sát
• 5.2.2. Theo từng nhóm ngành
• 5.3. Các gợi ý chính sách
• 5.4. Giới hạn và các hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: Danh sách các cổ phiếu trong mẫu nghiên cứu
• Phụ lục 2: Kết quả hồi quy OLS khảo sát mối quan hệ giữa thanh khoản đến TSSL cổ phiếu
• Phụ lục 3: Kết quả hồi quy OLS khảo sát mối quan hệ giữa biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu
• Phụ lục 4: Kết quả hồi quy OLS khảo sát mối quan hệ giữa thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu
• Phụ lục 5: Kết quả mô hình hồi quy theo nhóm ngành

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Tác Động Thanh Khoản Đến TSSL Cổ Phiếu

Thị trường chứng khoán Việt Nam (TTCK Việt Nam) đã trải qua gần hai thập kỷ phát triển và hội nhập, trở thành kênh huy động vốn quan trọng và hấp dẫn. Mặc dù có sự tăng trưởng ấn tượng, TTCK Việt Nam vẫn còn non trẻ và dễ biến động, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư. Phần lớn nhà đầu tư cá nhân, chiếm khoảng 70% giao dịch, thường thiếu kinh nghiệm và đầu tư theo tâm lý đám đông, dễ bị tổn thất khi thị trường biến động. Do đó, việc xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu (TSSL cổ phiếu) là rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro. Thanh khoản thị trường chứng khoán và biến động lợi nhuận là hai yếu tố then chốt cần được xem xét kỹ lưỡng. Theo Amihud (2002), thanh khoản tốt giúp giá cả phản ánh đúng quy luật cung cầu. Khositkulporn (2013) chỉ ra rằng biến động giá cổ phiếu trong quá khứ thể hiện mức độ rủi ro. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích ảnh hưởng của hai yếu tố này đến TSSL cổ phiếu tại Việt Nam.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Đến Thị Trường

Nghiên cứu này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho nhà đầu tư, giúp họ hiểu rõ hơn về các yếu tố rủi ro. Bằng cách xác định mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu, nhà đầu tư có thể đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn, giảm thiểu rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận. Các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào thị trường chứng khoán phát triển, trong khi TTCK Việt Nam, với đặc thù riêng, cần có những nghiên cứu chuyên sâu. Nghiên cứu này sẽ góp phần lấp đầy khoảng trống kiến thức này, mang lại lợi ích thiết thực cho nhà đầu tư.

1.2. Câu Hỏi Nghiên Cứu Các Yếu Tố Tác Động Đến TSSL Cổ Phiếu

Luận văn tập trung giải quyết các câu hỏi sau: 1) Thanh khoản thị trường chứng khoán ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu như thế nào? 2) Biến động lợi nhuận tác động đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu ra sao? 3) Sự kết hợp giữa thanh khoản và biến động lợi nhuận có ảnh hưởng như thế nào đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu? 4) Khi xem xét theo từng nhóm ngành cụ thể, tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu có gì khác biệt so với kết quả tổng thể? Việc trả lời những câu hỏi này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về mối quan hệ giữa các yếu tố, từ đó đưa ra những khuyến nghị đầu tư phù hợp.

II. Phân Tích Rủi Ro Thanh Khoản Ảnh Hưởng Đến Giá Cổ Phiếu

Rủi ro thanh khoản là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến giá cổ phiếu. Khi cổ phiếu có tính thanh khoản kém, nhà đầu tư sẽ yêu cầu mức tỷ suất sinh lợi cao hơn để bù đắp cho rủi ro này. Theo Harris (1990), thanh khoản cổ phiếu có bốn đặc tính cơ bản: độ chặt (khả năng mua bán ở mức giá tương đương), độ sâu (số lượng cổ phiếu giao dịch ở mỗi mức giá), thời gian giao dịch (khả năng thực hiện giao dịch nhanh chóng) và tính đàn hồi (khả năng phục hồi giá sau biến động mạnh). Các đặc tính này tương tác lẫn nhau, quyết định tính thanh khoản của cổ phiếu. Việc hiểu rõ các đặc tính này giúp nhà đầu tư đánh giá chính xác hơn mức độ rủi ro của cổ phiếu.

2.1. Mối Quan Hệ Nghịch Biến Giữa Thanh Khoản Và Tỷ Suất Sinh Lợi

Lý thuyết về lợi nhuận và rủi ro cho thấy mối quan hệ nghịch biến giữa thanh khoản và tỷ suất sinh lợi. Cổ phiếu kém thanh khoản sẽ gánh chịu mức rủi ro cao hơn, do đó nhà đầu tư yêu cầu mức tỷ suất sinh lợi cao hơn để bù đắp. Việc bán một chứng khoán kém thanh khoản là rất khó, thậm chí phải bán tháo với giá thấp. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc đánh giá thanh khoản trước khi quyết định đầu tư. Các nhà đầu tư nên ưu tiên những cổ phiếu có tính thanh khoản cao để giảm thiểu rủi ro.

2.2. Phương Pháp Đo Lường Thanh Khoản Cổ Phiếu Hiệu Quả

Có nhiều phương pháp để đo lường thanh khoản cổ phiếu. Amihud & Mendelson (1986) đề xuất sử dụng chênh lệch giữa giá hỏi mua và giá chào bán (bid-ask spread). Tuy nhiên, phương pháp này không phải lúc nào cũng khả thi ở các thị trường mới nổi. Amihud và cộng sự (1997) đề xuất sử dụng tỷ lệ thanh khoản (LR). Campbell và cộng sự (1992) sử dụng tỷ số khối lượng giao dịch (Trading Volume). Datar và cộng sự (1998) sử dụng tỷ lệ giữa số lượng cổ phiếu giao dịch chia cho số lượng cổ phiếu đang lưu hành (turnover). Việc lựa chọn phương pháp đo lường phù hợp phụ thuộc vào đặc điểm của thị trường và dữ liệu có sẵn.

III. Tác Động Của Biến Động Lợi Nhuận Đến Quyết Định Đầu Tư

Biến động lợi nhuận là một yếu tố khác ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Mức độ biến động cao cho thấy rủi ro lớn hơn, và nhà đầu tư thường yêu cầu mức tỷ suất sinh lợi cao hơn để bù đắp. Các nghiên cứu của Frech, Schwert và Stambaugh (1987), Campbell và Hentschel (1992) cho thấy mối quan hệ giữa tỷ suất sinh lợi cổ phiếu và tăng trưởng GDP. Dự báo tăng trưởng GDP thấp có thể dẫn đến giảm giá cổ phiếu và tăng biến động lợi nhuận. Ở cấp độ vi mô, Christie (1982) và Cheung và Ng (1992) sử dụng hiệu ứng đòn bẩy tài chính để giải thích mối quan hệ giữa biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu.

3.1. Đánh Giá Biến Động Lợi Nhuận Thông Qua Giá Cổ Phiếu

Nghiên cứu sử dụng ba phương pháp khác nhau để đo lường biến động lợi nhuận thông qua giá cổ phiếu hàng ngày. Điều này cho phép đánh giá mức độ rủi ro của cổ phiếu dựa trên sự biến động giá trong quá khứ. Các phương pháp đo lường biến động lợi nhuận sẽ được trình bày chi tiết trong chương 3, bao gồm cả các công thức tính toán và giải thích ý nghĩa của từng chỉ số. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

3.2. Mối Liên Hệ Giữa Biến Động Lợi Nhuận Và Rủi Ro Đầu Tư

Biến động lợi nhuận cao thường đi kèm với rủi ro đầu tư lớn hơn. Nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng mức độ rủi ro chấp nhận được trước khi quyết định đầu tư vào những cổ phiếu có biến động lợi nhuận cao. Việc phân tích biến động lợi nhuận kết hợp với các yếu tố khác như thanh khoản, tình hình tài chính của công ty và triển vọng ngành sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư thông minh và hiệu quả hơn.

IV. Nghiên Cứu Thực Nghiệm Về Tác Động Đồng Thời Của Thanh Khoản

Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán TP.HCM giai đoạn 2006-2015. Phương pháp hồi quy bình phương nhỏ nhất (OLS) được sử dụng để phân tích tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu. Nghiên cứu đo lường thanh khoản bằng bốn phương pháp khác nhau: khối lượng giao dịch bình quân, tỷ lệ giữa khối lượng giao dịch bình quân so với khối lượng cổ phiếu lưu hành, tỷ lệ giữa tổng khối lượng giao dịch so với khối lượng cổ phiếu lưu hành, và tỷ lệ giữa giá trị tuyệt đối của tỷ suất sinh lợi trên khối lượng giao dịch. Biến động lợi nhuận được đo lường bằng ba phương pháp khác nhau thông qua giá cổ phiếu hàng ngày.

4.1. Phương Pháp Hồi Quy OLS Để Phân Tích Ảnh Hưởng

Phương pháp hồi quy OLS là công cụ chính được sử dụng trong nghiên cứu để định lượng tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu. Mô hình hồi quy sẽ kiểm soát các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi, như hệ số beta, quy mô công ty, và các chỉ số tài chính. Kết quả hồi quy sẽ cho biết liệu thanh khoản và biến động lợi nhuận có tác động đáng kể đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu hay không, và tác động đó là dương hay âm.

4.2. Kiểm Định Robustness Theo Từng Nhóm Ngành Cụ Thể

Để đảm bảo tính robustness của kết quả nghiên cứu, mô hình hồi quy sẽ được kiểm tra cho từng nhóm ngành cụ thể. Điều này giúp xác định xem liệu mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu có khác biệt giữa các ngành khác nhau hay không. Ví dụ, ngành tài chính có thể có mối quan hệ khác so với ngành sản xuất. Kết quả kiểm định robustness sẽ cung cấp thêm bằng chứng về tính tổng quát của kết quả nghiên cứu.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Về Mối Quan Hệ Giữa Các Yếu Tố

Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ đồng biến giữa thanh khoản và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu đối với cả bốn phương thức đo lường thanh khoản. Đối với mối quan hệ giữa biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi, kết quả cho thấy mối quan hệ nghịch biến đối với cả ba cách đo lường biến động lợi nhuận. Mối quan hệ này vẫn có ý nghĩa khi đưa các biến kiểm soát vào mô hình. Khi xem xét theo từng nhóm ngành, kết quả nghiên cứu cũng cho kết quả tương tự với tổng thể mẫu quan sát.

5.1. Kết Quả Hồi Quy Giữa TSSL Với Chỉ Tiêu Thanh Khoản

Bảng kết quả hồi quy giữa tỷ suất sinh lợi với các chỉ tiêu thanh khoản cho thấy các chỉ số thanh khoản đều có tác động dương đến tỷ suất sinh lợi. Điều này có nghĩa là, khi thanh khoản thị trường chứng khoán tăng lên, tỷ suất sinh lợi cổ phiếu cũng tăng lên. Tuy nhiên, mức độ tác động có thể khác nhau tùy thuộc vào phương pháp đo lường thanh khoản được sử dụng. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây và ủng hộ giả thuyết về mối quan hệ đồng biến giữa thanh khoản và tỷ suất sinh lợi.

5.2. Ảnh Hưởng Của Biến Động Lợi Nhuận Đến TSSL Cổ Phiếu

Kết quả hồi quy giữa tỷ suất sinh lợi với các chỉ tiêu biến động lợi nhuận cho thấy các chỉ số biến động lợi nhuận đều có tác động âm đến tỷ suất sinh lợi. Điều này có nghĩa là, khi biến động lợi nhuận tăng lên, tỷ suất sinh lợi cổ phiếu giảm xuống. Kết quả này cũng phù hợp với các nghiên cứu trước đây và ủng hộ giả thuyết về mối quan hệ nghịch biến giữa biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi.

VI. Kết Luận Và Hướng Nghiên Cứu Về Thanh Khoản Thị Trường

Nghiên cứu này đã cung cấp thêm bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu trên TTCK Việt Nam. Kết quả cho thấy thanh khoản có tác động đồng biến và biến động lợi nhuận có tác động nghịch biến đến tỷ suất sinh lợi. Các nhà đầu tư có thể sử dụng kết quả này để tham khảo trong quá trình ra quyết định đầu tư. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng có những hạn chế nhất định và cần được tiếp tục nghiên cứu trong tương lai.

6.1. Gợi Ý Chính Sách Để Cải Thiện Thanh Khoản Thị Trường

Dựa trên kết quả nghiên cứu, có một số gợi ý chính sách có thể được đưa ra để cải thiện thanh khoản thị trường chứng khoán. Ví dụ, các cơ quan quản lý có thể xem xét các biện pháp khuyến khích giao dịch, giảm chi phí giao dịch, và tăng cường công bố thông tin để cải thiện tính minh bạch của thị trường. Ngoài ra, việc phát triển các sản phẩm phái sinh và các công cụ phòng ngừa rủi ro cũng có thể giúp tăng cường thanh khoản và thu hút thêm nhà đầu tư.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tác Động Của Thanh Khoản

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như chỉ sử dụng dữ liệu từ các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán TP.HCM trong giai đoạn 2006-2015. Các nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu bằng cách sử dụng dữ liệu từ các sàn giao dịch khác và trong các giai đoạn thời gian khác nhau. Ngoài ra, việc sử dụng các phương pháp đo lường thanh khoản và biến động lợi nhuận khác nhau cũng có thể cung cấp thêm thông tin và hiểu biết về mối quan hệ giữa các yếu tố này.

Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán Việt Nam (TTCK) đã trải qua gần hai thập kỷ phát triển, trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng, đồng thời là điểm đến đầu tư hấp dẫn trong khu vực Đông Nam Á với tốc độ tăng trưởng nằm trong Top 5. Tuy nhiên, TTCK Việt Nam vẫn là thị trường mới nổi, chứa đựng nhiều rủi ro do biến động mạnh và sự chiếm ưu thế của nhà đầu tư cá nhân, chiếm khoảng 70% tổng giá trị giao dịch. Những nhà đầu tư này thường thiếu kinh nghiệm và dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, dẫn đến tổn thất khi thị trường biến động. Do đó, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi (TSSL) cổ phiếu, đặc biệt là thanh khoản và biến động lợi nhuận, là rất cần thiết để giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro.

Luận văn tập trung phân tích mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và TSSL cổ phiếu trên TTCK Việt Nam, sử dụng dữ liệu của 260 công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) trong giai đoạn 2006-2015 với tổng cộng 1909 quan sát. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định tác động riêng lẻ và kết hợp của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu, đồng thời kiểm định sự khác biệt theo từng nhóm ngành. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp công cụ tham khảo cho nhà đầu tư và góp phần củng cố lý thuyết tài chính về thị trường chứng khoán mới nổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình tài chính kinh điển để phân tích mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và TSSL cổ phiếu:

• Lý thuyết thanh khoản cổ phiếu: Thanh khoản được định nghĩa là khả năng chuyển đổi cổ phiếu thành tiền mặt nhanh chóng với chi phí thấp, được đo lường qua các chỉ số như khối lượng giao dịch, tỷ lệ vòng quay cổ phiếu, và chỉ số ILLIQ (Amihud, 2002). Thanh khoản cao giúp giảm rủi ro và chi phí giao dịch, từ đó ảnh hưởng đến TSSL cổ phiếu.

• Lý thuyết biến động lợi nhuận: Biến động lợi nhuận phản ánh mức độ dao động giá cổ phiếu theo thời gian, được đo bằng độ lệch chuẩn hoặc các chỉ số biến động khác (Parkinson, 1980). Biến động cao thường đồng nghĩa với rủi ro lớn hơn, ảnh hưởng đến yêu cầu TSSL của nhà đầu tư.

• Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM): Mô hình này dự báo TSSL kỳ vọng dựa trên beta – thước đo rủi ro hệ thống của cổ phiếu so với thị trường (Sharpe, Lintner, Treynor). Mô hình ba nhân tố Fama-French mở rộng CAPM bằng cách bổ sung yếu tố quy mô công ty và tỷ lệ giá trị sổ sách trên giá thị trường (B/P) để giải thích tốt hơn sự biến động của TSSL.

• Mô hình nhân tố và kinh doanh chênh lệch giá (APT): Ross (1976) đề xuất mô hình đa nhân tố giải thích TSSL dựa trên các yếu tố kinh tế vĩ mô và thị trường, cho phép phân tích tác động đồng thời của nhiều biến độc lập như thanh khoản và biến động lợi nhuận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng (panel data) gồm 1909 quan sát của 260 công ty niêm yết trên HOSE giai đoạn 2006-2015. Các công ty thuộc lĩnh vực tài chính như ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán và các công ty đã hủy niêm yết hoặc sáp nhập được loại trừ để đảm bảo tính đồng nhất mẫu.

Nguồn dữ liệu bao gồm giá cổ phiếu, khối lượng giao dịch, số lượng cổ phiếu lưu hành, vốn hóa thị trường, hệ số beta, các chỉ số tài chính như ROA, đòn bẩy tài chính (LEV), và tỷ lệ giá trị thị trường trên giá trị sổ sách (P/B), thu thập từ website vietstock và báo cáo tài chính đã kiểm toán.

Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước: thống kê mô tả, phân tích tương quan, hồi quy bình phương nhỏ nhất (OLS) đơn biến và đa biến để kiểm định tác động riêng lẻ và kết hợp của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu. Mô hình hồi quy đa biến còn bao gồm các biến kiểm soát như quy mô công ty (SIZE), beta, P/B, LEV và ROA nhằm kiểm soát các yếu tố ảnh hưởng khác.

Các biến thanh khoản được đo lường qua bốn chỉ tiêu: khối lượng giao dịch bình quân (LIQ1), tỷ lệ khối lượng giao dịch bình quân trên cổ phiếu lưu hành (LIQ2), tỷ lệ tổng khối lượng giao dịch trên cổ phiếu lưu hành (LIQ3), và chỉ số ILLIQ (LIQ4). Biến động lợi nhuận được đo bằng ba phương pháp: độ biến động log lợi nhuận hàng ngày (VOL1), độ lệch chuẩn lợi nhuận hàng ngày (VOL2), và tỷ lệ chênh lệch giá cao nhất – thấp nhất trên trung bình giá (VOL3).

Phần mềm Eviews được sử dụng để xử lý và phân tích dữ liệu, đảm bảo tính khách quan và chính xác của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động của thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu: Kết quả hồi quy OLS cho thấy ba trong bốn chỉ tiêu thanh khoản (LIQ2, LIQ3, LIQ4) có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê với TSSL cổ phiếu ở mức 1%. Cụ thể, hệ số hồi quy của LIQ2 là 12,706, LIQ3 là 0,058 và LIQ4 là 0,003, đều dương. Điều này cho thấy cổ phiếu có thanh khoản cao hơn thì có TSSL cao hơn, trái ngược với giả thuyết ban đầu và các nghiên cứu trên thị trường phát triển, nơi thường thấy mối quan hệ nghịch biến. Phương pháp LIQ1 không cho kết quả có ý nghĩa.

2. Tác động của biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu: Ba chỉ tiêu biến động lợi nhuận (VOL1, VOL2, VOL3) đều có tác động âm và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến TSSL cổ phiếu. Hệ số hồi quy lần lượt là -0,050, -9,106 và -0,635. Kết quả này cho thấy biến động lợi nhuận tăng làm giảm TSSL cổ phiếu, trái ngược với giả thuyết và nhiều nghiên cứu quốc tế, nơi biến động lợi nhuận thường đồng biến với TSSL do rủi ro cao hơn.

3. Tác động kết hợp của thanh khoản và biến động lợi nhuận: Khi đưa đồng thời các biến thanh khoản và biến động lợi nhuận vào mô hình hồi quy đa biến cùng với các biến kiểm soát (beta, quy mô, P/B, đòn bẩy, ROA), mối quan hệ tích cực giữa thanh khoản và TSSL vẫn được duy trì, trong khi tác động âm của biến động lợi nhuận vẫn giữ nguyên. Điều này cho thấy ảnh hưởng của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu là độc lập và ổn định khi kiểm soát các yếu tố khác.

4. Phân tích theo nhóm ngành: Kết quả hồi quy theo từng nhóm ngành cũng cho thấy xu hướng tương tự như tổng thể mẫu, khẳng định tính đồng nhất của mối quan hệ giữa thanh khoản, biến động lợi nhuận và TSSL cổ phiếu trên TTCK Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy TTCK Việt Nam có đặc điểm khác biệt so với các thị trường phát triển. Mối quan hệ đồng biến giữa thanh khoản và TSSL cổ phiếu có thể phản ánh tính thanh khoản cao là dấu hiệu của sự quan tâm và kỳ vọng tích cực từ nhà đầu tư, dẫn đến TSSL cao hơn. Điều này phù hợp với đặc điểm thị trường mới nổi, nơi thanh khoản còn hạn chế và các cổ phiếu thanh khoản cao thường thuộc nhóm cổ phiếu có tiềm năng tăng trưởng.

Mối quan hệ nghịch biến giữa biến động lợi nhuận và TSSL cổ phiếu có thể do nhà đầu tư tại TTCK Việt Nam có xu hướng tránh rủi ro biến động cao, dẫn đến yêu cầu TSSL thấp hơn đối với cổ phiếu biến động lớn, hoặc do các yếu tố đặc thù như sự can thiệp của các đội lái, thông tin không minh bạch, và tâm lý đầu tư còn non trẻ.

Các biểu đồ phân tích hồi quy có thể minh họa rõ ràng mối quan hệ này, với trục hoành là các chỉ số thanh khoản hoặc biến động lợi nhuận, trục tung là TSSL cổ phiếu, thể hiện xu hướng tăng hoặc giảm tương ứng.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này góp phần làm rõ sự khác biệt về hành vi thị trường và đặc điểm nhà đầu tư tại các thị trường mới nổi như Việt Nam, đồng thời bổ sung bằng chứng thực nghiệm cho lý thuyết tài chính trong bối cảnh đặc thù.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường minh bạch và công bố thông tin: Các cơ quan quản lý cần thúc đẩy công bố thông tin minh bạch, chính xác và kịp thời để giảm thiểu rủi ro biến động lợi nhuận và giúp nhà đầu tư đánh giá đúng giá trị cổ phiếu, từ đó ổn định TSSL. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, HOSE.

2. Phát triển công cụ và sản phẩm tài chính hỗ trợ thanh khoản: Khuyến khích phát triển các sản phẩm tài chính như quỹ ETF, giao dịch ký quỹ, và các công cụ phái sinh để tăng tính thanh khoản cho cổ phiếu, giúp nhà đầu tư dễ dàng giao dịch và giảm chi phí giao dịch. Thời gian: 2-3 năm; Chủ thể: Sở giao dịch, các công ty chứng khoán.

3. Nâng cao năng lực và kiến thức cho nhà đầu tư cá nhân: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về quản lý rủi ro, phân tích tài chính và tâm lý đầu tư nhằm giúp nhà đầu tư cá nhân nâng cao hiểu biết, giảm thiểu đầu tư theo tâm lý đám đông. Thời gian: liên tục; Chủ thể: các tổ chức đào tạo, công ty chứng khoán.

4. Tăng cường giám sát và xử lý các hành vi thao túng thị trường: Cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi thao túng giá, tạo môi trường giao dịch công bằng, minh bạch, góp phần ổn định biến động lợi nhuận và TSSL cổ phiếu. Thời gian: ngay lập tức và liên tục; Chủ thể: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, HOSE.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức: Luận văn cung cấp công cụ phân tích về tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu, giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả, giảm thiểu rủi ro.

2. Các công ty chứng khoán và quỹ đầu tư: Thông tin nghiên cứu giúp các tổ chức này xây dựng chiến lược giao dịch, quản lý danh mục đầu tư phù hợp với đặc điểm thị trường Việt Nam.

3. Cơ quan quản lý thị trường chứng khoán: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định nhằm nâng cao tính minh bạch, ổn định thị trường và bảo vệ nhà đầu tư.

4. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng: Luận văn cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về thị trường mới nổi, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về hành vi thị trường và mô hình định giá tài sản.

Câu hỏi thường gặp

1. Thanh khoản cổ phiếu được đo lường như thế nào trong nghiên cứu này?
   Thanh khoản được đo bằng bốn chỉ tiêu chính: khối lượng giao dịch bình quân (LIQ1), tỷ lệ khối lượng giao dịch bình quân trên cổ phiếu lưu hành (LIQ2), tỷ lệ tổng khối lượng giao dịch trên cổ phiếu lưu hành (LIQ3), và chỉ số ILLIQ (LIQ4) phản ánh sự thay đổi giá trên khối lượng giao dịch.

2. Biến động lợi nhuận được tính toán ra sao?
   Biến động lợi nhuận được đo bằng ba phương pháp: tổng giá trị tuyệt đối log lợi nhuận hàng ngày (VOL1), độ lệch chuẩn lợi nhuận hàng ngày (VOL2), và tỷ lệ chênh lệch giá cao nhất – thấp nhất trên trung bình giá trong năm (VOL3).

3. Tại sao kết quả nghiên cứu về tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến TSSL cổ phiếu ở Việt Nam lại khác với các thị trường phát triển?
   Do đặc điểm thị trường mới nổi, nhà đầu tư cá nhân chiếm đa số, thông tin chưa minh bạch và có sự tham gia của các đội lái, nên thanh khoản cao thường đi kèm với kỳ vọng lợi nhuận cao, còn biến động lợi nhuận cao lại khiến nhà đầu tư thận trọng hơn, dẫn đến mối quan hệ khác biệt.

4. Các biến kiểm soát nào được đưa vào mô hình hồi quy?
   Các biến kiểm soát gồm hệ số beta (rủi ro hệ thống), quy mô công ty (SIZE), tỷ lệ giá trị thị trường trên giá trị sổ sách (P/B), tỷ lệ đòn bẩy tài chính (LEV) và tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA).

5. Nghiên cứu có áp dụng cho các ngành tài chính như ngân hàng không?
   Không, nghiên cứu loại trừ các công ty thuộc lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán do đặc thù tài chính khác biệt, nhằm đảm bảo tính đồng nhất và chính xác của mẫu nghiên cứu.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định mối quan hệ đồng biến giữa thanh khoản và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu trên TTCK Việt Nam, trái ngược với các thị trường phát triển.
• Biến động lợi nhuận có tác động nghịch biến đến tỷ suất sinh lợi, cho thấy nhà đầu tư thận trọng với cổ phiếu biến động cao.
• Tác động của thanh khoản và biến động lợi nhuận đến tỷ suất sinh lợi vẫn giữ nguyên khi kiểm soát các yếu tố như beta, quy mô, P/B, đòn bẩy và ROA.
• Kết quả đồng nhất khi phân tích theo từng nhóm ngành, khẳng định tính ổn định của mô hình.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao minh bạch thông tin, phát triển công cụ tài chính, đào tạo nhà đầu tư và tăng cường giám sát để cải thiện hiệu quả và ổn định thị trường.

Hành động tiếp theo: Các nhà đầu tư và tổ chức nghiên cứu nên áp dụng kết quả này để điều chỉnh chiến lược đầu tư và nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng khác trên TTCK Việt Nam. Cơ quan quản lý cần xem xét các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng thị trường và bảo vệ nhà đầu tư.