Nghiên Cứu Phân Bố Nguồn Lực Khoa Học Công Nghệ Tại Việt Nam

Các nghiên cứu hiện tại tập trung vào phân tích thực trạng các tổ chức Nghiên cứu và phát triển (R&D) ở Việt Nam. OECD (2014) nêu hiện trạng về số lượng cán bộ nghiên cứu và tính chất hoạt động R&D. Một hướng nghiên cứu khác đánh giá trình độ công nghệ của các doanh nghiệp, bao gồm đổi mới công nghệ, số lượng đơn xin quyền sở hữu công nghiệp và bằng độc quyền sáng chế. Một số nghiên cứu xem xét phân bổ nguồn lực nhà nước cho hoạt động khoa học công nghệ. Đặng Hữu và cộng sự (2016) nhận thấy ít khi thấy rõ đóng góp cụ thể của các hoạt động R&D do Chính phủ đầu tư vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế, xã hội, đặc biệt là việc đo lường kết quả thực hiện. Kết nối giữa trường đại học hoặc cơ quan nghiên cứu với khu vực tư nhân còn mờ nhạt.

Sự tách biệt giữa hệ thống nghiên cứu và hệ thống đào tạo gây chồng chéo, giảm hiệu suất và làm cho nguồn lực mỏng thêm dàn trải (Đặng Hữu và cộng sự, 2016). Cũng có các nghiên cứu đề cập đến hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông, hiệu quả ứng dụng công nghệ (Ngô Doãn Vịnh, 2010), hiện trạng nguồn lực khoa học công nghệ và R&D. Như vậy, việc phân bổ và sử dụng hiệu quả các yếu tố nguồn lực sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế. Cần có cái nhìn toàn diện và khách quan về phân bổ nguồn lực KHCN, nắm vững thông tin và khái niệm cơ bản trước khi đi sâu vào nghiên cứu. Dựa trên kinh nghiệm các quốc gia đi trước để rút ra bài học cho Việt Nam. Bài nghiên cứu sẽ có cái nhìn tổng quan hơn về phân bổ nguồn lực khoa học công nghệ.

Thuật ngữ công nghệ (technology) có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp là technologia, trong đó téchné mang nghĩa là “nghệ thuật, kỹ năng, kỹ xảo...”. Định nghĩa một cách tổng quát, công nghệ là một tập hợp kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, phương pháp và công cụ dùng để biến đổi các nguồn lực thành sản phẩm, dịch vụ đáp ứng nhu cầu của xã hội. Công nghệ bao gồm công nghệ vật chất (phương tiện, thiết bị, vật liệu...) và công nghệ phi vật chất (thông tin, tri thức, kỹ năng, phương pháp quản lý...). Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ, tạo ra các sản phẩm mới và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nó cũng góp phần giải quyết các vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường.

Nguồn lực KHCN bao gồm nguồn nhân lực KHCN (nhà khoa học, kỹ sư, kỹ thuật viên,...), cơ sở vật chất kỹ thuật KHCN (phòng thí nghiệm, trang thiết bị nghiên cứu,...), thông tin KHCN (sách, báo, tạp chí, cơ sở dữ liệu,...), nguồn tài chính cho KHCN (ngân sách nhà nước, vốn đầu tư của doanh nghiệp, vốn viện trợ,...), và các chính sách KHCN. Đặc điểm của nguồn lực KHCN là tính chuyên môn hóa cao, tính rủi ro lớn, tính lan tỏa rộng và tính cạnh tranh gay gắt. Việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực KHCN đòi hỏi sự đầu tư bài bản, chính sách phù hợp và cơ chế khuyến khích sáng tạo.

Cơ chế phân bổ ngân sách KHCN có thể dựa trên nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phân bổ theo kế hoạch, phân bổ theo dự án, phân bổ theo kết quả, và phân bổ theo cơ chế cạnh tranh. Các yếu tố ảnh hưởng đến phân bổ ngân sách KHCN bao gồm mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, ưu tiên của chính phủ, năng lực hấp thụ KHCN của doanh nghiệp và xã hội, và khả năng tạo ra kết quả KHCN có giá trị kinh tế.

Nhật Bản có cơ chế tài chính đa dạng cho KHCN, bao gồm ngân sách nhà nước, vốn đầu tư của doanh nghiệp và vốn đầu tư mạo hiểm. Chính phủ Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và hỗ trợ các hoạt động KHCN thông qua các chương trình nghiên cứu quốc gia và các chính sách khuyến khích đầu tư vào R&D. Doanh nghiệp Nhật Bản cũng đầu tư mạnh mẽ vào R&D để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Mỹ có chính sách đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) cởi mở và linh hoạt, khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân. Chính phủ Mỹ hỗ trợ các hoạt động R&D thông qua các chương trình tài trợ và các chính sách ưu đãi thuế. Hệ thống đại học và viện nghiên cứu Mỹ có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các hoạt động R&D.

Đan Mạch tập trung phân bổ nguồn lực cho các ngành khoa học có lợi thế cạnh tranh, như năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học và công nghệ thông tin. Chính phủ Đan Mạch hỗ trợ các hoạt động KHCN thông qua các chương trình nghiên cứu và các chính sách khuyến khích hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

Đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) Việt Nam còn thấp so với các nước trong khu vực. Ngân sách nhà nước cho R&D chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng chi ngân sách nhà nước. Doanh nghiệp Việt Nam cũng chưa đầu tư nhiều vào R&D do thiếu vốn và thiếu động lực.

Hiệu quả sử dụng nguồn lực khoa học công nghệ ở Việt Nam còn thấp. Các kết quả nghiên cứu khoa học chưa được ứng dụng rộng rãi vào sản xuất và đời sống. Sự liên kết giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp còn yếu. Cần có những giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực khoa học công nghệ ở Việt Nam.

Các chính sách khoa học công nghệ Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của KHCN. Tuy nhiên, các chính sách này vẫn còn nhiều hạn chế, như thiếu tính đồng bộ, thiếu tính khả thi và thiếu tính khuyến khích sáng tạo. Cần có những điều chỉnh và bổ sung để các chính sách khoa học công nghệ phát huy hiệu quả hơn.

Xây dựng cơ chế tài chính cho khoa học công nghệ phù hợp với đặc điểm của từng loại hình hoạt động KHCN. Khuyến khích các hình thức tài trợ đa dạng, như quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp và quỹ khuyến học. Đảm bảo nguồn tài chính ổn định và bền vững cho KHCN.

Xây dựng hệ thống thống kê khoa học công nghệ đầy đủ, chính xác và kịp thời. Thu thập và phân tích thông tin về nguồn lực KHCN, hoạt động KHCN và kết quả KHCN. Sử dụng thông tin thống kê để đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN và xây dựng chính sách KHCN phù hợp.

Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nhà khoa học, kỹ sư và kỹ thuật viên có trình độ cao. Thu hút và sử dụng hiệu quả chuyên gia KHCN trong và ngoài nước. Tạo môi trường làm việc thuận lợi để nhà khoa học phát huy khả năng sáng tạo.

Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu. Hỗ trợ các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo. Tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.

Đầu tư xây dựng và nâng cấp các phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu và khu công nghệ cao. Trang bị các thiết bị nghiên cứu hiện đại. Tạo điều kiện cho các nhà khoa học tiếp cận với cơ sở vật chất kỹ thuật khoa học công nghệ tiên tiến.

Đổi mới cơ chế quản lý khoa học công nghệ theo hướng tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN khách quan và minh bạch. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm trong hoạt động KHCN.