Nominalization như một phép ẩn dụ ngữ pháp trong diễn ngôn chính trị tiếng Anh và tiếng Việt

• Tác giả: Nguyễn Thu Hiền
• Người hướng dẫn: Assoc. Nguyễn Xuân Thơm
• Trường học: Viet Nam National University, Ha Noi University of Languages & International Studies
• Chuyên ngành: English Linguistics
• Đề tài: Nghiên cứu về danh hóa như một hình thức ẩn dụ ngữ pháp trong diễn ngôn chính trị: So sánh tiếng Anh và tiếng Việt từ góc độ ngữ pháp chức năng hệ thống
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2011
• Địa điểm: Hanoi

• Certificate of originality
• TABLE OF CONTENTS
• LIST OF TABLES
• 1. CHAPTER 1: THEORETICAL BACKGROUND
• 1.1. Systemic Functional Grammar
• 1.2. What is Grammatical metaphor?
• 1.3. Classification of Grammatical Metaphor
• 1.4. The Language of Political Discourse
• 1.4.1. The Language of Politics
• 1.4.2. Language, power and ideology
• 1.4.3. Some Basic Characteristics of American and Vietnamese Culture
• 2. CHAPTER 2: NOMINALIZATION IN ENGLISH AND VIETNAMESE: A GENERAL DESCRIPTION
• 2.1. Nominalization in English
• 2.1.1. What is Nominalization in English?
• 2.1.2. Categories of Nominalization in English
• 2.2. Nominalization in Vietnamese
• 2.2.1. What is Nominalization in Vietnamese?
• 2.2.2. Categories of Nominalization in Vietnamese
• 3. CHAPTER 3: NOMINALIZATION IN POLITICAL DISCOURSES IN ENGLISH AND VIETNAMESE
• 3.1. Nominalization in President Bush’s Speech: Address to Congress (September 20th, 2001)
• 3.1.1. The Realization of Nominalization
• 3.2. Nominalization in President Nguyen Minh Triet’s Speech: Diễn Văn Khai Mạc Đại Lễ 1000 năm Thăng Long (October, 10th, 2010)
• 3.2.1. The Realization of Nominalization
• 4. CHAPTER 4: FINDINGS AND DISCUSSION: A CONTRASTIVE COMPARISON
• 4.1. The Similarities and the Differences on Linguistic Properties
• 4.2. The Similarities and the Differences on Cultural Properties
• 4.3. Limitation and Suggestions for Further Studies

I. Giới thiệu về danh hóa trong diễn ngôn chính trị

Nghiên cứu về danh hóa trong diễn ngôn chính trị là một lĩnh vực quan trọng trong ngôn ngữ học, đặc biệt là trong ngữ pháp chức năng hệ thống. Danh hóa được hiểu là quá trình chuyển đổi các động từ và tính từ thành danh từ, từ đó tạo ra những hình thức ngữ pháp mới. Theo Halliday, danh hóa là một trong những nguồn lực mạnh mẽ nhất để tạo ra ẩn dụ ngữ pháp. Điều này đặc biệt quan trọng trong diễn ngôn chính trị, nơi mà ngôn ngữ không chỉ đơn thuần là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện để thực hiện quyền lực và ý thức hệ. Việc phân tích danh hóa giúp hiểu rõ hơn về cách thức mà các nhà lãnh đạo sử dụng ngôn ngữ để định hình tư tưởng và ảnh hưởng đến công chúng.

1.1. Định nghĩa và phân loại danh hóa

Trong ngữ pháp chức năng, danh hóa được phân loại thành hai loại chính: danh hóa ý tưởng và danh hóa giao tiếp. Danh hóa ý tưởng liên quan đến việc chuyển đổi các hành động và thuộc tính thành danh từ, trong khi danh hóa giao tiếp tập trung vào việc thể hiện các ý nghĩa ngữ pháp thông qua các cấu trúc ngữ pháp khác nhau. Việc phân loại này giúp làm rõ vai trò của danh hóa trong việc truyền tải thông điệp trong diễn ngôn chính trị. Ví dụ, trong các bài phát biểu chính trị, việc sử dụng danh hóa có thể làm cho thông điệp trở nên mạnh mẽ và thuyết phục hơn, đồng thời tạo ra sự kết nối giữa người nói và người nghe.

II. So sánh danh hóa trong tiếng Anh và tiếng Việt

Việc so sánh danh hóa trong tiếng Anh và tiếng Việt cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong cách thức sử dụng và cấu trúc ngữ pháp. Trong tiếng Anh, danh hóa thường được sử dụng để tạo ra các danh từ từ động từ và tính từ, trong khi tiếng Việt có xu hướng sử dụng các cấu trúc ngữ pháp khác để thể hiện ý nghĩa tương tự. Sự khác biệt này không chỉ nằm ở ngữ pháp mà còn phản ánh các đặc điểm văn hóa và tư tưởng của mỗi ngôn ngữ. Ví dụ, trong tiếng Anh, các nhà lãnh đạo thường sử dụng danh hóa để nhấn mạnh quyền lực và sự kiểm soát, trong khi tiếng Việt có thể tập trung vào sự hòa hợp và cộng đồng.

2.1. Các đặc điểm ngữ pháp của danh hóa

Các đặc điểm ngữ pháp của danh hóa trong tiếng Anh và tiếng Việt có thể được phân tích qua các ví dụ cụ thể từ diễn ngôn chính trị. Trong tiếng Anh, danh hóa thường được thể hiện qua các cấu trúc phức tạp, trong khi tiếng Việt có thể sử dụng các từ đơn giản hơn nhưng vẫn truyền tải được ý nghĩa sâu sắc. Sự khác biệt này có thể ảnh hưởng đến cách mà người nghe tiếp nhận và hiểu thông điệp. Việc phân tích các đặc điểm này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về ngôn ngữ mà còn về cách mà quyền lực và ý thức hệ được thể hiện qua ngôn ngữ.

III. Ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu danh hóa

Nghiên cứu về danh hóa trong diễn ngôn chính trị có nhiều ứng dụng thực tiễn, đặc biệt trong việc giảng dạy ngôn ngữ và dịch thuật. Hiểu rõ về cách thức mà danh hóa hoạt động trong các ngữ cảnh khác nhau có thể giúp giáo viên và học viên phát triển kỹ năng ngôn ngữ của mình. Ngoài ra, việc phân tích danh hóa cũng có thể hỗ trợ trong việc đánh giá các bài phát biểu chính trị, từ đó giúp người nghe nhận thức rõ hơn về các chiến lược ngôn ngữ mà các nhà lãnh đạo sử dụng để thuyết phục công chúng.

3.1. Tác động đến việc giảng dạy và học tập

Việc tích hợp kiến thức về danh hóa vào chương trình giảng dạy có thể giúp học viên hiểu rõ hơn về ngôn ngữ và cách thức mà nó được sử dụng trong các tình huống thực tế. Điều này không chỉ giúp nâng cao khả năng ngôn ngữ mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng phân tích. Hơn nữa, việc nghiên cứu danh hóa cũng có thể cung cấp cho các nhà nghiên cứu và giảng viên những công cụ cần thiết để phân tích và đánh giá các bài phát biểu chính trị, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.

Tổng quan nghiên cứu

Nominalization, hay danh hóa, là một hiện tượng ngữ pháp quan trọng trong ngữ pháp chức năng hệ thống (Systemic Functional Grammar - SFG), đóng vai trò trung tâm trong việc tạo ra ẩn dụ ngữ pháp, đặc biệt trong các diễn ngôn chính trị. Theo ước tính, trong bài diễn văn của Tổng thống George W. Bush năm 2001, nominalization xuất hiện với mật độ 77 lần trên 1000 từ, trong khi bài diễn văn của Chủ tịch Nguyễn Minh Triết năm 2010 có mật độ 38 lần trên 1000 từ. Sự khác biệt này phản ánh đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa của hai quốc gia.

Nghiên cứu tập trung phân tích danh hóa như một hình thức ẩn dụ ngữ pháp trong các diễn ngôn chính trị tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm làm rõ bản chất, cấu trúc ngữ pháp và chức năng của danh hóa trong việc thể hiện ý thức hệ và quyền lực chính trị. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai bài diễn văn chính trị tiêu biểu: bài phát biểu của Tổng thống Bush sau sự kiện 11/9/2001 và bài diễn văn khai mạc Đại lễ 1000 năm Thăng Long của Chủ tịch Nguyễn Minh Triết năm 2010. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về cách thức ngôn ngữ được sử dụng để truyền tải quyền lực và tư tưởng chính trị, đồng thời hỗ trợ công tác giảng dạy và dịch thuật trong lĩnh vực ngôn ngữ chính trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết Ngữ pháp chức năng hệ thống (SFG) của Halliday, tập trung vào ba chức năng ngôn ngữ cơ bản: ý niệm (ideational), quan hệ (interpersonal) và văn bản (textual). Danh hóa được xem là một dạng ẩn dụ ngữ pháp thuộc chức năng ý niệm, giúp chuyển đổi các động từ hoặc tính từ thành danh từ, từ đó tạo ra sự trừu tượng hóa và khách quan hóa thông tin.

Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết ẩn dụ ngữ pháp (Grammatical Metaphor): Giải thích sự chuyển đổi giữa các loại hình ngữ pháp để mở rộng khả năng biểu đạt ý nghĩa, trong đó danh hóa là hình thức ẩn dụ phổ biến nhất.

• Lý thuyết về diễn ngôn chính trị: Phân tích cách ngôn ngữ được sử dụng để thể hiện quyền lực, ý thức hệ và ảnh hưởng xã hội trong các văn bản chính trị, đặc biệt chú trọng đến vai trò của danh hóa trong việc tạo ra sự khách quan và ẩn dụ quyền lực.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: nominalization (danh hóa), grammatical metaphor (ẩn dụ ngữ pháp), ideational/interpersonal/textual metafunctions (chức năng ý niệm/quan hệ/văn bản), semantic roles (vai trò ngữ nghĩa), và thematic structure (cấu trúc chủ đề).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả kết hợp phân tích định lượng và định tính. Dữ liệu được thu thập từ hai bài diễn văn chính trị tiêu biểu bằng tiếng Anh và tiếng Việt, với tổng số nominalization được thống kê và phân loại theo các loại hình lexical và clausal nominalization.

• Cỡ mẫu: Hai bài diễn văn chính trị, gồm bài phát biểu của Tổng thống Bush (khoảng 2000 từ) và bài diễn văn của Chủ tịch Nguyễn Minh Triết (khoảng 1500 từ).

• Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu tiêu biểu đại diện cho ngôn ngữ chính trị trong hai nền văn hóa khác nhau.

• Phương pháp phân tích: Phân tích ngữ pháp chức năng hệ thống, phân loại nominalization theo các chức năng ý niệm, quan hệ và văn bản; đồng thời so sánh sự khác biệt về mặt ngôn ngữ và văn hóa.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2011, tập trung vào phân tích sâu hai bài diễn văn đã chọn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất và loại hình danh hóa: Bài diễn văn của Tổng thống Bush có mật độ danh hóa cao hơn (77/1000 từ) so với bài diễn văn của Chủ tịch Nguyễn Minh Triết (38/1000 từ). Trong đó, danh hóa từ cấp độ từ vựng chiếm ưu thế ở cả hai bài, nhưng danh hóa từ cấp độ mệnh đề xuất hiện nhiều hơn rõ rệt trong bài tiếng Anh (41%) so với tiếng Việt (khoảng 1%).

2. Chức năng ý niệm: Danh hóa chủ yếu đóng vai trò là circumstance (29% trong bài Bush, 30.7% trong bài Triết) và goal (18% trong bài Bush, 20% trong bài Triết), giúp trừu tượng hóa các hành động và sự kiện, đồng thời xóa bỏ tác nhân cụ thể, tạo ra sự khách quan và tính không thể tranh cãi.

3. Chức năng quan hệ: Danh hóa được sử dụng để thể hiện quyền lực và sự ẩn dụ quyền lực trong diễn ngôn chính trị. Ví dụ, trong bài Bush, các câu như "These demands are not open to negotiation" thể hiện quyền lực ẩn qua việc sử dụng danh hóa làm chủ ngữ hoặc bổ ngữ, khiến thông điệp trở nên chắc chắn và không thể phản bác.

4. Chức năng văn bản: Danh hóa thường xuất hiện ở vị trí Rheme (88% trong bài Bush, 91.5% trong bài Triết), giúp tạo sự liên kết và phát triển luận điểm một cách mạch lạc. Việc lặp lại các danh từ trừu tượng như "freedom", "security" trong bài Bush hay "hòa bình", "anh hùng" trong bài Triết tạo nên sự nhấn mạnh và tính thuyết phục cao.

Thảo luận kết quả

Sự khác biệt về tần suất và loại hình danh hóa phản ánh đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa của hai quốc gia. Tiếng Anh, với tính linh hoạt cao, sử dụng nhiều danh hóa ở cấp độ mệnh đề, giúp tạo ra các cấu trúc phức tạp và trừu tượng hóa cao. Trong khi đó, tiếng Việt, với đặc điểm ngôn ngữ phân tích và cách thức danh hóa đặc trưng bằng các tiền tố như "việc", "sự", thể hiện sự trừu tượng hóa theo cách riêng, phù hợp với văn hóa tập thể và chủ nghĩa yêu nước.

Về mặt văn hóa, danh hóa trong bài Bush phản ánh tư tưởng cá nhân chủ nghĩa, quyền lực cá nhân và sự khẳng định vị thế quốc gia, trong khi bài Triết nhấn mạnh tinh thần tập thể, yêu nước và hòa bình. Các cấu trúc danh hóa trong tiếng Việt thường đi kèm với từ "của" để thể hiện quan hệ sở hữu, phản ánh sự chú trọng đến mối quan hệ xã hội và tập thể trong văn hóa Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tần suất các loại danh hóa theo từng chức năng metafunction, hoặc bảng so sánh tỷ lệ danh hóa giữa hai bài diễn văn, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và tương đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giảng dạy về danh hóa trong ngôn ngữ chính trị: Các giảng viên nên chú trọng giải thích vai trò và chức năng của danh hóa trong việc tạo ra sự trừu tượng và quyền lực trong diễn ngôn chính trị, giúp sinh viên nâng cao khả năng phân tích và hiểu sâu các văn bản chính trị.

2. Phát triển tài liệu giảng dạy so sánh ngôn ngữ: So sánh danh hóa trong tiếng Anh và tiếng Việt nên được đưa vào chương trình học để giúp người học nhận diện sự khác biệt văn hóa và ngôn ngữ, từ đó nâng cao kỹ năng dịch thuật và giao tiếp liên văn hóa.

3. Hướng dẫn dịch thuật chính xác: Các dịch giả cần nhận thức rõ về tần suất và chức năng danh hóa trong từng ngôn ngữ để tránh dịch sai lệch ý nghĩa, đặc biệt không nên dịch các động từ trong tiếng Việt thành danh từ trong tiếng Anh một cách máy móc, gây thay đổi ý nghĩa gốc.

4. Khuyến khích nghiên cứu mở rộng: Các nhà nghiên cứu nên mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các thể loại khác như báo chí, pháp luật để hiểu rõ hơn về vai trò của danh hóa trong các lĩnh vực khác nhau, đồng thời nghiên cứu thêm về các loại ẩn dụ ngữ pháp khác ngoài danh hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giảng viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ học: Giúp hiểu sâu về lý thuyết ngữ pháp chức năng hệ thống và ứng dụng trong phân tích diễn ngôn chính trị.

2. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ chính trị: Cung cấp công cụ phân tích ngôn ngữ chính trị qua lăng kính danh hóa và ẩn dụ ngữ pháp, hỗ trợ nghiên cứu về quyền lực và ý thức hệ.

3. Dịch giả và biên tập viên: Hỗ trợ nâng cao kỹ năng dịch thuật chính xác, nhận diện các cấu trúc danh hóa đặc trưng trong hai ngôn ngữ để tránh sai lệch ý nghĩa.

4. Nhà soạn thảo chính sách và truyền thông: Giúp hiểu cách thức ngôn ngữ được sử dụng để truyền tải quyền lực và ảnh hưởng đến công chúng, từ đó xây dựng thông điệp hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. Danh hóa là gì và tại sao nó quan trọng trong diễn ngôn chính trị?
   Danh hóa là quá trình chuyển đổi động từ hoặc tính từ thành danh từ, giúp trừu tượng hóa và khách quan hóa thông tin. Trong chính trị, nó giúp tạo ra các khái niệm trừu tượng, làm cho thông điệp trở nên chắc chắn và khó bị phản bác.

2. Sự khác biệt chính giữa danh hóa trong tiếng Anh và tiếng Việt là gì?
   Tiếng Anh sử dụng nhiều danh hóa ở cấp độ mệnh đề và có nhiều hậu tố để tạo danh từ, trong khi tiếng Việt thường dùng các tiền tố như "việc", "sự" và cấu trúc "của" để biểu thị quan hệ sở hữu, phản ánh đặc điểm ngôn ngữ phân tích và văn hóa tập thể.

3. Danh hóa ảnh hưởng thế nào đến quyền lực trong ngôn ngữ chính trị?
   Danh hóa giúp xóa bỏ tác nhân cụ thể, làm cho các hành động trở thành các khái niệm trừu tượng, từ đó tạo ra sự khách quan và quyền lực ẩn, khiến thông điệp trở nên không thể tranh cãi và dễ dàng thuyết phục.

4. Làm thế nào để dịch chính xác các cấu trúc danh hóa giữa tiếng Anh và tiếng Việt?
   Dịch giả cần hiểu chức năng và tần suất danh hóa trong từng ngôn ngữ, tránh dịch máy móc động từ tiếng Việt thành danh từ tiếng Anh, đồng thời cân nhắc ngữ cảnh và văn hóa để giữ nguyên ý nghĩa gốc.

5. Danh hóa có vai trò gì trong việc tạo sự liên kết và phát triển luận điểm trong văn bản?
   Danh hóa thường xuất hiện ở vị trí Rheme, giúp tạo sự liên kết mạch lạc giữa các câu, đồng thời cho phép phát triển luận điểm từng bước một cách logic và thuyết phục.

Kết luận

• Danh hóa là hình thức ẩn dụ ngữ pháp quan trọng trong diễn ngôn chính trị, giúp trừu tượng hóa, khách quan hóa và thể hiện quyền lực ngôn ngữ.
• Bài diễn văn tiếng Anh sử dụng danh hóa với mật độ cao hơn và đa dạng hơn so với bài diễn văn tiếng Việt, phản ánh đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa khác biệt.
• Danh hóa đóng vai trò quan trọng trong ba chức năng ngôn ngữ: ý niệm, quan hệ và văn bản, góp phần tạo nên sức thuyết phục và tính logic của diễn ngôn chính trị.
• Sự khác biệt về danh hóa giữa hai ngôn ngữ phản ánh sự khác biệt văn hóa, trong đó tiếng Anh thể hiện cá nhân chủ nghĩa, còn tiếng Việt nhấn mạnh tập thể và quan hệ xã hội.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc giảng dạy, dịch thuật và nghiên cứu sâu hơn về ngôn ngữ chính trị, đặc biệt là các hình thức ẩn dụ ngữ pháp khác.

Hành động tiếp theo: Các nhà nghiên cứu và giảng viên nên áp dụng kết quả nghiên cứu này để phát triển tài liệu giảng dạy và nghiên cứu mở rộng về ngôn ngữ chính trị, đồng thời dịch giả cần nâng cao nhận thức về danh hóa để dịch thuật chính xác và hiệu quả hơn.